INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy Radziwiłł h. Trąby      Portret Jerzego Radziwiłła, zm. 1541 - w: Julian Bartoszewicz, "Hetmani polscy koronni i Wielkiego Xięstwa Litewskiego", (Z. 7), Warszawa 1862 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl

Jerzy Radziwiłł h. Trąby  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Jerzy h. Trąby (ok. 1480–1541), kasztelan wileński, hetman w. lit. Był najmłodszym synem Mikołaja Radziwiłła (zob.) i jego pierwszej żony Zofii z Moniwidów, bratem woj. wileńskiego i kanclerza lit. Mikołaja (zob.), kaszt. trockiego Jana (zob.), Wojciecha (zob.) i księżnej mazowieckiej Anny (zob.).

W styczniu 1507 R. przybył na koronację Zygmunta I do Krakowa z «pocztem okazałym» (M. Stryjkowski) i t.r. został namiestnikiem wielońskim i mejszagolskim, w r. 1508 był namiestnikiem wielońskim, mereckim i (w l. 1510–12?) uciańskim; ostatnimi dwoma starostwami (namiestnictwami) miał zarządzać do r. 1514, choć w l. 1511–14 występował jako namiestnik mozyrski i merecki (Mozyrz podlegał mu w l. 1510–14), a wyjątkowo tylko jako uciański (1511). Pierwsze dygnitarstwo, podczaszostwo lit., otrzymał przed kwietniem 1510 i miał je do r. 1516, a może nawet do 1522. W l. 1511–14 pełnił R. urząd woj. kijowskiego; został wojewodą przed 15 III 1511, a ustąpił przed 26 V 1514, kiedy to woj. kijowskim był już Andrzej Niemirowicz. Od r. 1514 był R. starostą (namiestnikiem) grodzieńskim.

Początki kariery wojskowej R-a nie są znane. Być może, sięgają one wojny moskiewskiej 1508 r. W r. 1511 na polecenie króla R. wyprawił się do Kijowa, gdzie wraz z kilkoma innymi panami rady lit. miał doprowadzić do zawarcia przymierza z Tatarami. Zamiast tego doszło do walki z najazdem tatarskim, m. in. na uroczysku Rutka (Rutki) 20 mil od Kijowa. W tej zwycięskiej bitwie wziął udział zapewne i R. W r. 1512 uczestniczył on w zwycięskiej bitwie z Tatarami pod Wiśniowcem (28 IV, zwana też bitwą pod Łopuszną). Dwa lata później w bitwie z Moskwą pod Orszą (8 IX 1514) dowodził lekkozbrojnymi lit., przyczyniając się walnie do zwycięstwa. W l. n. walczył także z Moskwą; w r. 1517 uczestniczył w wyprawie hetmana w. lit. Konstantego Ostrogskiego do ziemi pskowskiej, w r. 1518 rozbił jeden z oddziałów moskiewskich pod wodzą kniaziów Rostowskiego i Oboleńskiego, atakujących w rejonie Połocka, w r. 1519 «stawił opór Moskwie» pod Krewem, podczas najazdu w. ks. moskiewskiego Wasyla III. Do większych starć wówczas nie doszło, choć R-owi «zniesiono obóz» (T. Narbutt). W życiu politycznym Litwy nie był w tych latach zbyt aktywny. Na sejmie wileńskim 1516 r. wyznaczono go na komisarza do ustalenia granicy polsko-litewskiej od Tykocina do Ratna, a w r. 1522 – do wytyczenia granicy między Litwą a Mazowszem. Przed sejmem 1520 r. był posłem panów rady lit. do króla, m. in. ze skargą na niekarność pospolitego ruszenia na Litwie. W l. 1519–21 jako jedyny z Litwinów od początku uczestniczył w wojnie pruskiej na czele własnego pocztu. Za udział w wojnie z Krzyżakami Zygmunt I «hojnie go wynagrodził» (O. Halecki), choć zbyt optymistycznie brzmią opinie o znacznej roli R-a i Litwinów w tej wojnie (M. Stryjkowski). Między 20 a 25 VI 1521 R. został pierwszym na Litwie hetmanem dwornym (polnym); nie był to jednak urząd stały. W 1 poł. 1522 r. otrzymał R. dzięki protekcji Bony kaszt. trocką (po przesunięcia hetmana Ostrogskiego na woj. trockie 25 III 1522). Nominacja ta wiązała się z zabiegami królowej o pozyskanie panów lit. dla projektu wyniesienia Zygmunta Augusta na tron wielkoksiążęcy. Dn. 4 XII t.r. R. uczestniczył w akcie złożenia przez panów rady lit. przysięgi na wierność Zygmuntowi Augustowi, którego uznano za w. ks. lit. w razie śmierci ojca. Już jednak w r. 1523 związał się R. z hetmanem Ostrogskim, przywódcą opozycyjnego wobec tej polityki stronnictwa. Związek z Ostrogskim umocnić miała zawarta t.r. umowa o małżeństwo jego syna Ilii z najstarszą córką R-a – Anną. Nie jest jednakże pewne, czy R. stanął przeciw przywódcy separatystów kanclerzowi lit. Olbrachtowi Gasztołdowi ze względów politycznych, czy też raczej krok ten był podyktowany solidarnością rodową. Zbiegł się on bowiem z podjęciem przez Gasztołda pretensji majątkowych wobec bratowej R-a, wdowy po Mikołaju, Elżbiecie z Sakowiczów, i jej synów, którzy szukali pomocy u Ostrogskiego i popierającego go Jerzego Olelkowicza, księcia słuckiego. Potwierdzeniem tego przypuszczenia może być okoliczność, iż to właśnie R., obok Jana z Książąt Lit., był w r. 1526 pełnomocnikiem rady lit. i przedstawił Zygmuntowi I w Warszawie (sierpień–wrzesień) prośbę o jego rychły przyjazd na Litwę oraz wyniesienie jej do rangi królestwa i oddanie pod władzę (wraz z Mazowszem) Zygmunta Augusta. Trudno jednakże stwierdzić z całą pewnością, że starania te były wynikiem zabiegów Bony, prowadzonych wśród panów lit. przez Wawrzyńca Międzyleskiego, a nie jedynie wyrazem dążeń do wzmocnienia pozycji Litwy wobec Moskwy. Z projektem tym wystąpiono bowiem, gdy rozeszły się pogłoski, iż papież zamierza nadać w. ks. moskiewskiemu tytuł króla wszech Rusi w zamian za przystąpienie do Kościoła katolickiego. W końcu t.r. uczestniczył R. w odparciu najazdu tatarskiego zakończonym 27 I 1527 pogromem Tatarów w bitwie pod Olszanicą (za Kijowem) pod wodzą Ostrogskiego.

Między kwietniem 1527 a lutym 1528 R. dostał kaszt. wileńską, a niebawem został nadto mianowany marszałkiem nadwornym (między lutym a lipcem 1528). Doszło też wówczas do ugody między Radziwiłłami a Gasztołdem (potwierdzonej przez króla 30 VI 1528), a to głównie z obawy przed rewindykacyjną działalnością Bony w dobrach domeny hospodarskiej na Litwie. Wprawdzie R. nie przyłączył się wówczas otwarcie do zawiązującego się na Litwie stronnictwa królowej, lecz od tej pory coraz usilniej zabiegał o jej względy, m. in. w związku ze staraniami o uzyskanie opieki nad majątkiem i dziećmi po bracie Janie, o co toczył proces z bratową, która nie chciała zrzec się praw opiekuńczych i zarządu nad majątkiem mimo zawarcia małżeństwa ze Stanisławem Kieżgajłą (opiekę tę uzyskał R. na mocy wyroku królewskiego w r. 1530). Pośrednikiem był w tych staraniach podkanclerzy Piotr Tomicki. U niego także interweniował R. wstawiając się za synami brata Mikołaja, którym Bona wytoczyła proces o dobra star. bielskiego przyłączone ongiś przez ojca do włości goniądzko-rajgrodzkiej. Dn. 18 X 1529 wziął R. udział w podjętym z inspiracji Bony akcie wyniesienia Zygmunta Augusta na lit. tron wielkoksiążęcy. Po wyjeździe Zygmunta 1 do Korony w r. 1530 faktyczną władzę na Litwie objął teraz triumwirat w osobach Gasztołda, R-a i jego bratanka Jana, przyszłego star. żmudzkiego (zob.). Dn. 20 III 1531 (po śmierci Ostrogskiego) otrzymał R. przywilej na «hetmaństwo najwyższe» (sprawował je do śmierci). «Całą władzę trzech uchwyciło w swe ręce – pisał Jan Chojeński do P. Tomickiego w r. 1533 – oni i ci, co są im najzupełniej ulegli, wywierają okrutną tyranię na innych, krzyk i jęki wznoszą się aż pod niebiosa, żadnej jednak nie wymierza się sprawiedliwości». Podobnie jak Gasztołd utrzymywał R. wówczas bliskie kontakty z kanclerzem Krzysztofem Szydłowieckim. Połączyła go także «ściślejsza przyjaźń» z księciem pruskim Albrechtem. Stosunki z tym ostatnim, nawiązane około r. 1531 były szczególnie żywe w l. 1533–4 w związku z planowanym małżeństwem siostrzenicy R-a Anny, córki ks. Konrada III mazowieckiego (zob. Odrowążowa Anna), z Henrykiem, synem Karola I księcia ziębickiego. Do mariażu tego nie doszło, lecz wymiana listów i usług trwała niemal do końca życia R-a, aczkolwiek zawiódł on chyba Albrechta brakiem zainteresowania dla podjęcia regulacji granic między W. Ks. Lit. a Prusami Książęcymi.

Poprzez udzielane królowi pożyczki R. wszedł w posiadanie zastawne dużych dóbr hospodarskich. Poza mniejszymi oraz leżącą w woj. wileńskim Mejszagołą (zastawioną mu w r. 1518 za 600 kóp gr lit. i 300 zł węgierskich) były to włości leżące na Grodzieńszczyźnie: w l. 1516–21 objął R. prawie całą włość żorosławską (Żorosławka i Skidel), w r. 1518 – za dwie kolejne pożyczki (około 3 000 kóp gr lit.) przeszły w jego ręce dobra star. grodzieńskiego. Włości te R. energicznie zagospodarowywał (w r. 1524 wystarał się o przywilej królewski na targi i karczmy w dworze żorosławskim), a także zaokrąglał wykupując leżące w sąsiedztwie dóbr zastawnych włości z rąk bojarów. W ten sposób nabył R. Tobołę i Kotrę (w r. 1523 dostał dla Kotry przywilej targowy), graniczącą z włością żorosławską. Od r. 1528 był R. nadto namiestnikiem bielickim i lidzkim. Połączenie dóbr hospodarskich i własnych ułatwiało R-owi zawłaszczanie gruntów hospodarskich i dziedzicznych dóbr bojarskich. Nadużycia te zaczęły wychodzić na jaw dopiero wówczas, gdy Bona zajęła się porządkowaniem gospodarki w domenie lit. W r. 1528, po wykupieniu od R-a włości żorosławskiej przez skarb królewski ich posiadaczką stała się właśnie królowa. Wkrótce, bo już od r. 1531, doszło do ostrych sporów granicznych między R-em a Boną, której urzędnicy podjęli działania rewindykacyjne w stosunku do gruntów żorosławskich, dołączonych do włości kotrzańskiej. R. posunął się do gwałtu na urzędnikach królowej (pobicie ich) i podrobienia dokumentów w celu zagrabienia dóbr hospodarskich. Kres tym działaniom położył pobyt Bony na Litwie w l. 1533–6. Proces sądowy zakończył się w r. 1533 ukaraniem sług radziwiłłowskich i wykupieniem przez królową zastawionych dóbr hospodarskich, a przede wszystkim star. grodzieńskiego (22 XII). Podczas rewizji praw bojarów mejszagolskich w t.r. okazało się, że R. zabrał czeladź z dworu mejszagolskiego do swego dworu w Rekanciszkach i wybudował na ziemi hospodarskiej dwór Antorki (później Inturki). Po udowodnieniu tego faktu R. został zmuszony do oddania tego dworu Bonie. Skargi na R-a składano jednak jeszcze w l. 1534 i 1537 (wyciągnięto wówczas starą sprawę zagarnięcia przez R-a, jeszcze jako star. grodzieńskiego, dóbr bojarskich należących do dworu w Mereczu).

W l. 1534–6 był R. wodzem naczelnym w toczonej wojnie z Moskwą. Zarządzone przezeń w sierpniu 1534 działania przeciw Smoleńskowi i na Siewierszczyźnie, a prowadzone siłami służby ziemskiej (lit. pospolitego ruszenia), nie przyniosły trwałych sukcesów i ograniczyły się jedynie do wyniszczenia tych ziem. Stało się tak głównie na skutek niesubordynacji służby ziemskiej. Stąd myśl posłużenia się w następnej kampanii (po odwetowej wyprawie moskiewskiej 1535) wojskiem zaciężnym, a także wsparcia jej posiłkami z Korony pod wodzą Jana Tarnowskiego. Zapewne ze względu na pewną nieudolność R-a (był już schorowany i zaawansowany wiekiem) król chciał powierzyć Tarnowskiemu naczelne dowództwo kampanii, lecz ten odmówił, powołując się na niesnaski w łonie rady lit. Jak wynika z ustaleń Włodzimierza Dworzaczka, Tarnowski był jednak autorem przygotowanych wówczas artykułów wojskowych przeznaczonych dla R-a, który zachował naczelne dowództwo całej kampanii. Podczas gdy Tarnowski już 8 V 1536 stanął w Wilnie i oczekiwał na zebranie się Litwy pod Druckiem, gdzie wyznaczono im koncentrację na 23 V, R. zwlekał z wymarszem, tak iż do połączenia wojsk doszło w Rzeczycy nad Dnieprem dopiero w końcu czerwca lub z początkiem lipca. Wówczas główny korpus wojsk polsko-lit. pod dowództwem R-a, wspieranego niewątpliwie radą Tarnowskiego, wkroczył na Siewierszczyznę i przystąpił do oblegania tamtejszych zamków. Łatwo (2 dni oblężenia) zdobyto Homel (16 VII), następnie po dwumiesięcznym oblężeniu Starodub (29 VIII). Poczep i Radohoszcz poddały się bez walki i zajęto prawie całą Siewierszczyznę. Mimo nalegań R-a, aby natychmiast przystąpić do odbudowy i obsadzania zamków załogami lit., nie doszło do tego z powodu braku pieniędzy. Najpierw wycofali się nie opłaceni zaciężni z Korony, a w ślad za nimi wojska lit. i R. został zmuszony do całkowitego rozpuszczenia wojska. Na polecenie króla zapoczątkował wówczas rozmowy pokojowe z Moskwą i prowadził je do r. 1536 (rozejm w r. 1537). Ze zdobyczy kampanii z r. 1535 w rękach lit. pozostał tylko Homel.

Interwencja Bony w r. 1533 wpłynęła na zacieśnienie współdziałania R-a z Gasztołdem. Stosownie do zawartej między nimi w r. 1536 umowy doszło w r. 1537 do ślubu młodszej córki R-a Barbary z synem Gasztołda Stanisławem. Nastąpiły natomiast komplikacje w związku z projektowanym związkiem starszej córki Anny z Ostrogskim, który wystąpił o rozwiązanie umowy. Rzecz całą rozstrzygnął w r. 1537 wyrok królewski zwalniający Ilię Ostrogskiego od umowy ślubnej. W r. 1538 król zwołał pospolite ruszenie Litwy oraz Wołynia do Nowogródka pod rozkazy R-a. Podczas tego zjazdu należał R. do grona panów lit., którzy z inspiracji Gasztołda próbowali oskarżyć Bonę o naruszenie praw i przywilejów W. Ks. Lit. Król odrzucił jednak skierowany doń w tej sprawie memoriał.

Po ojcu odziedziczył R. dobra leżące głównie w północnej części woj. wileńskiego (na tzw. Litwie Zawilejskiej), których głównymi ośrodkami były: Birże, Wiżuny, Skudutiszki, Szyrwinty, Czabiszki, Rekanciszki oraz Dubinki. Po matce miał Żuprany i Mirkliszki w Oszmiańskiem. Pierwsza żona wniosła mu włości w południowej części woj. wileńskiego, m. in. Dokudowo, Soleczniki, Żyrmuny i Szczuczyn oraz Wiażyn w Oszmiańskiern i leżącą na Wołyniu (koło Łucka) Połonnę. Dobra te powiększał R. na drodze zastawów, darowizn i adopcji z przekazaniem majątku oraz zakupów. Do nowo nabytych włości należały m. in. Baranowo i Żowgiady na Litwie Zawilejskiej, Świr oraz części Bałwaniszek i Bijuciszek w Oszmiańskiem. W woj. trockim nabył R. Sereje koło Merecza oraz Sielec i Zblany w woj. wileńskim w sąsiedztwie Dokudowa. Na Grodzieńszczyźnie nowymi nabytkami były wspomniane już Toboła i Kotra. W r. 1528 R. posiadał majątek obliczany na 4 376 dymów i winien był wystawić na popis wojska lit. 273 konie. Główną rezydencją R-a były leżące około 50 km od Wilna Dubinki. Był on fundatorem kościoła parafialnego w Szczuczynie. W ostatnich latach życia R. ciężko chorował. Zmarł w r. 1541, wkrótce po Wielkiejnocy tj. po 17 IV.

R. był żonaty dwukrotnie; pierwszą jego żoną była Barbara (zm. 1513), córka marszałka ziemskiego Stanisława Kiszki (zob.), drugą – poślubiona przed r. 1515 – Barbara Kołówna (Kolanka), córka zapewne Pawła Koli z Dalejowa, woj. podolskiego (zob.). Pierwsze małżeństwo R-a było bezdzietne. Z drugiego pochodziło troje dzieci: syn Mikołaj «Rudy» (zob.) oraz córki: Anna, która dopiero w r. 1549 poślubiła Piotra Kiszkę, marszałka ziemi wołyńskiej, a po jego śmierci (1550) wyszła za księcia Semena Jurjewicza Holszańskiego, stolnika lit., oraz wspomniana Barbara 1. v. za Stanisławem Gasztołdem (zob.) 2. v. żona Zygmunta Augusta (zob. Barbara Radziwiłłówna).

 

Zapewne podob. R-a jest na współczesnym obrazie „Bitwa pod Orszą” w Muz. Narod. w W. (reprod. w: Herbst S., Walicki M., Obraz bitwy pod Orsza 1514 r., Rozpr. Kom. Hist. Sztuki, W. 1949 I 45); Portret R-a jako rycerza z 2. poł. XVI w. w Państw. Muzeum Sztuki Białoruskiej SRR w Mińsku (reprod. w: Matušakaitě M., Portretas XVI–XVIII a. Lietuvoje, Vilnius 1984 ilustr. 22); Miedzioryt Hirsza Leybowicza, reprod. w: Wobe M. F., Icones familiae ducalis Radivilianae..., Nesvisii [1758] nr 26; Prawdopodobnie portret R-a (chyba nie jego imiennika – kardynała) znajdował się jeszcze przed II wojną światową w kościele Św. Jerzego (karmelickim) w Wil.; – Enc. Wojsk., VII 101–2; Lietuvių Enc., XXIV 380–1 (Radvila Jurgis); Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich..., Wil. 1857 s. 48 (drzeworyt M. Starkmana); PSB (Olbracht Gasztołd, Andrzej Niemirowicz); Boniecki, Poczet rodów, s. 277–9; Dworzaczek; Kojałowicz, Compendium, s. 197; Niesiecki; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; Pergamentų katalogas, Sud. R. Jasas, Wil. 1980; – Bartoszewicz J., Hetmani polscy koronni i W. Ks. Lit., W. 1860–6; Brodowski S., Żywoty hetmanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wyd. Ż. Pauli, Lw. 1850; Dworzaczek, W., Hetman Jan Tarnowski, W. 1985; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Halecki O., Dzieje unii jagiellońskiej, Kr. 1920 II; Herbst S., Walicki M., Obraz bitwy pod Orszą 1514 r., w: Rozpr. Kom. Hist. Sztuki, W. 1949 I 39–40; Kłos J., Wilno. Przewodnik krajoznawczy, Wil. 1937 s. 256; Kolankowski L., Polska Jagiellonów, Lw. 1936; tenże, Zygmunt August wielki książę Litwy do roku 1548, Lw. 1913; Kuźmińska M., Olbrycht Marcinowicz Gasztołd, „Ateneum Wil.” R. 4: 1927 s. 349–91, R. 5: 1928 s. 120–74; Ljubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; Malczewska M., Latyfundium Radziwiłłów w XV do połowy XVI wieku, W.–P. 1985 s. 40–2, 81–93, 139–66; Malinovskij J., Rada Velikago Knjažestva Litovskago v svjazi s bojarskoj dumoj drevnej Rosii, Tomsk 1912 Č. 2 vyp. 2; Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, Wil. 1841 IX 144–5; Natanson-Leski J., Dzieje granicy wschodniej Rzeczypospolitej, Lw. 1922 cz. 1; Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego (1467–1525), Gdynia 1937 s. 98; tenże, Królowa Bona, P. 1949 II–III; Pułaski K., Wojewodowie kijowscy w XV i XVI wieku, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 4: 1876 s. 635–6; Solov’ev S. M., Istorija Rossii s drevnejšich vremen, Moskva 1960 Kn. 3 (toma 5–6); Starowolski S., Wojownicy sarmaccy, W. 1978 s. 220–1; – Acta Tom., I–XVII; Akty Juž. i Zap. Ross., I 53, 78–9, II 126, 128; Akty lit.-russ. gosud.; Akty Zap. Ross., II 113, 121, 171–6; Arch. Sanguszków, III–IV; Elementa ad fontium editiones, XXXV, XLVI, XLVII, LII, LIII, LVI; Kojałowicz W., Fasti Radiviliani..., Wil. 1653 s. 21–31; Najstarszy inwentarz dóbr radziwiłłowskich z 1528 r., Wyd. K. Pietkiewicz, „Lituano-Slavica Posnaniensia” T. 1: 1985 s. 175 n. [w druku]; Polnoe sobr. russ. letopisej, XXXII, XXXV; Rus. Ist. Biblioteka, XX; Sbornik materialov Rady V. Kn. Lit.; Sbornik Russ. Ist. Obšč., XXXV; Stosunki z Mendli-Girejem, chanem Tatarów perekopskich 1469–1515. Akta i listy, Wyd. K. Pułaski, W. 1881 s. 164–5, 177 i akta nr 122, 125, 129, 142, 156, 158; Stryjkowski, Kronika pol., II 341, 371, 383, 392, 394, 397–9; tenże, O początkach, wywodach..., W. 1978 (podobne informacje); – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. I nr 7586, 7601, Dz. XI nr 17; B. Jag.: rkp. 7870 (list córki Barbary); B. Kórn.: rkp. 229 (listy Bony i O. Gasztołda); B. PAN w Kr.: rkp. 3335 (dotyczy dóbr Omniszew).

Grzegorz Błaszczyk

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.