Puacz Józef (1863–1927), malarz. Ur. 27 XI we wsi Staropole (parafia Przyrów koło Częstochowy), był synem Stefana, wiejskiego propinatora, i Jadwigi z domu Gębaszka lub Gęborska.

P. ukończył gimnazjum w Lublinie, a następnie kształcił się od r. szk. 1884/5 do r. 1888/9 pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego i Jana Matejki w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (SSP) i w r. 1888 uzyskał brązowy medal za wykonane w r. 1887 «prace rysunkowe figur z antyku», a w r. 1889 drugą nagrodę od To w. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) za rysunek aktu akademickiego. Następnie wyjechał do Monachium i tam studiował dwa lata u A. Wagnera. P. debiutował w r. 1890 w TPSP w Krakowie pejzażem Znad Przemszy, wystawiał też w r. n. 4 obrazy (Modląca się zakonnica, Włoszka, Studium mnicha i Zachód słońca). Po powrocie osiadł w r. 1892 w Warszawie, od r. 1895 zajmował pracownię malarską przy ul. Foksal. Wystawiał w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie w l. 1892–6, 1898–1901, 1903, 1905–6, i w Salonach Zachęty 1909/10, 1911/12, 1912/13 i 1914/15. Obrazy P-a kilkakrotnie brały udział w losowaniu między członków TZSP. P. był członkiem rzeczywistym Zachęty. Brał też udział w wystawach Warszawskiego Salonu Aleksandra Krywulta w l. 1892, 1893, 1895, 1896, 1897, 1899, 1900, 1901, 1902, 1904, 1905 i 1906. W r. 1908 miał wystawę indywidualną w Salonie Sztuki Stefana Kulikowskiego. Był artystą bardzo płodnym i pracowitym. Uprawiał przede wszystkim malarstwo stalugowe olejne, rzadziej pastel, czasem akwafortę. Początkowo, pod wpływem studiów monachijskich malował kostiumowe sceny rodzajowe i studia (np. Tancerka wschodnia, Zawoalowana, Głowa Włoszki, Głowa zakonnika). Głównie jednak uprawiał malarstwo portretowe, np. Portret Stanisława Karskiego, radcy Komitetu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (własność prywatna). Dla Kurii Diecezjalnej we Włocławku (zapewne zamówienie otrzymał za pośrednictwem swego brata stryjecznego, kanonika włocławskiego, Kazimierza Puacza) namalował portrety dostojników kościelnych i parę obrazów o treści religijnej (w katedrze). Malował też kobiece portrety salonowe, a także pejzaże i kwiaty. Na tle twórczości P-a wyjątek stanowi, rysowana wspólnie z Karolem Fryczem, satyra na Krakowską Akademię Sztuk Pięknych Centaur w Wiśle (1902 Salon Krywulta). P. znany był z dużej wiedzy humanistycznej, władał biegle 5 językami. Był związany z liberalną inteligencją, przyjaźnił się z adwokatem Stanisławem Patkiem.

Na krótko przed wybuchem pierwszej wojny światowej, już blisko pięćdziesięcioletni artysta ożenił się w Warszawie z 25 lat młodszą od siebie Emanuelą Jahnel, Czeszką, córką Karola, kapelmistrza w 14 Litewskim Pułku Dragonów. Wraz z żoną zamieszkał w Świdrze koło Otwocka, w swojej willi, gdzie miał pracownię malarską, i tam spędził lata wojny. Z małżeństwa tego urodził się synek, który zmarł w wieku 4 lat. Wkrótce po śmierci dziecka żona opuściła artystę i poślubiła jego przyjaciela Władysława Ćwierczakiewicza z Warszawy. Po rozwodzie P. zlikwidował mieszkanie w Świdrze, przeniósł się do Warszawy i wynajął pracownię malarską przy ul. Hożej, w domu narożnym przy ul. Sadowej. Malował w tym czasie już niewiele. W r. 1925 zlikwidował pracownię, wyjechał do Piaseczna koło Warszawy i objął posadę nauczyciela rysunku w miejscowym gimnazjum. W r. 1926, od nowego roku szkolnego, przeniósł się do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie również był nauczycielem rysunków w gimnazjum. Dn. 21 X 1927 zmarł nagle na atak serca. Został pochowany na cmentarzu przykościelnym w śródmieściu Piotrkowa.

Prace P-a uległy rozproszeniu. Trochę obrazów jego pędzla znajduje się w zbiorach prywatnych: u bratanicy Ganny Walskiej w Kalifornii (jej portret z r. 1905 i scena rodzajowa Zaczytana kobieta przy lampie), u bratanka Edwarda Puacza w Warszawie Pejzaż, u Tadeusza Puacza w Warszawie Widok ruin zamku w Czersku. W zbiorach Jacka Strzałkowskiego w Łodzi są: Portret żony artysty (1914), Portret teścia artysty pułkownika Jahnel (1914), Żona artysty z synkiem (1917), Kwiaty w wazonie, Chata wiejska. W posiadaniu Jolanty Wróblewskiej (córki Emanueli Puaczowej z drugiego małżeństwa) są: Portret synka (1917), Portret żony artysty (2 pastele, jeden uszkodzony).

Autoportret z r. 1903 (olej. w: Muz. Narod. w W.); Portret P-a przez Czesława Makowskiego (medalion, gips oraz bliźniaczy medalion z podobizną Emanueli Puaczowej w Gabinecie Numizmatycznym Muz. Narod. w P.; – Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Katalog nr 1 i 2 nieustającej wystawy TPSP w Sukiennicach 1892; Katalog nieustającej wystawy TPSP w Kr. w Sukiennicach 1893; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta, (mylnie pod Paucz); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Spraw. TZSP za r. 1927, s. 14 (wspomnienie pośmiertne); – IS PAN: Materiały Słown. Artystów Pol. (tamże m. in. akt ur. P-a wydany przez Paraf. Rzymsko-katol. Przyrów nr 163 za r. 1863); – Informacje Urzędu Stanu Cywilnego w Piotrkowie Trybunalskim i we Włocławku, Kurii Diecezjalnej we Włocławku oraz informacje Wandy Puacz, Edwarda Puacza i Jacka Strzałkowskiego.

Maria Zakrzewska