INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy Soroka  h. Leliwa      Jerzy Soroka, pokolorowana rycina z lat 1830-ych.

Jerzy Soroka h. Leliwa  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2000-2001 w XL tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Soroka Jerzy h. Leliwa (ok. 1750–1831), dworzanin ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego, uczestnik powstania listopadowego. Ur. w pow. wołkowyskim, był synem Michała (zm. po r. 1795), i Marcjanny, bratankiem pisarza ziemskiego oszmiańskiego Józefa (zob.). Rodzice S-i byli właścicielami m.in. folwarku Geraciew (Gieruciów w pow. wołkowyskim), a po jego sprzedaży majątku Ostrowsk (Ostrówek) w pow. grodzieńskim. Ojciec S-i, który sekretarzował hetmanowi w. lit. Michałowi Massalskiemu, a ponadto piastował urzędy ziemskie: sędziego grodzkiego i strażnika wołkowyskiego, poprzez Massalskiego, stronnika Czartoryskich, zjednał sobie przychylność ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego i oddał mu syna na wychowanie.

Początkowo S. był paziem na dworze książęcym, a później awansował na koniuszego. Latem 1775 towarzyszył Czartoryskiemu w podróży do Rosji, której celem było m.in. odzyskanie starostw utraconych przez Czartoryskich w wyniku pierwszego rozbioru. Dzięki jego protekcji 31 VII 1777 został chorążym tytularnym w 5. pułku Przedniej Straży Kawalerii Narodowej W. Ks. Lit. Już 23 VIII r.n. wziął dymisję i wrócił do służby u ks. Czartoryskiego. Latem mieszkał w jego dobrach litewskich, przeważnie w Wołożynie. Do obowiązków S-i należał objazd dóbr podolskich, ukraińskich i galicyjskich. Za swoją służbę otrzymywał rocznie 920 złp. Dn. 19 V 1781 ponownie wstąpił do wojska i otrzymał patent na chorążego 4. chorągwi 1. Brygady Kawalerii Narodowej W. Ks. Lit. Zdymisjonowany został 30 VIII 1783. Jesienią t.r. Czartoryski wysłał go do Konstantynopola z poleceniem zakupienia tam ogierów do stadniny książęcej. Prawdopodobnie przyczyną powierzenia S-ce tej odległej misji była obawa przed zemstą, jaka mogła go czekać za zabicie w pojedynku faworyta ks. Izabelli Czartoryskiej, Szwykowskiego. W czasie dwutygodniowego pobytu w Konstantynopolu S. poznał m.in. ambasadora rosyjskiego J. I. Bułhakowa, a także posła hiszpańskiego J. de Bonligny’ego i posła francuskiego F. E. G. Saint-Priesta. Gdy zakupiwszy 25 koni, planował powrót do kraju, władze tureckie, na wiadomość o zajęciu Krymu przez Rosję, nie zezwoliły mu na wyjazd. Dopiero po interwencji polskiego chargé d’affaires Stanisława Pichelsteina, mógł opuścić Turcję tylko z pięcioma końmi. Po wielu perypetiach, także zdrowotnych (zachorował na febrę), dopłynął do Warny, skąd już lądem wrócił do Chocimia. Po obowiązkowej kwarantannie zakupione konie dostarczył do Międzyboża. W r.n. jako koniuszy zajmował się stadami podolskimi Czartoryskich. Na przełomie 1785/6 przebywał w Wiedniu, gdzie przygotowywał gwardię galicyjską, dowodzoną przez ks. A. K. Czartoryskiego, do noworocznej parady 1 I 1786. W maju t.r. w czasie podróży Czartoryskich do Kamieńca Podolskiego na sejmiki przedsejmowe zajmował się jako stanowniczy przygotowywaniem kwater i żywności. Z koniuszego S. stał się jednym z pierwszych urzędników dworu książęcego. Wraz z mjr. Andrzejem Bittnerem został wyznaczony do lustracji dóbr galicyjskich Czartoryskich. O zaufaniu jakim się u nich cieszył świadczy fakt, że w l. 1787–9 oddelegowany został do administracji dóbr lit., gdzie zajmował się głównie sprawami sądowymi. W r. 1788, w czasie sejmików podolskich, towarzyszył synowi swojego chlebodawcy – Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu i Kazimierzowi Rzewuskiemu, zajmując się ich dworem i wydatkami. W czasie Sejmu Wielkiego udał się z A. K. Czartoryskim do Warszawy; do jego obowiązków należały kontakty z posłami lit. Otrzymał też w tym czasie zadanie sformowania w Międzyrzeczu i Międzybożu, w zastępstwie A. J. Czartoryskiego, chorągwi kawalerii narodowej, które oddał pod komendę brygadiera Rafała Dierżka.

Ok. r. 1793 odziedziczył S. po stryju Józefie folwark Borawa (Burawa) w Oszmiańskiem. W r. 1790 wystąpił ze służby u Czartoryskich, wziął w arendę majątek Połoczany w pow. oszmiańskim, a w l. 1791–3 dzierżawił z rąk Sulistrowskich folwark Jachimowszczyzna. W r. 1791 wybrano go na komisarza cywilno-wojskowego pow. oszmiańskiego, dwa lata później został podczaszym zawilejskim. W r. 1794 został podczaszym oszmiańskim. Po trzecim rozbiorze wyemigrował, ale na wieść o śmierci ojca i o możliwej konfiskacie majątków emigrantów, wrócił na Litwę. Osiadł w majątku dziedzicznym Krzywsku (pow. oszmiański). W r. 1805 obrany został sędzią ziemskim oszmiańskim i pozostawał nim przez dwie kadencje do r. 1811, następnie wybrano go na prezydenta sądów ziemskich pow. oszmiańskiego (był nim do r. 1817). Dn. 28 VI 1815 w Mińsku władze policyjne przesłuchiwały go w sprawie rozpowszechniania tekstu konstytucji Król. Pol. na Litwie. W r. 1818 był jednym z kolektorów składki na wystawienie pomnika Tadeusza Kościuszki w Wilnie, pieniądze wysłano później do Krakowa na budowę kopca Kościuszki. S. ogłaszał artykuły w miejscowej prasie (m.in. w „Noworoczniku Litewskim”). W r. 1822 spisał swoje wspomnienia pt. O Jerzym Soroce podczaszym zawilejskim i sędzi ziemskim oszmiańskim (B. Czart.: rkp. MNKr. 397), z dodatkami: O Tadeuszu Kościuszce i Obchód pogrzebu księcia Adama Czartoryskiego, wydane w r. 1881 przez Władysława Wisłockiego pt. Pamiętnik Jerzego Soroki, pazia i koniuszego księcia generała ziem podolskich 1772–1822 („Tyg. Ilustr.” 1881 nr 297–301). W l. dwudziestych dekabrysta D. J. Pestel zwrócił się do S-i, jako znanego Litwina, o wspólne, Litwinów i Rosjan, wystąpienie do cara o uchwalenie konstytucji. Mimo podeszłego wieku, S. czynnie zaangażował się w powstanie listopadowe. Dn. 4 IV 1831 powstańcy pod wodzą Porfirego Ważyńskiego opanowali Oszmianę i rozesłali emisariuszy do okolicznej szlachty – do S-i przybył w tym charakterze Józef Zienkowicz. Na zwołanym 11 IV zjeździe powiatowym w Oszmianie powołano trzyosobowy Komitet Rządzący Cywilno-Wojskowy z Ważyńskim jako prezesem; S. wszedł do niego obok Teodora Wańkowicza. Komitet rozpoczął organizowanie kancelarii i przejmowanie administracji majątków skarbowych oraz pobór podatków, lecz już w kilka dni potem wraz z częścią powstańców uciekł z miasta w obawie przed atakiem wojsk rosyjskich, pozostawiwszy swe akta urzędowe. Gdy 16 IV pułk liniowych Kozaków, dowodzony przez płk. Wierzilina, zajął Oszmianę i dokonał tam rzezi ludności cywilnej i powstańców, w ręce Rosjan dostało się też archiwum Komitetu, które skompromitowało wielu ziemian, w tym S-ę. Aresztowany w Krzywsku został S. dostawiony do więzienia w Wilnie i poddany długim przesłuchaniom, w czasie których zachował się godnie. Śledcza komisja wileńska skazała go na śmierć, lecz z uwagi na podeszły wiek, złagodziła wyrok, orzekając pozbawienie praw cywilnych, zesłanie na Sybir i konfiskatę majątku z pozostawieniem pewnej jego części na utrzymanie rodziny. W październiku lub listopadzie t.r. zmarł S. w więzieniu w Wilnie i został pochowany w mogile zbiorowej na cmentarzu więziennym, mimo próśb żony o wydanie zwłok. Zaraz po śmierci nadszedł spóźniony ukaz carski o przebaczeniu i zwolnieniu S-i z więzienia.

S. należał do lubianych i szanowanych obywateli w Oszmiańskiem. Jego sąsiad, Antoni Edward Odyniec wspominał, że był «atletycznej, wspaniałej postawy, nosił się strojno po polsku, zawsze przy karabeli i z głową podgoloną wysoko. […] Przy tem lubił żyć gościnnie i dworno». Znano w okolicy jego pasję do koni i myślistwa, «Żadne łowy, żadna obława na 10 mil dookoła nie odbyły się bez pana Soroki, który na nie z całą psiarnią i myślistwem, sam konno, z dubeltówką przez plecy, przyjeżdżał». W czasie jednego z takich polowań Odyniec ułożył na jego cześć dytyramb.

Po r. 1790 ożenił się S. z Karoliną z Kulwiczów, 1.v. Sakowiczową, z którą miał dwoje dzieci. Po owdowieniu, z drugiego małżeństwa, zawartego w późnym wieku (przed r. 1820), pozostawił córkę i syna.

 

Portret S-i pędzla Józefa Szymona Kurowskiego, litogr. François Le Villaina, w: Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV, VII; – Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Straszewicz J., I Polacchi della rivoluzione del 29 Novembre 1830…, [Capolago] 1833, Vol. 1 s. 337–40 (litogr. portretu S-i); Stupnicki H., Herbarz Polski, Lw. 1862 III; Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowanych przez rządy zaborcze w l. 1773–1867, Zestawił J. Iwaszkiewicz, W. 1929 s. 41; Machynia M., Rakutis V., Srzednicki C., Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1777–1794, Spisy, Kr. 1998–9 II; – Bieliński K., Powstanie listopadowe w Wilnie i na Wileńszczyźnie, Wil. 1934 s. 9–16; Dębicki L., Puławy (1767–1830), Lw. 1887 I 153; Mościcki H., Pod berłem carów, W. 1924; tenże, Pod znakiem Orła i Pogoni, Lw.-W. 1923; Reychman J., Życie polskie w Stambule XVIII w., W. 1959; Szczerbicki E. W., Rok 1831 w powiecie oszmiańskim, Roczn. Państw. Gimn. Koedukacyjnego Human. im. Jana Śniadeckiego w Oszmianie. R. szk. 1926/7, [Wilno 1927] s. 15, 39–40, 51, 59; Ziółek J., Powstanie listopadowe na Litwie, w: Powstanie listopadowe 1830–1831. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania, Red. W. Zajewski, W. 1990 s. 399; – Arch. Filomatów, V cz. 1; Czartoryski A. J.,Pamiętniki, Wyd. J. Skowronek, W. 1986; Jankowski C., Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, Pet. 1896–1900 I–IV; Klimaszewski H., Wspomnienie historyczne o Jerzym Soroce, „Pam. Emigracji. Konrad” 1833 nr z 15 I s. 7; tenże, Żywot Jerzego Skalnika Soroki, w: Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy, [Wyd.] F. Wrotnowski, Paryż 1835 s. 255–61; Klukowski J., Powstanie powiatu oszmiańskiego, tamże, s. 242; Listy księżny Izabelli z hr. Flemmingów Czartoryskiej do starszego syna księcia Adama, Kr. 1891 s. 33; Morawski S., Kilka lat młodości mojej w Wilnie (1818–1825), Wyd. A. Czartkowski, H. Mościcki, W. 1924; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Oprac. J. Dihm, W. 1957; Odyniec A. E., Wspomnienia z przeszłości opowiadane Deotymie, W. 1884 s. 69–70; Pamiętniki dekabrystów, W. 1960 III; Zienkowicz J., Pamiętniki powstania powiatu oszmiańskiego, w: Pamiętniki polskie zebrane przez Ksawerego Bronikowskiego, Przemyśl 1884 II 10–11, 37; – B. Czart.: rkp. 5477 s. 429, rkp. 6027, Ew. 436, 1474; B. Jag.: sygn. 14633 III T. 3 nr 2 s. 22– 31 (druk z ok. r. 1785 pt. „Przełożenie sprawy W. J. Pani Marcianny Soroczyny strażnikowej wołkowyskiej…”); B. Pol. w Paryżu: rkp. 54 s. 219–229; B. Uniw. Warsz.: rkp. 278 s. 415–416 („Kant na imieniny Karoliny z Kulwieców 1 voto Sakowiczowej, teraz Soroczyny […] przez Feliksa Galińskiego […] złożony”).

Janusz Pezda

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Obrona Warszawy w 1831 r.

Powstańcy i cywile opanowali miasto już 30 listopada 1830 r. Namiestnik carski i garnizon rosyjski ewakuował się. Warszawa stała się centrum polityczno-administracyjnym i wojskowym powstania listopadowego,......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.