Szamotulski Jan Świdwa h. Nałęcz (zm. 1580/1), działacz reformacyjny.
Był wnukiem Wincentego (zm. 1528, zob.), synem kaszt. biechowskiego Jana (1522–1566) i Elżbiety (zm. w lub po r. 1570), córki woj. poznańskiego Jana Latalskiego (zob.).
Dn. 14 VI 1567 immatrykulował się S. na kalwińskim uniw. w Heidelbergu, wspólnie z klientami, Janem Lubońskim i Janem Kąsinowskim oraz preceptorem, Ślązakiem Danielem Prinzem, nauczycielem w szkole braci czeskich w Koźminku; niebawem znalazł się w kręgu studentów, skupionych wokół Jana Łasickiego, wychowawcy Jana Jakuba i Andrzeja Krotoskich. W r. 1568 uczył się w Zurychu. Zapewne w r. 1569 wrócił wraz z Prinzem do Szamotuł i 1 VII t.r. darował mu tam kamienicę. Prinz wyjechał następnie na Śląsk i wkrótce został dyplomatą cesarskim, ale nie zerwał kontaktów z S-m: w r. 1570 przesłał mu z Wittenbergi opatrzoną swą dedykacją książkę Heliodora „Aethiopica historia” (Antwerpen 1556), a 23 VI 1572 przebywał w Szamotułach. Kolejny jego pobyt tamże 25 XI 1573 łączył się prawdopodobnie z zabiegami o pozyskanie poparcia S-ego dla kandydatury habsburskiej na zbliżającej się elekcji; starania te okazały się jednak bezskuteczne. Dn. 28 I 1574 był S. w gronie szlachty wielkopolskiej, witającej w Poznaniu Henryka Walezego. Uczestniczył w elekcji 1575 r. Na sejmie elekcyjnym należał, wg Świętosława Orzelskiego, do licznych zwolenników kandydatury «Piasta», więc potem optował zapewne za Stefanem Batorym.
Prawdopodobnie pod wpływem matki stał się S. gorliwym zwolennikiem braci czeskich. W r. 1569, po śmierci katolickiego prepozyta Marcina Zborowskiego, razem z woj. poznańskim Łukaszem Górką (współwłaścicielem Szamotuł), odebrał katolikom szamotulskim kościół; wkrótce jednak doszło między Górką a S-m do sporu, czy świątynię oddać braciom czeskim, czy wspieranym przez Górkę luteranom. S. uczestniczył w listopadowym synodzie braci czeskich w Poznaniu, na którym wysłany przez Stanisława Górkę minister Erazm Gliczner zaproponował «żeby w Szamotułach ze dwu zborów mógł być jeden»; nie są znane szczegóły tego pomysłu, wiadomo jednak, że nie został zrealizowany. Po przejęciu przez kaszt. santockiego Mikołaja Borka Gostyńskiego należącej do Górków części Szamotuł (1573), katolicy próbowali odzyskać kościół. Dn. 2 II 1574 podczas mszy S. siłą usunął katolickiego księdza, co doprowadziło do wybuchu w mieście tumultu. Dn. 20 VI t.r. wyznaczył S. na ministra brata czeskiego Błażeja Adamczyka (Adamiciusza). Z Gostyńskim zawarł w r. 1575 ugodę co do wspólnego użytkowania kościoła (minister zatrzymał plebanię, należące do niej zabudowania i pole, a ksiądz katolicki pobierał poł. dziesięcin), ale w r. 1579 powtórnie zajął i zamknął świątynię. Proces «o wybicie gwałtowne z kościoła szamotulskiego» toczył się jeszcze po śmierci S-ego, m.in. przed sądem króla Stefana Batorego na sejmie warszawskim 1581 r.
S. prowadził liczne transakcje (sprzedaże, zastawy i zabezpieczanie pożyczek), które świadczyły o jego kłopotach finansowych. Posiadał superekslibris z syglami J.S.S., znany z książki Heliodora, znajdującej się od r. 1588 w księgozbiorze Wojciecha Słupskiego (B. Kórn., Cim. O. 479). S. zmarł prawdopodobnie pod koniec r. 1580, a przed 12 I 1581. Dobra szamotulskie przejęły rodziny jego zięciów: Rokossowscy i Broniewscy. Wbrew utrwalonej w literaturze opinii, rodzina Szamotulskich nie wymarła jednak na S-m, bowiem w woj. lubelskim żyli jeszcze potomkowie jego stryja Dobrogosta.
Z małżeństwa z Katarzyną, córką Jakuba Ostroroga (zob.), której w r. 1570 zapisał po 6 tys. zł posagu i wiana, miał S. córki: Zofię (zm. 1608/9), od r. 1589 żonę Jana Rokossowskiego, a od r. 1603 Jana Kucharskiego, oraz Urszulę (zm. po r. 1622), od r. 1595 żonę Jana Broniewskiego, a od r. 1603 Stanisława Strykowskiego.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII (Szamotuły); – Bidlo J., Jednota bratrská v prvním vyhnanství, Praha 1909 III; Byliński J., Marcin Broniewski – przywódca różnowierców polskich z czasów Zygmunta III, „Spraw. Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk” Wydz. I Nauk Hist. i Społ., S. A, 1992 nr 23 s. 63 (dot. córki Urszuli); Dworzaczkowa J., Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku, W. 1997; taż, Z dziejów braci czeskich w Polsce, P. 2003 s. 54; Jurek T., Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, Red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006 s. 58–9; Muszyński M., Proweniencje poloników XVI wieku w zbiorach Biblioteki Kórnickiej (uzupełnienia do „Katalogu” K. Piekarskiego), „Pam. B. Kórn.” 1977 z. 13; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 553, 617; Pietrzyk Z., W kręgu Strasburga. Z peregrynacji młodzieży z Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w latach 1538–1621, Kr. 1997; Raczyński E., Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego..., P. 1842 I 173–5; Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica, P. 1996 s. 66; – Akta synodów różnowierczych w Pol., I, IV; Die Matrikel der Universität Heidelberg, Hrsg. G. Toepke, Heidelberg 1886 II 43; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro, s. 161–2, 415; Szamotulska księga ławnicza 1567–1579, Wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska (w druku); Teki Dworzaczka. CD-ROM, Kórnik–P. 1997.
Tomasz Jurek