Radzicki Józef h. Nałęcz (ok. 1715–1793), podkomorzy zakroczymski, poseł na sejmy, członek Rady Nieustającej. Był synem Antoniego (zob.) i Kunegundy z Żabickich (zm. 15 VII 1786).

R. dziedziczył dobra Smolechów i Ślubowo w pow. nowomiejskim ziemi zakroczymskiej. Ponadto posiadał w tym powiecie grunta Lendy. Konstytucją sejmu 1766 r. otrzymał utwierdzenie prawa i sum na dobrach Niemowicze i Czudle w pow. owruckim (niegdyś z dóbr Ostrogskich), już od stu lat będących w posiadaniu rodziny Radzickich, a które niebawem zostały oddane R-emu w dziedziczne władanie. Sejm 1767–8 r. powołał komisję do przeprowadzenia wymiany dziedzicznego gruntu R-ego Lendy na puste grunta królewskie Lewice, a sejm z l. 1773–5 potwierdził tę zamianę.

W r. 1733 razem z ojcem R. podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego z woj. mazowieckim. Jego działalność społeczno-polityczna ograniczona była prawie wyłącznie do ziemi zakroczymskiej. Był gorliwym stronnikiem Augusta III, a następnie Stanisława Augusta. Dn. 26 XI 1754 otrzymał nominację na skarbnika zakroczymskiego. Sejmik przedsejmowy 21 VIII 1758 delegował go wraz z podstolim Kazimierzem Łempickim do króla z wyrazami «powinnej wdzięczności». Od 5 VII 1760 pełnił urząd cześnika. Dn. 23 VIII 1762 został posłem na sejm warszawski, zerwany przed obiorem marszałka. Z 48 posłami podpisał pod fałszywą datą 8 X remanifest uznający Henryka Brühla za szlachcica polskiego. Po śmierci Augusta III został na sejmiku zakroczymskim 6 II 1764 marszałkiem sądu kapturowego i funkcję tę pełnił do r. 1766. Sejmik przedelekcyjny 23 VII 1764 wytypował R-ego na jednego z trzydziestu delegatów na elekcję, zalecając na «przyszłego regnanta» Stanisława Poniatowskiego, znanego ziemi zakroczymskiej jako «wielkiego w ojczyźnie z przymiotu natury i nauk męża», 24 VII R. został konsyliarzem w miejscowej konfederacji. Dn. 7 IX podpisał akt elekcji Poniatowskiego. Sejmik przedkoronacyjny z 29 X wysłał R-ego z Teodorem Myszczyńskim, sędzią ziemskim, z gratulacjami nowemu królowi.

W r. 1765 jako jeden z pierwszych otrzymał R. godność szambelana królewskiego. Dn. 3 VIII 1767 awansował na podczaszego. Z sejmiku wyszogrodzkiego został 24 VIII 1767 posłem na sejm nadzwycz. w Warszawie pod węzłem konfederacji radomskiej. Na sejmie tym został członkiem deputacji do ułożenia projektu korektury praw. Posiedzenia zaczęły się w październiku w Warszawie, projekt miał być przedłożony na następnym sejmie, lecz prace sparaliżowała konfederacja barska. Dn. 17 IV 1768 otrzymał urząd stolnika zakroczymskiego (był nim do r. 1773). Dn. 26 IX 1768 wraz z sędzicem Wiktorem Łempickim posłował na sejm, zbojkotowany przez konfederatów barskich. Ulegając niewątpliwie naciskowi podpisał w kole rycerskim pod Naborowem 31 III 1770 akt elekcji Walentego Zembrzuskiego na regimentarza konfederacji barskiej ziemi zakroczymskiej, ale w dalszym ciągu trzymał się od konfederacji z daleka. Przez cały czas natomiast troszczył się o zmniejszenie ciężarów ponoszonych przez obywateli na rzecz wojsk rosyjskich. Na opróżniony po śmierci Antoniego Kickiego urząd podkomorzego z wytypowanych na sejmiku 16 II 1773 kandydatów król 18 II zatwierdził R-ego. Posłował R. na sejm nadzwycz. «delegacyjny» w Warszawie (1773–5). Sejmik z 12 X 1773 delegował go do Adama Ponińskiego, marszałka konfederacji, z prośbą o interwencję u posła rosyjskiego w sprawie obniżenia zbyt wygórowanych furażów na wojsko rosyjskie. Na sejmie rozbiorowym powołany został do komisji dla «rozrządzenia dobrami jezuickimi». Wybrany został również do Komisji Skarbowej. Miarą popularności R-ego było powołanie go na tym sejmie do czterdziestu dwu komisji sądowych. Konstytucją tegoż sejmu («Nagroda zasłużonych») otrzymał w emfiteutyczne posiadanie na lat 50 królewszczyzny Wierzbowiec i Letniowce w pow. latyczewskim na Podolu (z których łączna kwarta liczyła 3 161 złp. 18 gr. 13 denarów) oraz Smidyn w pow. włodzimierskim na Wołyniu (z którego kwarta wynosiła 2 388 złp. 10 gr.). Sejm ten przyznał nadto R-emu prawo do star. nowomiejskiego w ziemi zakroczymskiej (po Kazimierzu Krasińskim, oboźnym kor., kwarta 282 złp. 16 gr.). Dn. 15 VII 1776 R. «jako pierwszy in ordine urzędnik» zagaił w kościele farnym sejmik przedsejmowy. Doszło na nim jednak do tumultu, tak iż sejmik rozpadł się przed zaprzysiężeniem marszałka.

Na sejmie 1776 r. został R. wraz z innymi członkami Komisji Skarbowej skwitowany ze swej działalności za czas 8 IV 1775 – 31 VIII 1776. Od t. r. był czołowym działaczem stronnictwa regalistycznego w swej ziemi. Dn. 17 VIII 1778 został «obrany przez spokojną i jednomyślną elekcję» na sejm w Warszawie. Dn. 7 X t. r. wszedł jako «pracowity i talentami zalecony» w skład deputacji do kontroli czynności Rady Nieustającej i pełnił w niej funkcję sekretarza, a 23 X na forum sejmowym referował pracę Rady. W r. 1780 otrzymał Order Św. Stanisława. Na sejmiku przedsejmowym 21 VIII 1780 wysunięty był na posła, ale ustąpił, by dwaj pozostali kandydaci mogli być obrani «jednostajnymi głosami» (jednomyślnie). Już wówczas tytułował się – przez krótki zresztą czas – star. młockim (Młociny w ziemi warszawskiej). Posłował na sejm zwycz. w Warszawie 1782 r., wybrany 19 VIII bez żadnego sprzeciwu. Powołany tam został 1 X do delegacji dla skontrolowania czynności Komisji Skarbu Kor., a już 28 X składał na plenum w imieniu delegacji sprawozdanie z wnioskiem o «zakwitowanie» prac Komisji. W r. 1784 z ziemi różańskiej został posłem na sejm grodzieński. Proponował wówczas utworzenie banku w celu intensywniejszego rozwoju handlu i przemysłu. Przedstawił również memoriał Departamentowi Wojskowemu, by w związku z dyslokacją dywizji wielkopolskiej ulokować kilka chorągwi kawalerii narodowej w ziemi zakroczymskiej i ciechanowskiej (chodziło o zabezpieczenie granicy przed bezprawiami pruskimi). Na sesji plenarnej 27 X podkreślał patriotyczną postawę Szczęsnego Potockiego, woj. ruskiego, i Kazimierza Sapiehy, generała artylerii lit. Sejm ten wybrał R-ego do Rady Nieustającej na l. 1784–6, a sejm warszawski 1786 r. przedłużył mu mandat na następną kadencję 1786–8. Wchodził w skład Departamentu Policji. W r. 1788 przeprowadzał w swej ziemi wybór posłów zgodnie z życzeniem króla. Dn. 30 V 1789 R. wszedł do Komisji dla «wynalezienia ofiary» z pow. nowomiejskiego na wojsko. Już wówczas występował jako star. nowomiejski. R. zagaił 8 II 1790 sejmik, na którym wraz z synem Andrzejem wybrany był do Komisji Cywilno-Wojskowej ziemi zakroczymskiej. Dopilnował sejmiku przedsejmowego i 16 XI 1790 wraz z Onufrym Kickim, koniuszym kor., również stronnikiem królewskim obrano go posłem na drugą kadencję Sejmu Czteroletniego. Został członkiem Deputacji Konstytucyjnej prowincji wielkopolskiej, okazał się jednak przeciwnikiem reform. Dn. 18 IV 1791 wygłosił «długą mowę wcale sarmacką przeciwko mieszczanom». Zaraz po skończeniu król wezwał R-ego do siebie i powiedział: «wstydzę się, że stary i rozumny człowiek tak gada i po sarmacku i po dziecinnemu». Należał do autorów protestu przeciwko Konstytucji 3 maja, oblatowanego 4 V w grodzie warszawskim. Równocześnie z Janem Zielińskim, kolegą zakroczymskim z pierwszej kadencji, złożył w imieniu swej ziemi «oświadczenie» przeciwko konstytucji. Dn. 5 V podpisał Ustawę Rządową jako deputat do Konstytucji. Zagajał 14 II 1792 sejmik gospodarski, którego marszałkiem został jego syn Andrzej. Dn. 5 VIII został na sejmiku w Nowym Mieście marszałkiem konfederacji targowickiej ziemi zakroczymskiej, a 28 VIII – delegatem do konfederacji generalnej, nie objął jednak żadnej funkcji zarówno w Generalności jak również w innych organach konfederacji. Znalazł się w tym czasie na sporządzonej przez J. Bułhakowa liście (drugiej) domniemanych stronników rosyjskich, lecz nic nie wiadomo o jego kontaktach z ambasadą rosyjską. Zmarł 23 VII 1793, pochowany został w kościele paraf. w Strzegocinie koło Pułtuska.

Żonaty z Teresą (ur. ok. 1750), córką Jana Chryzostoma Krajewskiego, kaszt. płockiego (zob.), R. miał z nią trzech synów: Andrzeja, Józefa i Prokopa.

Słown. Geogr. (Wierzbowice); Uruski; Żychliński, XII 148; Elektorowie; Elektorów poczet; Kalendarz Polityczny dla Królestwa Polskiego i W. Ks. Lit. 1786, W. [1786] s. 216; Łoza, Kawalerowie; – Dihm J., Trzeci Maj, Kr. 1932; Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, P. 1868 s. 185, 187; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1911 II; Korzon T., Odrodzenie w upadku, W. 1975; tenże, Wewnętrzne dzieje; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1971 II; Krakowski B., Oratorstwo polityczne na forum Sejmu Czteroletniego, Gd. 1968; Łojek J., Rok nadziei i rok klęski 1791–1792, W. 1964; Michalski J., Sejmiki poselskie w 1788 r., „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 350; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., P. 1922 II; – Diariusz sejmu… 1778, W. 1779 s. 4, 16, 72, 77, 90; Diariusz sejmu … 1782, W. [1782] s. 9, 297; Diariusz sejmu… 1784, W. 1785 s. 26, 115, 363; Diariusz sejmu ordynaryjnego … od dnia 16 grudnia r. 1790, W. [b. r.] s. 236; Magier, Estetyka Warszawy, s. 433; Płata wojska i chleb zasłużonych…, [W.] 1771 s. 55; Summariusz czynności Konfederacji Generalnej Targowickiej Kor. od 14 V 1792…, nr 192, 278; Vol. leg., VII 281, 490, 711, 766, 780, VIII 130, 240, 274, 322, 340, 380, 393, 403, 410–11, 456, 473, 486, 494–5, 501, 510, 515–17, 525, 527–30, 537, 541, 543, 545, 548, 550, 552, 556–7, 559, 563, 565, 592, 595, 599, 602–3, 605, 724, 780, 789, 888, IX 8, 30, 86, 208; – AGAD: Sigillata t. 27 k. 499, t. 28 k. 427, t. 30 k. 155v., t. 32 k. 22, 200v., tzw. Metryka Lit. I B nr 33 k. II 14, 21–21v., Zbiór z Suchej 345/441; B. Czart.: rkp. 723, 929 (korespondencja R-ego), 3863; B. Jag.: rkp. 6674; B. Ossol.: rkp. 4185; B. PAN w Kr.: rkp. 2348 (Teki Pawińskiego nr 37); – Informacje Marka Minakowskiego z Olsztyna.

Dobromiła Szczygielska i Wacław Szczygielski