Noji Józef (1909–1943), lekkoatleta, olimpijczyk. Ur. 8 IX we wsi Pęckowo w Poznańskiem, był synem Pawła (zm. 1917), miejscowego stolarza, oraz Józefy z Kowalów. Już w dzieciństwie zarobkował pracą fizyczną, pomagając matce utrzymać rodzinę. Ukończył 5-klasową szkołę powszechną i zdobył uprawnienia czeladnika stolarskiego. Od wczesnej młodości pragnął uprawiać biegi długodystansowe i mimo niechęci otoczenia, przygotowywał się do tego, poświęcając samotnym treningom każdą wolną chwilę. Pierwszy raz stanął na starcie w czasie służby wojskowej w Bydgoszczy, ale właściwy sport zaczął uprawiać dopiero od r. 1932 w barwach poznańskiego «Sokoła». Lokalne sukcesy nie zwróciły uwagi na jego talent, póki zaskakujące zwycięstwo nad silną stawką przeciwników w r. 1934 w Narodowym Biegu na przełaj w Warszawie nie odkryło go oczom fachowców. Ujrzano w nim następcę Janusza Kusocińskiego, wtedy właśnie wyeliminowanego na kilka lat przez kontuzję ze sportu. W lipcu 1934 zajął drugie miejsce w trójmeczu bałtyckim w Rydze pomiędzy Polską, Łotwą i Estonią w biegu na 10 km, za innym polskim zawodnikiem Kazimierzem Fiałką. W r. 1935 przeniósł się do Warszawy i jako stolarz z zawodu podjął pracę w warsztatach Zarządu Tramwajów, a równocześnie wstąpił do Wojskowego Klubu Sportowego «Legia». W t. r. zdobył I miejsce w biegu na 5 km w mistrzostwach Polski w Białymstoku (lipiec 1935). Sukces ten ponawiał rokrocznie do r. 1939. Wyznaczono go do reprezentacji narodowej na trójmecz Polska–Łotwa–Estonia w Tallinie, gdzie w biegu na 10 km zajął pierwsze miejsce. Zwyciężył również w biegu na 5 km. Ponownie reprezentował kraj w Budapeszcie w meczu Polska–Węgry, będąc drugim w biegu na 5 km. W r. 1936 zdobył również mistrzostwo kraju na 10 km i ustanowił rekord w hali na 1 500 m (4 min. 10 sek.). T.r. zwyciężył w biegu przełajowym podczas Mistrzostw Polski (sukces ten powtarzał w l.n.), a w czasie międzynarodowych mistrzostw Anglii w Londynie pokonał silną stawkę w biegu na 6 mil angielskich, ustanawiając rekord Anglii (29 min. 43,4 sek.). N. był uważany za jednego z faworytów w biegach długodystansowych na XI Olimpiadzie w Berlinie. Trenował pod okiem Stanisława Petkiewicza, zwycięzcy słynnego Paavo Nurmiego, którego metody okazały się jednak zawodne. W biegu na 10 km w połowie dystansu poczuł silne bóle w prawym boku i nodze, w rezultacie został zdublowany przez czołówkę. Sędziowie sklasyfikowali N. na czternastym miejscu, bo nie spostrzegli, że finiszował o jedno okrążenie za wcześnie, a więc biegu nie ukończył. W biegu na 5 km, mimo że zajął tylko piąte miejsce, to jednak ustanowił rekord Polski (14 min. 33,4 sek.), lepszy o 7 sekund od rekordu Kusocińskiego. W meczu Polska–Belgia i Polska–Węgry w Warszawie na 1 500 m był czwarty, a na 5 km drugi. W czasie zawodów w Warszawie z udziałem Finów i Szwedów, w biegu na 3 km uległ świetnemu Finowi Iso-Hollo (jednak z identycznym czasem), ale pokonał go w biegu na 5 km. W tydzień później w Katowicach przegrał z nim na 5 km, mając znowu ten sam czas co Fin.

W r. 1937 N. został motorniczym tramwajowym, a niezadowolony ze stosunków w sekcji lekkoatletycznej «Legii», przeniósł się do stołecznego Klubu Sportowego (KS) «Syrena». W trójmeczu w Atenach pomiędzy Polską, Grecją a Czechosłowacją N. zwyciężył w biegach na 5 i 10 km; na obu tych dystansach znowu zdobył mistrzostwo Polski. Uczestniczył w międzynarodowych mityngach w Monachium (drugi na 5 km), Antwerpii (drugi na 5 i 10 km), Wrocławiu (pierwszy na 3 km), Londynie (trzeci na 3 mile) i Budapeszcie (czwarty na 1 500 m, drugi na 5 km). Wreszcie w meczu Polska-Niemcy zwyciężył zarówno na 5, jak i 10 km. W r. 1938 zaczęła się dwuletnia rywalizacja N. z powracającym na bieżnię Kusocińskim, mimo że obaj zawodnicy starali się unikać bezpośredniej konfrontacji. W biegu „Wieczoru Warszawskiego” N. zajął pierwsze miejsce, Kusociński dziewiąte. Drugi raz zmierzyli się na 5 km na Mistrzostwach Polski i N. znowu zwyciężył. Bronił barw narodowych w trzech meczach: z Francją (pierwszy na 5 i 10 km), z Niemcami (drugi na 5 km, pierwszy na 10 km, osiągając swój rekord życiowy na tym dystansie 31 min. 17 sek.) i z Norwegią (drugi na 1 500 m i pierwszy na 10 km). Startował także na międzynarodowych mityngach w Kopenhadze (drugi na 5 mil) i w Londynie (pierwszy na 3 mile), jak również na Mistrzostwach Europy w Paryżu (piąty na 5 km). R. 1939 przyniósł N. trzecie i ostatnie zwycięstwo nad Kusocińskim w biegu na przełaj o puchar Walentego Forysia, po czym przegrał w biegu „Wieczoru Warszawskiego” i dwukrotnie na zawodach KS «Polonia» na 3 km (był czwarty) i 5 km (był trzeci). W meczu Polska-Litwa zwyciężył na 5 km, zaś na Mistrzostwach Polski na tym dystansie zdobył tytuł mistrzowski, natomiast na 1 500 m był trzeci. Uczestniczył w Igrzyskach Bałtyckich w Malmö, gdzie zwyciężył na 5 km, oraz w międzynarodowych mityngach w Londynie (piąty na 3 mile) i w Helsinkach (drugi na 5 km). Z powodu mocnej, krępej budowy N. biegał brzydkim stylem, ale rozporządzając dużą siłą i wytrzymałością, popartymi ambicją i wytrwałością w treningu, wyrobił sobie umiejętność długiego finiszu, którym zwyciężał większość przeciwników.

W czasie okupacji N. pracował w warsztatach tramwajowych. Niemcy dwukrotnie nakłaniali go do podpisania niemieckiej listy narodowościowej (Volksliste), gdyż pochodził z Poznańskiego, ale N. zdecydowanie odrzucił te propozycje. Rychło przystąpił do konspiracji w szeregach Związku Walki Zbrojnej. Dn. 18 IX 1940 został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu na Pawiaku. Pracował tam w stolarni do 23 VII 1941, kiedy to wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (otrzymał nr 18535). Tu także pracował w stolarni i szczęśliwie przetrwał tyfus. Z początkiem lutego 1943 złapany na przekazywaniu grypsu, został umieszczony w «bloku śmierci» i prawdopodobnie 15 II zamordowany strzałem w tył głowy pod «ścianą śmierci». Był żonaty od r. 1936 z Ireną z Francuzików i miał syna Ryszarda, oficera WP.

W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Tuszyński B., Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej, W. 1999; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Głuszek Z., Polscy olimpijczycy, W. 1976 s. 48–9, 189 (fot.); Jak zginął Noji, „Dzien. Lud.” 1946 nr 29; Jucewicz A., Stępiński W., Chwała olimpijczykom, W. 1968 s. 66–9 (fot.); Legia 1916–1966. Historia, wspomnienia, fakty, W. 1966 s. 168–70, 185–8, 203, 227, 229, 234 (kilka fot.); Mielech S., Sportowe sprawy i sprawki, W. 1963 s. 264–6; Otałęga J., Za metą był Oświęcim, „Tempo” 1983 nr 2; Sieniarski S., Pamięci olimpijczyków, „Stolica” 1972 nr 37 s. 13–14 (fot.); – Szymkowiak M., Jeden bieg, w: Pół wieku Królowej, W. 1969 s. 47–9, 51–2; – „Przegl. Sportowy” 1932–9 (liczne fot.); „Raz, Dwa, Trzy…” 1932–9 (liczne fot.); – Informacje Państw. Muzeum Oświęcim – Brzezinka i Centralnego Wojskowego Klubu Sportowego «Legia».

Red.