Ochocki Jozafat h. Ostoja (ok. 1750–1806), opat bazylianów w Owruczu, sybirak, pamiętnikarz. Rodzice O-ego nie są znani; bratem jego był Stanisław Józef z Ryszek (Ryżek) w ziemi łukowskiej, ojciec Jana Duklana (zob.). W tychże Ryszkach mógł się urodzić O., które być może w całości lub częściowo były w posiadaniu jego ojca. O wczesnych latach O-ego, o jego wykształceniu i początkach kariery duchownej nie mamy żadnych wiadomości. W początkach lat siedemdziesiątych pełnił funkcje kaznodziejskie w klasztorach bazyliańskich. Przemawiał m. in. na uroczystości koronacji obrazu Najśw. Maryi Panny w Poczajowie w r. 1773. Był w tym czasie również nauczycielem kolegium w Lubarze na Wołyniu. Ok. r. 1775 wysłany był na koszt Jerzego Michała Potockiego, starosty tłumackiego, do Rzymu. Pięcioletnie tam studia zakończył uzyskaniem stopnia doktora teologii i członkostwa kongregacji de Propaganda Fide. Zwiedził Wenecję (gdzie bawił kilka miesięcy), dwukrotnie Tyrol, Wiedeń. Powrócił do kraju z wszechstronną wiedzą oraz znajomością łaciny, włoskiego i francuskiego. W r. 1781 O. został z zapewnieniem następstwa koadiutorem przy księdzu Janczyckim, unickim opacie owruckim. Po rychłej śmierci Janczyckiego ubiegł O-ego w uzyskaniu opactwa metropolita unicki Jazon Smogorzewski. W poczuciu krzywdy O. wystąpił przeciwko Smogorzewskiemu (m. in. w liście do króla z 25 II 1782), procesując się z nim w l. 1782–8 w nuncjaturze i Rzymie, bez żadnych jednak widoków na wygranie sprawy. Dopiero wstawiennictwo Jerzego Potockiego, a następnie Józefa Stempkowskiego doprowadziło do ugody: Smogorzewski za przyrzeczenie wyrobienia mu miejsca w senacie zrzekł się na rzecz O-ego tytułu opata i dóbr opackich przynoszących 100 000 zł rocznego dochodu. W tym czasie był O. superiorem zgromadzenia bazylianów, a następnie protokonsultorem prowincji koronnej. W r. 1787 odbył wizytację kanoniczną klasztoru bazylianów w Lubinie. Zasłużył się jako rektor szkół bazyliańskich w Lubarze, a gdy w r. 1783 przejął w Owruczu niedokończone kolegium pojezuickie wraz z kościołem, to nie tylko zadbał o ich odbudowę, ale starał się przede wszystkim o szkoły publiczne i ich nauczycieli bazylianów i utrzymywał siedmiu uczniów – synów szlacheckich. Znalazł także pomieszczenie na archiwum ziemskie i grodzkie, na aptekę i ofiarował 4000 złp. na ubogich, którymi miał się opiekować klasztor. W r. 1789 wzniósł cerkiew unicką w Szepieliczach Nowych, należących do dóbr opactwa owruckiego.
O. prowadził czynny tryb życia. Bywał na sejmikach, kontraktach, jarmarkach, na różnych uroczystościach i przyjęciach szlachty ukrainnej, a również na dworze królewskim i w Puławach. Cieszył się dużą popularnością na Wołyniu i Ukrainie. Przez Józefa Stempkowskiego, protektora rodziny Ochockich, związał się politycznie z dworem. W maju 1787 witał w Tulczynie Stanisława Augusta. W r. 1790 należał do Komisji Cywilno-Wojskowej pow. owruckiego, a na sejmiku żytomierskim 1791 r. został jej prezesem. O. zorganizował wówczas w Owruczu, z okazji potwierdzenia jego praw miejskich, uroczystości poświęcone zaprzysiężeniu Konstytucji 3 maja oraz dwudziestej rocznicy ocalenia króla z rąk konfederatów barskich (3 XI 1771). T. r. otrzymał Order Św. Stanisława. Dn. 4 II 1792 brał udział w sejmiku gromnicznym w Żytomierzu, gdzie jeszcze raz wypowiedział się za konstytucją majową. Po drugim rozbiorze wciągnięty był do organizacji spiskowej, przygotowującej powstanie. Zadanie jej polegało głównie na gromadzeniu funduszów i broni oraz werbowaniu zaufanych ludzi. Dom O-ego w Szepieliczach stał się głównym punktem kontaktowym między Rusią a Litwą. Już w styczniu 1793 na kontraktach dubieńskich nawiązał stosunki z Ignacym Działyńskim, a później z Karolem Prozorem, Amilkarem Kosińskim i in. W Chojnikach na Polesiu w dobrach Prozora brał udział, wraz z bratankami Janem Duklanem i Janem Nepomucenem, w zjeździe spiskowców z Litwy i Rusi na przełomie lipca i sierpnia, a następnie w grudniu 1793. Po wykryciu sprzysiężenia O., razem z bratankami, w początkach maja 1794 został aresztowany w Żytomierzu, skąd odesłano go do Nieświeża, a następnie przez Mohylów (24 VI) do Smoleńska. Po rocznym tam śledztwie O. (nie zdradziwszy żadnego ze swych towarzyszy) skazany został 1 VII 1795 na zsyłkę na Sybir za złamanie złożonej carycy przysięgi wierności i przygotowania do buntu; na równie wysoką karę został skazany (jako urzędnik rosyjski) Jan Nepomucen Ochocki. W połowie lipca O. opuścił Smoleńsk, prowadzony przez Moskwę, Kazań i Perm, przybył 28 VIII sam jeden do Turyńska, miejsca swego zesłania, położonego 460 wiorst od Tobolska. Na podstawie ukazu cara Pawła z 10 XII (29 XI) 1796 otrzymał wolność. Przez Tobolsk (26 I 1797), gdzie oczekiwał wracającego również z wygnania I. Działyńskiego, Moskwę (na początku kwietnia) i Kijów powrócił do Owrucza, ale nie brał już udziału w życiu świeckim. W r. 1797 wzniósł O. kaplicę w Szepieliczach Starych (gdzie głównie zamieszkiwał). W dobrach ziemskich opactwa prowadził racjonalną gospodarkę. W Szepieliczach i Czarnobylu założył wielką «fabrykę leśną».
O. był autorem wspomnień spisanych po powrocie z Syberii, które zostały wydane łącznie z pamiętnikami Jana Duklana Ochockiego, pierwszy raz w Wilnie w r. 1857 (w tomie II), następnie w r. 1882 w Warszawie (tom II w obu wypadkach przez J. I. Kraszewskiego). Chronologicznie obejmują one okres od r. 1793 do r. 1797, tj. bardzo pobieżnie potraktowaną działalność spiskową O-ego oraz jego uwięzienie i pobyt na Syberii, przedstawione szczegółowo i barwnie, ze stałym podkreślaniem życzliwego doń stosunku urzędników, wojskowych i ludności cywilnej na terenie Rosji i Syberii. Sporo miejsca poświęca O. w swych Pamiętnikach opisom krajoznawczym, folklorystycznym i obyczajowym. Rozdzieliwszy dość znaczną majętność, głównie w gotówce, swym bratankom, O. zmarł w r. 1806.
Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Słown. Geogr., XI 899; Niesiecki; Uruski; – Dubiecki M., Karol Prozor, Kr. 1897 s. 114, 161–3, 168–9, 180, 191, 222, 224; [Iwanowski E.] Heleniusz, Pamiątki polskie z różnych czasów, Kr. 1882 II 395; tenże, Rozmowy o Polskiej Koronie, Kr. 1873 I 296, 305; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; tenże, Wołyniacy na Syberii, „Roczn. Wołyński” T. 2: 1931; Kieniewicz S., Ignacy Działyński 1754–1797, Kórnik 1930; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. 1913; tenże, Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; – Iwanowski E., Wspomnienia narodowe, Paryż 1861 s. 237; Ochocki J. D., Pamiętniki, Wil. 1857 I–III; – B. Czart.: rkp. 678, 791, 928; B. PAN w Kr.: rkp. 2391.
Wacław Szczygielski