Michałowicz Jerzy Władysław (1903–1936), lekarz pediatra, organizator i teoretyk sportu robotniczego w Polsce, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, publicysta. Ur. 3 IX w Petersburgu, był synem Mieczysława (zob.) i Stanisławy z Jaczynowskich. W okresie dzieciństwa i wczesnej młodości M-a rodzice jego często zmieniali miejsce zamieszkania. M. początkowo uczył się głównie pod kierunkiem matki; po przeniesieniu się rodziców w r. 1915 do Krakowa wstąpił do prywatnego gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie. W dniach wyzwolenia Krakowa w r. 1918 zaciągnął się do Gwardii Narodowej i brał udział w rozbiciu konsulatu niemieckiego. Od końca listopada t. r. uczył się w Gimnazjum Św. Stanisława Kostki w Warszawie (z przerwą w r. 1920, kiedy zaciągnął się ochotniczo do wojska w czasie wojny polsko-radzieckiej; służył w 201 p. artylerii polowej, lecz w krótkim czasie zaraził się tyfusem i chorował przez kilka miesięcy). W r. 1921 uzyskał maturę z wyróżnieniem i rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz.
Niemal równocześnie podjął M. działalność w robotniczym ruchu sportowym, co wiązało się z ostatecznym uformowaniem się jego światopoglądu socjalistycznego. W grudniu 1921 był jednym z założycieli Sportowego Klubu Robotniczo-Akademickiego, który od n. r. nosił nazwę Robotniczy Klub Sportowy (RKS) «Skra». W r. 1922 wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS), wkrótce potem do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Pragnął za pośrednictwem szerokiej akcji kulturalno-oświatowej i sportu zapewnić rozwój młodzieży proletariackiej. Sam także uprawiał lekkoatletykę i grał w piłkę nożną (w barwach swego klubu rozegrał 100 meczy, za co otrzymał pierwsze klubowe wyróżnienie – żelazny sygnet). Wybrany w marcu 1923 do Zarządu «Skry», a w maju 1925 prezesem, stał na jej czele aż do 5 II 1933, kiedy to wskutek obowiązków zawodowych, społecznych i rodzinnych musiał wycofać się z bezpośredniego kierowania klubem. Już w pierwszych latach dał się poznać jako działacz «w pełni skrystalizowany ideowo, mający jasną koncepcję dalszego rozwoju sportu robotniczego w Polsce» (J. Mulak). Walczył o równouprawnienie tego sportu, zdołał pozyskać kierownictwo PPS dla spontanicznie rozwijającego się robotniczego ruchu sportowego. Doprowadził do zwołania w r. 1926 w Warszawie pierwszego kongresu sportu robotniczego w Polsce, na którym przekształcono lokalny warszawski Związek Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych (ZRSS) w ogólnokrajową centralę sportową. M., powołany na sekretarza generalnego Związku, sprawował tę funkcję aż do śmierci, kierował również referatem prasowym i przez wiele lat był redaktorem „Sztafety Robotniczej”, oficjalnego organu ZRSS wydawanego w formie dodatku tygodniowego do „Robotnika”. Odegrał wybitną rolę jako teoretyk i twórca programu, a także organizator Związku. Zasługą M-a było nawiązanie szerokich kontaktów międzynarodowych. M. reprezentował polski sport robotniczy w Socjalistycznej Międzynarodówce Sportu Robotniczego, m. in. w sierpniu 1927 brał udział w jej Kongresie w Helsinkach. Jako przedstawiciel klubów robotniczych wszedł w r. 1928 do zarządu Warszawskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej i został jego prezesem, a w kilka lat później także wiceprezesem Polskiego Związku Piłki Nożnej (PZPN). W wyniku jego starań doszło do utworzenia autonomicznych okręgów robotniczych PZPN, co dawało klubom robotniczym możność rozgrywania mistrzostw piłkarskich.
W r. 1928 M. uzyskał tytuł doktora wszech nauk lekarskich i pod kierunkiem ojca rozpoczął specjalizację w Klinice Chorób Dziecięcych Uniw. Warsz. Dodatkową specjalizację odbywał pod kierunkiem prof. B. Nowakowskiego na Oddziale Higieny Pracy w Państwowej Szkole Higieny. Zatrudniony tam od 1 X 1932 jako wolontariusz, a następnie asystent kontraktowy, skupił swoją uwagę na zagadnieniach teoretycznych i praktycznych higieny pracy młodocianych robotników. Prowadził równocześnie w środowisku robotniczym ożywioną działalność odczytową, współpracował z Robotniczym Tow. Przyjaciół Dzieci i Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR), uczestniczył aktywnie w pracy sekcji kulturalno-oświatowej RKS «Skra»; zainicjował utworzenie przy klubie sekcji dla dzieci i młodzieży «Przyszłość», którą otaczał szczególną opieką. W PPS czynny był głównie w pracy młodzieżowej; wchodził w skład Centralnego Wydziału Młodzieży, współpracował z organem Organizacji Młodzieży (OM) TUR „Młodzi Idą”, powołanym do życia przy jego udziale. Wyrazem uznania dla M-a był jego wybór do Rady Naczelnej PPS na XXII Kongresie (23–25 V 1931 w Krakowie) i XXIII (2–4 II 1934 w Warszawie). Rada powierzyła mu kierownictwo Referatu Młodzieżowego.
Jako ideolog sportu robotniczego dążył do zespolenia sportu robotniczego z politycznym ruchem robotniczym i klasowymi związkami zawodowymi. W wyniku jego starań doszło w r. 1932 do utworzenia tzw. Referatu Sportowego przy Centralnym Wydziale Kulturalno-Oświatowym Zarządu Głównego (ZG) Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych (ZZK). Jako kierownik tego referatu M. rozwinął, podobnie jak w ZRSS, szeroką działalność szkoleniową. Już w r. 1933 udało mu się doprowadzić do uruchomienia wspólnej placówki szkoleniowo-doświadczalnej ZG ZZK i ZRSS – I Robotniczego Ośrodka Wychowania Fizycznego. Powołany na przewodniczącego Komisji Nadzorczej Ośrodka, kierował wychowaniem ideowym i fachowym kadry instruktorów i przodowników. Był jednym z inicjatorów ustanowienia Robotniczej Odznaki Sportowej. W r. 1934 objął przewodnictwo Warszawskiego Robotniczego Sportowego Komitetu Okręgowego i reaktywował jego działalność zahamowaną niemal całkowicie dywersją grupy R. Jaworowskiego. Sportowa działalność M-a objęła także teren Wolnego M. Gdańska i Śląska, gdzie z jego inspiracji nastąpiło zjednoczenie polskich klubów robotniczych w autonomiczne okręgi. Gdy przewrót hitlerowski w Niemczech zagroził tym organizacjom, M. wystąpił energicznie w ich obronie i spowodował interwencję władz polskich. Natomiast w dalszym ciągu współpracował z niemieckimi działaczami sportu robotniczego, m. in. z istniejącym na Śląsku i w Łodzi Robotniczym Tow. Turystycznym (RTT) «Naturfreunde» i międzynarodową centralą tej organizacji. W oparciu o jej doświadczenia M. zorganizował, wespół z E. Hryniewiczem, filię autonomiczną RTT, które w l. 1934–7 działało jako wydział ZRSS, i opracował dla niej statut. M. przeciwstawiał się zdecydowanie tendencjom nacjonalistycznym w PZPN, przejawiającym się m. in. w dyskryminowaniu sędziów pochodzenia żydowskiego, a na sportowym forum międzynarodowym popierał działania jednolitofrontowe. W r. 1936 przeciwstawiał się organizowaniu Igrzysk Olimpijskich w hitlerowskich Niemczech i dopomógł do wyjazdu delegacji polskiego sportu robotniczego na tzw. Ludowe Igrzyska Sportowe w Pradze.
Jako lekarz-społecznik zajął się m. in. problemem opieki zdrowotnej nad wychowaniem fizycznym, np. jego artykuły w „Wychowaniu Fizycznym” (1933 nr 11–12 s. 503–9, 1934 nr 5 s. 246–64). Przeprowadził pierwsze w Polsce masowe badania lekarskie zawodników, był inicjatorem utworzenia poradni sportowej przy RKS «Skra», a później Wydziału Sanitariuszy Sportowych przy ZRSS, z którym współpracował jako konsultant i wykładowca. Pozyskał dla Wydziału licznych współpracowników z Koła Lekarzy Socjalistów PPS, którego był współtwórcą. W lutym 1934 objął stanowisko ordynatora Domu Wychowawczego im. ks. Boduena w Klarysewie, gdzie założył wzorowy Ogród Jordanowski. Od października t. r. był kierownikiem Oddziału Niemowlęcego w Warszawskim Szpitalu Dziecięcym przy ul. Kopernika. Zorganizował przy Oddziale kuchnię mleczną oraz prowadził Stację Opieki nad Matką i Dzieckiem. W pracy szpitalnej szczególnie interesował się zagadnieniem wrodzonych wad serca i zbierał materiały do specjalnej monografii. W r. 1935 prowadził wykłady na Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Ważny odcinek działalności M-a stanowiła praca publicystyczna i redaktorska. Obok wspomnianych już pism był współpracownikiem „Kolejarza-Związkowca” – organu ZZK – miesięcznika „Wychowanie Fizyczne”, od r. 1929 sekretarzem redakcji czasopisma „Opieka nad Dzieckiem”, następnie „Pediatrii Polskiej”, a od r. 1932 redaktorem pisma „Życie Dziecka”, które zamierzał przekształcić w organ instruktażowy dla inicjowanych przez siebie Kół Opieki nad Dzieckiem przy samorządach. Pełnił też obowiązki sekretarza wydawnictwa „Polskie Monografie i Wykłady Kliniczne z Dziedziny Pediatrii”. Był autorem ponad 80 artykułów popularnych i naukowych, m. in. ogłosił: Wiek i wychowanie fizyczne („Opieka nad Dzieckiem” 1929), Rzut oka na pracę opieki nad dzieckiem w kilku krajach Europy i Brazylii (tamże 1930) oraz wspólnie z S. Gleigewichtową Przyczynek do zespołu rzekomo tężyczkowego w przebiegu zapaleń opon mózgowych („Pediatria Pol.” 1932).
Z początkiem 1937 r. miał objąć kierownictwo Oddziałem Zakaźnym w szpitalu dziecięcym. W trakcie zaznajamiania się z pracą na tym oddziale zaraził się płonicą i po kilkudniowej chorobie zmarł w nocy z 28 na 29 X 1936 w Warszawie. Jego pogrzeb na cmentarzu Powązkowskim zgromadził tysiączne tłumy młodzieży robotniczej z całego kraju, działaczy sportowych i socjalistycznych, a rewolucyjny poeta E. Szymański poświęcił mu wiersz „Pożegnanie Jerzemu Michałowiczowi”. Dla upamiętnienia zasług M-a, ZG ZRSS postanowił powołać Centralny Robotniczy Instytut Kultury Fizycznej jego imienia. Ustanowiono też puchar im. J. Michałowicza w rozgrywkach piłkarskich juniorów.
Z małżeństwa zawartego 3 XII 1927 z Władysławą Wiśniewską miał córki: Marię Kazoń, inżyniera ogrodnika, i Ewę Wojczyńską, lekarza pediatrę, oraz syna Jerzego, inżyniera elektronika.
Bibliografia prac dra J. M-a. oraz publikacji o jego działalności, w: Sport Robotniczy 1918–1939, W. 1964 II 213–15; Hryniewicz E., J. Michałowicz – twórca sportu robotniczego, W. 1936; J. Michałowicz (w 30-tą rocznicę śmierci). Opracowania, wspomnienia, materiały, W. 1966 (mszp. powielony); Laskiewicz H., Dr J. Michałowicz jako lekarz i wychowawca, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” 1964 nr 1 s. 5–12; tenże, Robotnicza kultura fizyczna w Polsce w latach 1918–1939, W. 1971; Mieczysław Michałowicz. Człowiek – działacz – polityk, W. 1972 I (fot. s. 32, 61, 223); Pamięci Tow. Doktora J. M-a, Jednodniówka „Siła”, Bielsko 1937 23 X s. 1–2 (fot.); „Skra”. Z placu nędzy do tartanu (Praca zbiorowa pod red. J. Mulaka), W. 1972 s. 8, 12, 22–5, 27, 37, 40, 42, 43, 50, 51, 55, 57, 61–4, 67, 71, 72, 81, 82 (fot. zbior. nr 48, 51); – Działalność Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych w latach 1931 i 1932. Sprawozdanie ZG ZZK na X Walny Zjazd Delegatów, W. 1933 s. 234; toż, w latach 1933 i 1934. Sprawozdanie ZG ZZK na XI Walny Zjazd Delegatów, W. 1935 s. 267–71; – Nekrologi, wspomnienia pośmiertne i artykuły okolicznościowe: „Dzien. Popularny” 1936 nr 16 s. 1, nr 17 s. 3, nr 19 s. 7; „Dzien. Urzęd. Warsz. Izby Lek.” 1937 nr 5 s. 229; „Pediatria Pol.” 1936 z. 6 s. 432–6 (fot.); „Robotnik” 1936 nr 335 s. 1–3, nr 336 s. 3–4, nr 337 s. 7, nr 338 dod. „Sztafeta Robotnicza” s. 4; „Trybuna Ludu” 1966 nr 296 s. 6; „Warsz. Czas. Lek.” 1936 nr 41 s. 703, 705–6 (fot.); „Z Pola Walki” 1969 nr 4 s. 153–5; – Informacje żony Władysławy Michałowicz.
Alicja Pacholczykowa