Stroba Jerzy Jan, pseud. i krypt.: J.S., Ks. Stanisław (1919–1999), ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej, arcybiskup poznański.
Ur. 17 XII w Świętochłowicach, był synem Franciszka, mistrza ruchu elektrycznego i montera w Hucie «Florian» w Świętochłowicach, oraz Wiktorii z domu Wiechuła.
Po ukończeniu w r. 1929 szkoły powszechnej w rodzinnym mieście uczył się S. w Państw. Gimnazjum w Królewskiej Hucie (od r. 1934 Państw. Gimnazjum im. Odrowążów w Chorzowie); prowadził tam szkolną drużynę harcerską. Po zdaniu 26 V 1937 matury wstąpił do Śląskiego Seminarium Duchownego (ŚSD) w Krakowie i jesienią t.r. rozpoczął studia na Wydz. Teologicznym UJ. Ze względów zdrowotnych został urlopowany po pierwszym trymestrze; wznowił studia w r. akad. 1938/9. Na początku drugiej wojny światowej władze niemieckie zamknęły ŚSD. Wówczas ordynariusz diec. śląskiej bp Stanisław Adamski umożliwił wybranym alumnom kontynuowanie studiów w Wyższej Szkole Filozoficzno-Teologicznej w Weidenau (Vindavie), w anektowanym przez Rzeszę Niemiecką Kraju Sudeckim (Sudetenland). S. kontynuował tam studia od 16 IV 1940. Dzięki staraniom wikariusza generalnego diec. śląskiej Franciszka Woźnicy otrzymał dyspensę od kanonicznej przeszkody wieku i 19 XII 1942 przyjął święcenia kapłańskie z rąk arcybp. wrocławskiego Adolfa Bertrama. Wiosną 1943 skierowano go na zastępstwo, jako wikarego, do paraf. Wniebowzięcia NMP w Chorzowie (3–22 IV t.r.), a następnie do Piekar Śląskich (22–30 IV). Wrócił potem do Weidenau i wznowił studia teologiczne; 1 VII zdał egzaminy końcowe i 7 VII został skierowany na zastępstwo do Grodźca (pow. cieszyński). Od 17 VII był wikariuszem w paraf. św. Marii Magdaleny w Chorzowie. Po zakończeniu działań wojennych, 17 III 1945, mianowano go katechetą w Państw. Gimnazjum i Liceum w Nowej Wsi (pow. katowicki), a 18 V t.r. w Państw. Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Chrobrego w Pszczynie, w której pełnił również funkcję kapelana hufca ZHP. Dn. 9 IX 1946 został przeniesiony na stanowisko etatowego nauczyciela religii w Miejskim Gimnazjum i Liceum Żeńskim w Katowicach, a w październiku t.r. otrzymał nominację na moderatora Związku Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich. Dn. 29 XII 1946 uzyskał na Wydz. Teologicznym UJ (16 II 1945 Rada Wydz. zaliczyła mu studia w Weidenau) magisterium na podstawie pracy Zagadnienie skuteczności sakramentów według św. Bonawentury, napisanej pod kierunkiem Ignacego Różyckiego. S. należał w tym czasie do Komisji Artystycznej Budownictwa Sakralnego Kurii Diecezjalnej w Katowicach. W l. 1949–52 był członkiem kolegium redakcyjnego katowickiego „Gościa Niedzielnego”; publikował tam krótkie wprowadzenia do Ewangelii (anonimowo) oraz artykuły o sztuce sakralnej. We wrześniu 1948 Kuria Diecezjalna powierzyła mu naukę religii w Państw. Szkole Ogólnokształcącej Stopnia Podstawowego i Licealnego nr 2 w Katowicach, jednak już 31 XII t.r. katowicki kurator Okręgu Szkolnego rozwiązał z nim umowę o pracę. Dn. 24 X 1949 został S. wikariuszem w paraf. św. Józefa w Katowicach-Załężu; od tego czasu uczył religii w Państw. Liceum Przemysłu Gastronomicznego w Katowicach. Dn. 12 IX 1951 mianowano go kapelanem i rektorem kościoła Wizytek w Siemianowicach Śląskich. W okresie usuwania religii z siemianowickich szkół średnich organizował jej nauczanie w punktach kościelnych.
Dn. 30 V 1952 uzyskał S. na Wydz. Teologicznym UJ doktorat teologii na podstawie pracy Zagadnienie nieskończoności w nauce św. Bonawentury, której promotorem był Różycki. W l. 1952–5 wykładał dogmatykę w Studium Teologii Franciszkanów w Panewnikach (obecnie dzielnica Katowic). Od r. 1952 zasiadał w Diecezjalnej Radzie ds. Liturgicznych. W listopadzie t.r. władze państwowe uniemożliwiły pełnienie posługi biskupom katowickim i zawiesiły „Gościa Niedzielnego”; zarządzanie diecezją przejął związany z ruchem tzw. księży patriotów wikariusz kapitulny Filip Bednorz. „Gościa Niedzielnego” wznowiono w r. 1953, ale w nowych warunkach S. nie podjął już pracy w redakcji. Opublikował t.r. artykuł Poznanie Boga w „Myślach” Pascala („Collectanea Theologica” R. 24). Dn. 28 XII 1954 został rektorem ŚSD; jego jurysdykcji podlegał także utworzony w r. 1955 Oddział (Kurs) Wstępny ŚSD w Tarnowskich Górach. Bronił ŚSD przed angażowaniem się w działalność polityczną, nie poddał się naciskom wikariusza kapitulnego Jana Piskorza, zmierzającego do wiązania się kleryków i pracowników seminarium z księżmi patriotami i Stow. PAX. W Kurii katowickiej pełnił funkcje: radcy duchownego i członka Komisji Duszpasterskiej (od r. 1955) oraz cenzora książek religijnych i egzaminatora prosynodalnego (od r. 1957). W nowej sytuacji politycznej wykładał od r. 1957 sakramentologię i historię sztuki kościelnej w seminariach krakowskim i częstochowskim (z siedzibą w Krakowie) oraz dogmatykę na Papieskim Wydz. Teologicznym w Krakowie.
Dn. 1 VIII 1958 miał S. objąć stanowisko proboszcza w Katowicach-Załężu, jednak 4 VII t.r. mianowano go bp. tytularnym Aradus; jako sufragan gnieźnieński został wtedy biskupem pomocniczym administracji apostolskiej w Gorzowie Wpol. Konsekracji dokonali 16 XI 1958 w katedrze gorzowskiej arcybp. poznański Antoni Baraniak, sufragan katowicki Juliusz Bieniek i gorzowski administrator apostolski bp Wilhelm Pluta; S. przyjął hasło «Daj abym stał się Twoim narzędziem». W Kurii gorzowskiej przewodniczył Wydz. Nauki Katolickiej, Komisji Liturgicznej i Komisji Sztuki Kościelnej. Wykładał sakramentologię i homiletykę w gorzowskim Seminarium Duchownym w Gościkowie-Paradyżu (pow. świebodziński). Od r. 1959 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Katechetycznej Episkopatu Polski. Brał udział w czwartej sesji II Soboru Watykańskiego (14 IX – 8 XII 1965). Był jednym z inicjatorów „Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim” z 18 XI 1965 i pomagał w jego opracowaniu arcybp. Bolesławowi Kominkowi. Dn. 16 IX 1967 został mianowany sufraganem gorzowskim. Dn. 20 XI t.r. wygłosił przemówienie w Radiu Watykańskim o stanowisku II Soboru Watykańskiego wobec urzędu biskupiego („Gorzowskie Wiad. Kośc.” R. 11: 1967 nr 1/2). Wziął udział w dyskusji nad książką Karola Wojtyły „Osoba i czyn” (Kr. 1969), zorganizowanej przez Polskie Tow. Teologiczne w Krakowie (Refleksje duszpasterskie, „Analecta Cracoviensia” T. 5/6: 1973/4). W l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, jako przewodniczący Komisji Katechetycznej Episkopatu Polski, nadzorował prace nad nowym programem katechezy wraz z podręcznikami do nauki religii. Na IV Kursie Homiletyczno-Katechetycznym dla Duchowieństwa, zorganizowanym przez ATK w Warszawie (10–12 IX 1971), wygłosił referat Soborowy postulat homilii a program kaznodziejski („Chrystus wzywa i uczy”, W. 1971), a na Międzynarodowym Kongresie Katechetycznym w Rzymie (20–25 IX 1971) referat Przepowiadanie i interpretacja w katechezie („Katecheta” R. 16: 1972 nr 1).
Po reorganizacji terytorialnej Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w r. 1972 został S. mianowany 28 VI t.r. biskupem ordynariuszem nowo erygowanej diec. szczecińsko-kamieńskiej. Kanoniczne objęcie diecezji odbyło się 7 VII, natomiast ingres do katedry szczecińskiej 8 X. Dzięki staraniom S-y dokończono odbudowę katedry św. Jakuba Apostoła w Szczecinie, zniszczonej podczas drugiej wojny światowej, oraz utworzono 49 parafii i restaurowano wiele kościołów. Od t.r. należał do Rady Konferencji Biskupów Europy, a w l. 1974–83 był wiceprzewodniczącym jej obrad. Zredagował trzy tomy „Komentarza biblijnego i homiletyczno-liturgicznego do niedzielnych i świątecznych czytań mszalnych” (W. 1973–5). Od r. 1974 należał do Rady Głównej Episkopatu Polski; był wiceprzewodniczącym Komisji ds. Duszpasterstwa Ogólnego i działał w Komisji ds. Nauki Katolickiej. W dn. 7–8 IX t.r. zorganizował obchody jubileuszu 850-lecia chrztu Pomorza. W r. 1975 został wybrany do Międzynarodowej Rady Katechetycznej przy Kongregacji ds. Duchowieństwa. Publikował artykuły w pracach zbiorowych: Kapłan – pedagog wiary („Osobowość kapłańska”, Wr. 1976) i Wierni o kazaniu („W kierunku prawdy”, W. 1976). W r. 1977 uczestniczył w Rzymie w poświęconym katechizacji Synodzie Biskupów, którego omówienia zamieścił w „Ateneum Kapłańskim” (R. 70: 1978 t. 91 nr 417), „Prezbiterium” (R. 6: 1978 nr 4) oraz pracy zbiorowej „Ewangelizacja” (Wr. 1980). Doprowadził do erygowania 1 VI 1978 kapituły przy katedrze szczecińskiej. We wrześniu t.r. z kardynałami Stefanem Wyszyńskim i Karolem Wojtyłą, bp. Władysławem Rubinem oraz sekretarzem pomocniczym Episkopatu Polski ks. Alojzym Orszulikiem gościł w RFN na zaproszenie tamtejszego Episkopatu.
Dn. 21 IX 1978 papież Jan Paweł I mianował S-ę arcybiskupem i metropolitą w Poznaniu. Dn. 4 X t.r. uczestniczył wraz z kard. Karolem Wojtyłą w pogrzebie tego papieża w Watykanie. Ingres S-y do katedry poznańskiej odbył się 12 XI. W l. 1980–9 był S. członkiem Komisji Wspólnej Rządu PRL i Episkopatu Polski; w czasie rozmów z władzami był elastyczny w problemach drugorzędnych, ale zasadniczy i nieustępliwy w sprawach istotnych. Dn. 28 VI 1981 z kard. Franciszkiem Macharskim i Anną Strzałkowską, matką zabitego w r. 1956 Romka Strzałkowskiego, odsłonił w Poznaniu na pl. Adama Mickiewicza Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956. Opublikował w tym czasie zbiór artykułów z teologii pastoralnej Przepowiadanie i interpretacja (P. 1981). Po wprowadzeniu 13 XII 1981 stanu wojennego bronił działaczy «Solidarności», zabiegał o uwolnienie internowanych i uwięzionych, był jednak przeciwnikiem publicznych manifestacji. W dn. 4–8 X 1982 uczestniczył w V Sympozjum Biskupów Europy, z którego opublikował sprawozdanie w „Przewodniku Katolickim” (R. 89: 1983 nr 2). Dn. 20 VI 1983 gościł w Poznaniu papieża Jana Pawła II podczas jego II pielgrzymki do ojczyzny. W dn. 19–20 XI 1984 obchodził uroczystość jubileuszu 25-lecia posługi biskupiej; z tej okazji opublikowano księgę pamiątkową „W posłudze zbawienia. 25 lat misji biskupiej abp. Jerzego Stroby Metropolity Poznańskiego” (P. 1983). W r. 1985 uczestniczył w Nadzwycz. Synodzie Biskupów zwołanym z okazji 20-lecia zakończenia II Soboru Watykańskiego. W l. 1987–9 był przewodniczącym delegacji biskupów w Komisji Mieszanej Stolicy Apostolskiej i Konferencji Episkopatu Polski ds. Konwencji między Stolicą Apostolską a PRL (opracowanej w r. 1988, jednak niezatwierdzonej przez papieża). W l. 1987–92 jako jedyny Polak brał udział w pracach papieskiej Komisji ds. Katechizmu Kościoła Katolickiego. Publikował w tym okresie prace dotyczące II Soboru Watykańskiego (Zadania wyznaczone przez Sobór Watykański II, P. 1988), zbiory wykładów, listów pasterskich, homilii i przemówień (Ewangelizacja w warunkach sekularyzacji, P. 1988), a także kazania tematyczne: o bierzmowaniu (Pamiętasz o bierzmowaniu?, P. 1987, Współpracujesz z Duchem Św.?, P. 1989, Nie dajmy się…!, P. 1991, Ponad przeciętność, P. [1995]), eucharystii (Ewangeliczna perła. Propozycje homilii o Mszy świętej, P. 1989) i eklezjologii (Blask na obliczu Kościoła, P. 1990). W r. 1991 uczestniczył w Synodzie Biskupów Europy w Rzymie. W r.n. został członkiem Komisji Wspólnej Rządu RP i Episkopatu Polski; w l. 1992–3 był w składzie Komisji Stolicy Apostolskiej ds. Konkordatu oraz zorganizował Synod Archidiec. Poznańskiej, poświęcony działalności grup duszpasterskich. Dn. 11 IV 1996 przeszedł na emeryturę. Znany z pryncypialności, zyskał przydomek: ostatni książę Kościoła. Był wielkim kanclerzem Papieskiego Wydz. Teologicznego w Poznaniu, honorowym obywatelem Świętochłowic i Poznania. Zmarł 12 V 1999 w Poznaniu, został pochowany 16 V w podziemiach poznańskiej archikatedry.
Portrety przez Lecha Ratajczyka w Kuriach Metropolitalnych w P. i Szczecinie; Fot.: „Za i przeciw” R. 3: 1959 nr 1/2; – Banaszak M., Bibliografia historii Kościoła w Polsce za l. 1973–4, W. 1978; toż za l. 1978–9, W. 1985; Bibliografia katechetyczna 1945–1995, W. 1999; Bibliografia regionalna Wielkopolski 1986–1987, P. 2000; Fik M., Kultura polska po Jałcie, W. 1991 II; Janeczek Z., Siemianowicki słownik biograficzny, Kat. 1996 (błędna data ur.); Kto jest kim w Polsce, 1984, [1993], W. 1984, 1993; Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, W. 2000; Polak G., Kto jest kim w Kościele, W. 1999 (fot.); Polska bibliografia nauk kościelnych za l. 1972–3, W. 1979; toż za l. 1974–6, W. 1983; toż za l. 1977–9, W. 1986; Polska bibliografia teologii i prawa kanonicznego za l. 1949–1968, W. 1972; toż za r. 1970, W. 1972; Poznaniacy – portretów kopa i trochę, P. 1996–7 I–II; Prokop K. R., Biskupi Kościoła katolickiego w III Rzeczpospolitej, Kr. 1998; tenże, Biskupi zachodniopomorscy (X–XX w.), Koszalin 2003 (fot.); Słownik katechetyków polskich XX wieku, W. 2003; Snoch B., Górnośląski leksykon biograficzny, Kat. 2004; Zimny J., Bibliografia katechetyczna 1945–1990, Przemyśl 1993; Żmuda R., Bibliografia historii Kościoła w Polsce, W. 1997; – Bejze B., Kronika Soboru Watykańskiego II, Częstochowa 2000 s. 96; Dabertowa E. R., Lenartowski M., Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956. Symbol pamięci i sprzeciwu, P. 1996 s. 30–1, 45, 48, 87 (fot.); Doppke J., Katechizacja w Polsce 1945–1990, Pelplin 1998 s. 122, 162, 164, 171–3; Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kr. 2006; Górny J., W posłudze zbawienia, „Życie i Myśl” R. 33: 1984 nr 1/2 s. 160–5 (fot.); Grajewski A., Świadek i uczestnik. 70 lat „Gościa Niedzielnego” (1923–1993), [Kat. 1993] s. 22, 30–2, 39–40; Maćkowiak T., Ja jestem pasterz trudny, „Gaz. Wyborcza” 1996 nr 88 s. 14–15 (fot.); Madajczyk P., Na drodze do pojednania. Wokół orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 roku, W. 1994; Micewski A., Stefan Kardynał Wyszyński, W. 2000; Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Kat. 1999 (fot.); Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1962–1963, W. 2005 IV; Wielka księga miasta Poznania, P. 1994 s. 847 (fot.); Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), W. 2003; – Annuario Pontificio, 1959, 1969, 1973, 1979, 1999, Vaticano 1959, 1969, 1973, 1979, 1999; Dzjubyna S., I stverdy dilo ruk našych. Spohady, W. 1995; Kostynowicz R., Gdy byłem wikariuszem biskupim u ks. bp. Jerzego Stroby (1972–1978), „Kron. Szczecina” Nr 21: 2002 [2003] s. 97–101; Rocznik Archidiecezji Poznańskiej, 1985, P. 1985 (fot.); toż za r. 1990, P. 1990 (fot.); toż za r. 2000, P. 2000; Rocznik Diecezji, Stalinogród [1953, 1955], Kat. [1958]; Schematyzm Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, Szczecin 2002 s. 21–5; Stan wojenny w dokumentach władz PRL (1980–1983), W. 2001; Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1980–1989, Londyn–W. 1993; – „Express Pozn.” 1981 nr 92; „Gaz. Pozn.” 1999 nr 110–12; „Głos Wpol.” 1981 nr 118 (fot.); „Gorzowskie Wiad. Kośc.” R. 3: 1959 nr 8 s. 463–4, nr 9 s. 496–500, R. 10: 1966 nr 6 s. 123–4; „Ilustr. Kur. Pol.” 1983 nr 273 (fot.); „Katecheta” R. 16: 1972 nr 3 s. 102–7; „Mies. Kośc. Archidiec. Pozn.” R. 29: 1978 nr 11/12 s. 196–8, R. 43: 1992 nr 12 (fot.); „Myśl Społ.” R. 20: 1984 nr 30 s. 24; „Nasza Wpol.” 1999 nr 5 (fot.); „Prezbiterium” R. 6: 1978 nr 10/11 (fot.); „Przegl. Powsz.” 1989 nr 5 s. 292–6 (rec.); „Przew. Katol.” R. 84: 1978 nr 48 (fot.), R. 86: 1980 nr 3 (fot.), R. 87: 1981 nr 45 (fot.), R. 89: 1983 nr 46 (fot.); „Tyg. Powsz.” R. 32: 1978 nr 41 (fot.), nr 43 (fot.), nr 47; „W drodze” R. 6: 1978 nr 11, R. 7: 1979 nr 2; „Wiad. Diec.” (Kat.) 1958 nr 10 s. 186–7 (fot.), R. 57: 1989 nr 12 s. 465–7, R. 59: 1991 nr 4 s. 107–10; „Więź” R. 21: 1978 nr 12 s. 157–8; „Życie i Myśl” R. 22: 1972 nr 11/12 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Express Pozn.” 1999 nr 110, 111 (K. Ulanowski), „Gaz. Pozn.” 1999 nr 111, 112, 114, „Gaz. Wyborcza” 1999 nr 110 (fot.), nr 255 (fot.), nr 112 (wyd. stoł.), nr 133 (wyd. kat.), 2004 nr 110 (wyd. pozn., A. Sikorski), „Gaz. Zachodnia” 1999 nr 111, „Głos Wpol.” 1999 nr 110 (S. Drajewski, fot.), nr 112, „Goniec Górnośląski” R. 43: 1999 nr 22 (M. Łukowski), „Gość Niedzielny” R. 76: 1999 nr 21 (fot.), nr 27 (dod. kat., K. P. Pszczyński), „Kron. Wpol.” 1999 nr 4 s. 152–5 (Drajewski, K. Kolska, P. Bojarski, fot.), „Mies. Kośc. Archidiec. Pozn.” R. 50: 1999 nr 5 (J. Paetz, fot.), nr 6, „Nasza Wpol.” 1999 nr 4, „Panorama Grodziska” 1999 nr 6, „Poznaniak” 1999 nr 44, „Przew. Katol.” 1999 nr 21, 22 (fot.), 2004 nr 21, „Res Humana” R. 9: 1999 nr 4 (W. Loranc), „Roczn. Świętochłowicki” T. 2: 2000 (J. Dziwoki, fot.), „Rzeczpospolita” 1999 nr 111 (fot.), nr 112, „Trybuna” 1999 nr 111, „Tyg. A[kcji] W[wyborczej] S[olidarność]” 1999 nr 21 (fot.), „Więź” R. 42: 1999 nr 7, „Wprost” 1999 nr 21 (W. Kot, fot.); – Arch. Archidiec. w Kat.: Akta personalne S-y (fot.); Arch. Archidiec. w P.: Kancelaria S-y; Arch. Archidiec. w Szczecinie: Kancelaria Kurii Archidiec. Szczecińsko-Kamieńskiej, papiery S-a; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: sygn. Pers B 406, Pers. B 2447 (ankieta personalna S-y z r. 1955); Arch. UJ: sygn. WT II 191, WT II 192, WT II 252 (teczka magisterska), sygn. WT II 273 (teczka doktorska), sygn. WT II 276; B. Ossol.: rkp. 18181/II, 18187/II, 18188/II (koresp. Romana Brandstaettera); – Informacje Aleksandra Merkera z W.
Julia Dziwoki