INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Spychalski     
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Spychalski Józef, pseud.: Czarny, Gruda, Grudzień, Jurand, Kozieł, Lawina, Luty, Szary, Socha, Soroka, Stryjek, Ścibor, Taran, Włast, przybrane nazwiska: Józef Dzierżyński, Jerzy Gubarewicz, Józef Jurand, Jan Redowski, Maciej Samura, Józef Szymański, Józef Szymborski (1898–1944), pułkownik Wojska Polskiego, uczestnik konspiracji w l. drugiej wojny światowej. Ur. 19 III w Łodzi, był najstarszym synem Józefa (zm. 1945), majstra w fabryce wyrobów bawełnianych H. B. Frenkla, członka PPS-Frakcji Rewolucyjnej, i Franciszki z Leśkiewiczów (zm. 1955) – oboje pochodzili z rodzin chłopskich. Miał braci: Leona (1901–1974), Czesława (1903–1919), Mariana (zob.), i siostrę Aurelię (1910–1998), zamężną Meinhard.

W r. 1914 ukończył S. Miejską Szkołę Aleksandryjską w Łodzi (6 klas gimnazjalnych). W r.n. (pod pseud. Jurand) wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW, IV Okręg w Łodzi). Świadectwo dojrzałości uzyskał w r. 1916 w Gimnazjum im. S. Staszica (Stow. Techników) w Warszawie. T.r. ukończył szkołę podoficerską POW i jako dowódca plutonu został wyznaczony do pracy organizacyjnej w Sieradzkiem. Otrzymawszy, dzięki staraniom POW, posadę nauczyciela ludowego we wsi Brudzew (gm. Gruszczyce), rozpoczął pod pseud. Szary budowę siatki organizacyjnej oraz utworzył kompanię POW, którą następnie dowodził. Korzystał z pomocy działaczy Tow. Szerzenia Oświaty Drukowanym Słowem «Czytaj», którego był członkiem, oraz nauczycieli (m.in. latem 1917 prowadził werbunek w trakcie kursu pedagogicznego w Zduńskiej Woli). Zagrożony aresztowaniem w 2. poł. 1917 przeniósł się do pobliskiej wsi Łubna, gdzie kontynuował dotychczasową działalność: utworzył wówczas i dowodził podobwodem POW oraz został mianowany zastępcą kpt. Feliksa Szymańskiego, komendanta Obwodu Sieradz. Na przełomie l. 1917 i 1918 ukończył kurs szkoły podchorążych i zorganizował dwutygodniowy kurs dla przyszłych dowódców POW w obwodzie, zaś od początku 1918 pełnił obowiązki komendanta obwodu; komendantem został pod koniec lata t.r. Od września do października, kierując oddziałami lotnymi POW, przeprowadzał akcje dywersyjne. W końcu października, znów zagrożony aresztowaniem, ukrył się w Kaliszu, ale widząc upadek okupacji niemieckiej, 10 XI powrócił do Sieradza. Brał udział w rozbrojeniu garnizonu miasta. Swe działania z tego okresu opisał w publikacji pt. Walki Obwodu Sieradzkiego POW z Niemcami – relacja komendanta Obwodu („Peowiak” 1931 nr 5). W listopadzie t.r. stworzył w Sieradzu i okolicy podstawy administracji cywilnej i wojskowej oraz prowadził rekrutację do WP.

Od 3 I do 21 III 1919 był S. słuchaczem Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie, którą ukończył ze stopniem podporucznika. Następnie służył jako dowódca plutonu w 1. baonie 28. PP Dzieci Łódzkich w składzie 10. DP na tzw. Froncie Wielkopolskim. W lipcowej ofensywie polskiej w Galicji Wschodniej uczestniczył jako dowódca plutonu 1. baonu 28. P. Strzelców Kaniowskich; walczył nad Seretem i Zbruczem. Wraz ze swoim pułkiem wziął w październiku t.r. udział w wojnie polsko-sowieckiej na froncie litewsko-białoruskim. Walczył w wiosennej ofensywie wojsk polskich 1920 r., podczas ich odwrotu, i w bitwie warszawskiej (m.in. 15 VIII pod Nieporętem); za waleczność otrzymał Order Virtuti Militari V kl. (27 XII 1921). Potem był uczestnikiem operacji przeciwko I Armii Konnej S. Budionnego w rejonie Zamościa i w pogoni za nieprzyjacielem dotarł aż do Dubna; w trakcie tych walk został ranny. Od 15 IX 1920 wraz z pułkiem znajdował się w odwodzie Naczelnego Wodza. Ukończył wówczas kurs dowódców kompanii w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie (grudzień 1920 – kwiecień 1921).

Po weryfikacji do stopnia porucznika ze starszeństwem od 1 VI 1919 powrócił S. do macierzystego 28. P. Strzelców Kaniowskich do Łodzi i pełnił tam funkcję dowódcy plutonu. Pod koniec 1923 został przeniesiony do 70. pp stacjonującego w Pleszewie, gdzie był kolejno: dowódcą plutonu, instruktorem w szkole podoficerskiej w Chełmnie nad Nerem, zaś po awansie na kapitana (ze starszeństwem od 1 VII 1925) – dowódcą kompanii. W czasie zamachu majowego 1926 r. prowadził agitację na rzecz marsz. Józefa Piłsudskiego, na skutek czego dowódcy 17. DP gen. Stanisławowi Taczakowi nie udało się skierować 70. pp do Warszawy dla obrony legalnych władz państwa. W tym czasie nabył resztówkę Sierosław pod Poznaniem i 15 II 1927 zawarł małżeństwo z Eleonorą z Olszewskich. W okresie międzywojennym S. pomagał materialnie całej swojej rodzinie, dążył do tego, aby jego rodzeństwo uzyskało wykształcenie. W l. szk. 1927/8–1928/9 był instruktorem w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, zaś w l. 1929–33 – obwodowym komendantem Przysposobienia Wojskowego 57. pp w Poznaniu. Dn. 1 I 1934 został mianowany majorem. W l. 1934–5 wykładał taktykę na kursie unifikacyjnym w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W r. 1935 mianowano go dowódcą baonu w 55. pp w Lesznie Wielkopolskim. Zbliżył się wówczas do Związku Naprawy Rzeczypospolitej. Działał też w Związku Peowiaków i należał do komisji przyznającej odznakę pamiątkową POW. Dn. 8 IV 1938 został dowódcą Baonu Stołecznego w Warszawie – jednostki przeznaczonej do pełnienia garnizonowej służby wartowniczej i reprezentacyjnej.

W kampanii wrześniowej 1939 r. wziął S. udział na czele swego baonu w obronie Warszawy, wchodząc początkowo w skład pododcinka Warszawa-Północ, od 8 do 18 IX bronił Fortu Bema na Woli, 18 IX uczestniczył w wypadzie mającym na celu udzielenie pomocy przebijającym się do Warszawy resztkom Armii «Pomorze» i «Poznań», obsadził wówczas osiedle Blizne, której to pozycji bronił aż do kapitulacji stolicy, za co gen. Juliusz Rómmel odznaczył go Orderem Virtuti Militari V kl. (29 IX 1939). Już 28 IX zameldował się S. u gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, dowódcy konspiracyjnej Służby Zwycięstwu Polski (SZP), został zaprzysiężony i wszedł w skład grupy oficerów organizujących SZP. Mianowany dowódcą wojewódzkim SZP w Lublinie, udał się tam 10 X i rozpoczął tworzenie sieci konspiracyjnej na terenie dawnych województw lubelskiego i początkowo wołyńskiego (Wołyń został wkrótce wydzielony z Okręgu Lubelskiego). Używał wówczas pseudonimów, m.in.: Socha, Stryjek, oraz przybranych nazwisk: Józef Szymański i Józef Jurand. W związku z masowymi aresztowaniami w Lublinie w grudniu 1939 opuścił miasto i przebywał odtąd w m.in. Dzierzkowicach, Karczmiskach, Rudzie Masłowickiej, w rejonie Piasków i Lubartowa. W styczniu 1940, w związku z przekształceniem SZP w ZWZ, S. jako p.o. komendant Okręgu Lubelskiego ZWZ do kwietnia (lub marca) t.r. zorganizował jego pracę i struktury. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się do Warszawy i stamtąd kierował Okręgiem. Po kolejnych aresztowaniach (24 VI), które rozbiły sztab Okręgu i wiele ogniw terenowych, S-ego odwołano – jako «spalonego» – do sztabu Komendy Głównej (KG) ZWZ w Warszawie; został inspektorem KG ZWZ (pod pseud. Ścibor) w stopniu podpułkownika (awansowany z dn. 1 VII 1940). Już z końcem sierpnia t.r. gen. Stefan Rowecki rozważał zlecenie S-emu organizacji Obszaru ZWZ nr II (okręgi Białystok, Nowogródek, Polesie). Dn. 27 IX, już jako jego komendant, S. wyruszył na teren okupacji sowieckiej. Dn. 20 X (pod nazwiskiem Maciej Samura, pseud.: Czarny, Soroka), wraz z rtm. Januszem Szlaskim, kpt. Władysławem Liniarskim i starszym strzelcem Kazimierzem Gumowskim, dotarł do wsi Dąb Wielki w rejonie Kołak Kościelnych, która była miejscem kwaterowania p.o. komendanta Okręgu Białystok ZWZ ppor. Antoniego Iglewskiego. S. przywiózł ze sobą schemat organizacyjny przyszłego Obszaru, szyfry, hasła oraz pieniądze. Tuż po przyjeździe przeprowadził wizytację placówek konspiracyjnych na terenie pow. łomżyńskiego, suwalskiego i augustowskiego. Nakazał wówczas przystąpienie do prac nad planem przyszłych działań, m.in. organizacji kanału przerzutowego do Wilna, dokąd chciał się udać na początku grudnia t.r. W listopadzie wyruszył na inspekcję organizacji w pow. białostockim i grajewskim. W jej trakcie został z 17 na 18 XI aresztowany przez NKWD, wraz z Iglewskim i dwoma komendantami rejonów Obwodu, we wsi Morusy koło Tykocina.

Aresztowanych natychmiast rozdzielono i przewieziono przez Mińsk do więzienia na Łubiance w Moskwie. Po sześciomiesięcznym śledztwie w czerwcu 1941 został S. postawiony przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec, organizowania armii podziemnej zmierzającej do oderwania Zachodniej Białorusi od ZSRR i prowadzenia akcji sabotażowo-dywersyjnej. Skazany został na karę śmierci, ale wyroku nie wykonano; po kilku dniach napisał prośbę o jego anulowanie. Z więzienia został zwolniony 8 IX t.r. w wyniku podpisania umowy Sikorski–Majski i zgłosił się do powstającej w ZSRR Armii Polskiej (AP), wyrażając życzenie jak najszybszego powrotu do kraju. W czasie rozmów gen. Władysława Andersa z gen. mjr. G. S. Żukowem zdecydowano, że S. zostanie wraz z Iglewskim przerzucony przez front; popierał ten plan ambasador RP w Moskwie Stanisław Kot. S. odbył przeszkolenie spadochronowe, ale w październiku sprawa stała się nieaktualna głównie z powodu obawy gen. Sikorskiego przed penetracją NKWD, jak również z braku możliwości technicznych. S. przebywał następnie w Buzułuku, przy sztabie AP. Opracowywał wówczas m.in. instrukcje dla piechoty oraz prowadził zajęcia szkoleniowe. W grudniu 1941, w trakcie wizyty Naczelnego Wodza (NW) i premiera gen. Sikorskiego, złożył meldunek, w którym ponowił prośbę o skierowanie do pracy w kraju. Sikorski zabrał go ze sobą do Londynu (6 I 1942). Przez trzy miesiące pozostawał S. w dyspozycji sztabu NW. Po przeszkoleniu (kurs spadochronowy w Ringway oraz konspiracyjny) zapadła decyzja o wysłaniu go do Polski w ekipie cichociemnych. Dn. 6 III został mianowany pułkownikiem bez określenia starszeństwa (wg zasad przyjętych dla Polskich Sił Zbrojnych poza krajem). W pierwszych dniach marca gen. Sikorski odprawił S-ego, jako swojego oficera łącznikowego, z zadaniem przekazania gen. Stefanowi Roweckiemu „Instrukcji osobistej i tajnej do Dowódcy Krajowego AK”. Wg Iglewskiego, otrzymał S. funkcję oficera do zadań specjalnych NW i zastępcy Komendanta Głównego AK z prawem bezpośredniego kontaktowania się z Sikorskim.

Z 30 na 31 III 1942, podczas operacji «Legging», miał być S. przetransportowany do placówki odbiorczej o krypt. Błoto, położonej 16 km na wschód od Wołomina w pow. radzymińskim. Wskutek pomyłki pilota, który światła pociągu wziął za znaki świetlne zrzutowiska, został wraz ze swą grupą zrzucony pod Postolicami koło Tłuszcza. Pomimo kontuzji i półtoradobowego kluczenia, S. dotarł na punkt kontaktowy w Stanisławowie, skąd poprzez Sulejówek dostał się do Warszawy. Przez cały kwiecień aklimatyzował się i leczył w Warszawie oraz w Milanówku. Używał wówczas pseud.: Ścibor, Grudzień i Gruda. Kontakty konspiracyjne i osobiste jakie S. nawiązał w tym okresie, miały zaniepokoić dowództwo AK. Spotkał się m.in. z bratem, Marianem, wówczas zastępcą szefa Sztabu Głównego Gwardii Ludowej (GL), a także z bliżej nie ustalonym członkiem GL. Wg relacji żony S-ego, robił to z upoważnienia zarówno dowódcy AK jak i NW. Dn. 1 V gen. Rowecki zwrócił się do Londynu o oddanie S-ego pod swoją komendę, by obsadzić go na stanowisku kierownika «Wachlarza» – na co 11 V wyraził zgodę gen. Sikorski. S. nie objął jednak tej funkcji; być może zaszkodziło mu zaangażowanie polityczne brata, być może Rowecki wcale nie zamierzał mu jej powierzać, a chodziło mu jedynie o znalezienie pretekstu dla podporządkowania go sobie. Został natomiast S. inspektorem KG AK (15 V – 30 X), a następnie (1 XI) – komendantem Okręgu Krakowskiego AK (pseud. Luty). Prowadził prace nad planem powstania powszechnego, rozbudowywał siły w terenie, finalizował scalanie z AK pozostałych organizacji zbrojnych, wzmocnił pracę wywiadu, zintensyfikował działalność propagandową oraz przeprowadził połączenie administracji wojskowej z cywilną. Spowodował nasilenie bieżącej walki (w lutym 1943 powstało Kierownictwo Dywersji Okręgu Krakowskiego) – głównie dywersji i sabotażu. Dokonano wówczas m.in. wielu zamachów, w tym na wyższego dowódcę Policji i SS gen. F. Krügera (20 IV 1943), na pociąg wiozący generalnego gubernatora H. Franka i wyższego dowódcę SS i Policji gen. W. Koppego (z 29 na 30 I 1944) – oba nieudane, przeprowadzono uwolnienie więźniów z więzień w Mielcu (29 III 1943) i Jaśle (z 5 na 6 VIII t.r.). W wyraźny sposób wzmocnił też S. zaplecze kwatermistrzowskie i sanitarne Okręgu. W tym czasie odtworzył się także Krakowski Komitet Międzypartyjny, w którego posiedzeniach S. często uczestniczył, współpracował także z Okręgowym Delegatem Rządu Janem Jakóbcem. Przebywając w Krakowie, występował m.in. pod nazwiskiem Józef Szymborski i był fikcyjnie zatrudniony jako buchalter w Hurtowni Farb i Chemikaliów «Farbola» przy ul. Długiej 22 prowadzonej przez Franciszka Ponickiego, a pod koniec 1942 został nawet udziałowcem tej firmy. Z rodziną, która pozostawała w Warszawie, kontaktował się bardzo rzadko.

Dn. 24 III 1944 został S. aresztowany przez Kripo w kamienicy przy ul. Dietla 32, w mieszkaniu wynajmowanym przez szefa Oddziału I Sztabu Komendy Okręgu i jednocześnie przewodniczącego Chłopskiej Organizacji Wolności (ChOW) «Racławice» mjr. Stefana Sikorskiego (występującego wówczas pod nazwiskiem Stefan Michalski). Wraz z nim zostali zatrzymani: Sikorski, dowódca Inspektoratu Rejonowego Mielec mjr Stefan Łuczyński i Jadwiga Sękowska (występująca pod nazwiskiem Michalska), kierowniczka organizacji kobiecej Okręgu ChOW «Racławice», zaś następnego dnia w kocioł zorganizowany przez Gestapo wpadli kolejni przywódcy ChOW i Okręgu AK oraz przypadkowe osoby. S-ego i innych aresztowanych przewieziono do siedziby Gestapo przy ul. Pomorskiej 2 i do więzienia przy ul. Montelupich. Stosunkowo szybko Niemcy zorientowali się, że mają w swoich rękach komendanta Okręgu. Przesłuchania, a właściwie rozmowy z S-m, a od pewnego momentu także z ppłk. Alojzym Kaczmarczykiem, odbywały się przy udziale gen. Koppego. Usiłowano poprzez S-ego dotrzeć do KG AK z propozycją skierowania wszystkich wysiłków polskiego podziemia przeciwko Armii Czerwonej oraz polskiej lewicy lub zajęcia przez AK choćby neutralnego stanowiska wobec Niemców; naciskano także – bezskutecznie, aby S. stanął na czele projektowanego Legionu Antybolszewickiego. Na żądanie Niemców i za pozwoleniem S-ego wyjechał do Warszawy ppłk Kaczmarczyk (za cenę uwolnienia córki Zofii), aby przekazać KG AK propozycje rozmów w tych sprawach; zostały one jednak odrzucone. S. chciał wykorzystać tę inicjatywę dla ostrzeżenia KG oraz dla zyskania na czasie, co miało umożliwić odbicie go i innych aresztowanych. Podczas gdy Niemcy oczekiwali na odpowiedź KG, w Krakowie podjęto pod dowództwem szefa Kedywu Podokręgu Rzeszów kpt. Zenona Soboty działania zmierzające do uwolnienia aresztowanych. Rozważano szereg wariantów; wokół nich narosło przez 50 lat wiele hipotez, które w świetle badań okazały się niesłuszne. Dn. 26 V w czasie przypuszczalnego przygotowania do akcji w rejonie ul. Lubicz doszło do starcia, w trakcie którego zginęło dwóch Niemców, w odwecie 27 V okupanci rozstrzelali 40 zakładników, w tym dwóch najbliższych współpracowników S-ego. S. był więziony w Krakowie jeszcze w lipcu 1944 (spotkanie z żoną w więzieniu 18 VII), skąd przypuszczalnie 27 VII wywieziono go do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen (lub Berlina). Został zamordowany w nie wyjaśnionych okolicznościach. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że nastąpiło to w obozie Sachsenhausen, gdzie w sierpniu 1944 szef SS H. Himmler, na wiadomość o wybuchu powstania warszawskiego, rozkazał zgładzić grupę wyższych oficerów AK. W literaturze podaje się też jako miejsce śmierci obozy Gross-Rosen, Mauthausen i Berlin, oraz datę 31 XII 1944. Poza wymienionymi wcześniej odznaczeniami S. posiadał również Krzyż Virtuti Militari IV kl. (1944), Krzyż Niepodległości z Mieczami, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, pośmiertnie odznaczono go Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Grunwaldu III kl. i Medalem za Wojnę Obronną 1939.

Żona S-ego, Eleonora z Olszewskich (1900–1989), w l. 1940–4 pracowała pod pseud. Ela w łączności konspiracyjnej Oddziału V Komendy Głównej ZWZ-AK; w r. 1950 aresztowano ją w związku ze sprawą szwagra, Mariana Spychalskiego, i więziono przez cztery lata, następnie była dziennikarką. Z małżeństwa tego miał S. syna Jędrzeja Józefa (14 VII 1927 – 10 V 1984), w czasie wojny członka Szarych Szeregów, potem elektryka teletechnika, i córkę Eleonorę Agnieszkę (ur. 2 IX 1931), zamężną 1.v. Kossakowską, 2.v. Fijałkowską, śpiewaczkę operową, sopranistkę, związaną z Operą, Operetką i Teatrem Wielkim w Warszawie.

W r. 1982 z inicjatywy Zarządu Oddziału Kraków Śródmieście Związku Inwalidów Wojennych RP odsłonięto w miejscu aresztowania S-ego przy ul. Dietla 32 tablicę pamiątkową. W Krakowie nadano dwukrotnie (1986–95, 2000) jego imię ulicom w dzielnicach X i VIII; widnieje ono również na tablicy poświęconej cichociemnym w kościele św. Jacka w Warszawie.

 

Słown. cichociemnych, II; Tucholski J., Cichociemni, W. 1988 (fot.); – Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; – Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kr. 1994; Bratko J., Gestapowcy. Kontrwywiad, konfidenci, konspiratorzy, Kr. 1990 s. 191, 202–11, 213–14, 217, 219; Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, L. 1995; tenże, Okręg Armii Krajowej Lublin, L. 1996; Caban I., Mańkowski Z., Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939–1944, L. 1971 I–II (fot.); Chlebowski C., „Ścibor”, „Tyg. Katolików WTK” 1981 nr 17; tenże, Wachlarz, W. 1990 (fot.); tenże, Z upoważnienia Naczelnego Wodza i generała „Grota”, „Tyg. Katolików WTK” 1981 nr 24; Ciechanowski J., Płk Janusz Bokszczanin o Armii Krajowej i Powstaniu Warszawskim, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1988 z. 86; Dąbrowa-Kostka S., Akcja „Luty”, „Dzien. Pol.” 1968 nr 114–116, 118–120; tenże, Hamann i Foedrowitz, „Zesz. Hist. SZAK” 1996 nr 1 i aneks; tenże, Hitlerowskie afisze śmierci, Kr. 1983; tenże, Płk „Luty” Józef Spychalski, komendant Krakowskiego Okręgu AK, „Refleks. Mies. Krak. Okręgu Wojsk.” 1995 nr 2; tenże, W okupowanym Krakowie 6 IX 1939 – 18 I 1945, W. 1972; Dąbrowa-Kostka S., Jankowski S. M., Rozkaz – zdobyć więzienie, Kr. 1988; Dominik M., Dr Adam Gradziński, „Przegl. Lek.” 1972 nr 1; Epitafium dla czterdziestu. Pięćdziesiąta rocznica egzekucji przy ul. Botanicznej w Krakowie, Kr. 1994 (fot.); Fitowa A., Bataliony Chłopskie w Małopolsce 1939–1945, W.–Kr. 1984; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, W. 1975; Grzybowski J., 40 pułk piechoty „Dzieci Lwowskich” w obronie Warszawy, W. 1990; Jankowski S. M., Steny z ulicy Mogilskiej, Kr. 1977 s. 138, 140; Karasiówna J., Pierwsze półrocze armii podziemnej (SZP-ZWZ), „Niepodległość” 1948 nr 1; Kijewska A., Sanojca A., Schemat organizacyjny SZP-ZWZ-AK 1939–1945, „Dzieje Najnowsze” 1980 nr 3; Kosch S., Oni grobu nie mają. O służbie w AK i męczeńskiej śmierci Jadwigi i Zygmunta Karłowskich, Kr. 1998; Kozłowski H., Jak wykradziono tajne plany Brauchitscha, „Tyg. Katolików WTK” 1964 nr 13; Leżeński C., Dajcie im imię, W. 1985; Łossowski P., Zerwane pęta. Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918, W. 1988; Marat S., Snopkiewicz J., Ludzie bezpieki, W. 1990; Ney-Krwawicz M., Powstanie powszechne w koncepcjach i pracach sztabu Naczelnego Wodza i Komendy Głównej Armii Krajowej, W. 1999; Nieczuja-Ostrowski B. M., Rzeczpospolita Partyzancka, W. 1991 (fot.); Ostasz G., Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj, Rzeszów 1996; Piwowarski S., Okręg Krakowski Służby Zwycięstwu Polski – Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1945, Kr. 1994; Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego, W. 1987; Pogorzelski W., Sieradz, Włocławek 1927; Porwit M., Obrona Warszawy, W. 1969; Ruszkowski A., Pułkownik Józef Spychalski, „Na Sieradzkich Szlakach” 1988 nr 4; Stachiewicz P., „Parasol”. Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, W. 1984; Szkoła Podchorążych Piechoty. Księga pamiątkowa 1830 – 29 X – 1930, Ostrów Mazowiecka–Komorowo 1930 s. 414, 418; Terlecki O., Generał Sikorski, Kr. 1981 I; Tomaszewicz A., Działalność Obwodu Sieradzkiego POW w latach I wojny światowej, „Na Sieradzkich Szlakach” 1988 nr 4; Tucholski J., Spadochroniarze, W. 1991; Tuszyński W., Józef Spychalski – „Luty”, „Za Wolność i Lud” 1977 nr 21 (fot.); Wernic A., Płk Józef Spychalski, „Polska Zbrojna” 1993 nr 55 dod. „Magazyn Tyg.” nr 11; Wroniszewski J. K., Barykada września. Obrona Warszawy w 1939 roku, W. 1984; Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kr. 1974; Zaborowski W., Zarys historii wojennej 28. Pułku Strzelców Kaniowskich, W. 1928; Zagórski A., Inspektorat Armii Krajowej Rzeszów, Kr. 1973; Zawilski A., Bitwy polskiego września, W. 1972 I–II; – Lista opiniodawców Krzyża POW, „Peowiak” 1931 nr 1; Lista Peowiaków odznaczonych Krzyżem Niepodległości z Mieczami, tamże 1932 nr 9; Lista starszeństwa oficerów zawodowej piechoty, W. 1935; Lista starszeństwa oficerów zawodowych, W. 1922; Roczn. oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, Londyn 1970–89 I–III, VI; Bniński W. H., W 52 rocznicę aresztowania dowódcy AK Okręgu Kraków – fragment wspomnień adiutanta, „Zeszyt Hist. Fundacja Studium Okręgu AK Kr.” Nr 3: 1998 (wrzesień); Bohdanowicz F., Jeszcze o Batalionie Stołecznym, „Tyg. Katolików WTK” 1969 nr 26; Bystrzycki P., Znak cichociemnych, W. 1983; Ciosińska I., Po prostu miałam szczęście, Kr. 1989; Drogi cichociemnych, Londyn 1972; Dziura-Dziurski A., Freedom Fighter, Portland 1983 s. 148, 156; Jędrzejak F., Walki obwodu sieradzkiego POW z Niemcami, „Peowiak” 1931 nr 5; Klimkowski J., Byłem adiutantem gen. Andersa, W. 1959 s. 110, 112, 156–7; Kot S., Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn 1951; Krakowski Okręg Armii Krajowej w dokumentach, Oprac. A. Zagórski, Kr. 1998 I; Kula-Fruziński S., Walki obwodu sieradzkiego POW z Niemcami, „Peowiak” 1931 nr 5; Kuropieska J., Misja w Londynie, W. 1981; tenże, Nieprzewidziane przygody, Kr. 1988; Lis P., Jak przeżyłem chwilę wyjścia okupantów z Polski, „Ziemia Sieradzka” 1919 nr 33; Matoga H., W kręgu opiekuńczego czepka, Kr. 1999; Mitkiewicz L., Z generałem Sikorskim na obczyźnie, Paryż 1968 s. 219; Müller W., Jeszcze o aresztowaniu pułkownika Józefa Spychalskiego, „Tyg. Powsz.” 1984 nr 20; Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, W. 1984; Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Białorusi, W.–Moskwa 2001 I–II (fot.); Prawdzic-Szlaski J., Nowogródczyzna w walce 1940–1945, Londyn 1976; Rozmus W., W oddziałach partyzanckich i baonie „Skała”, Kr. 1987; Rómmel J., Za honor i ojczyznę, W. 1958; Spychalska E., Jak zginął płk „Luty”, komendant Okręgu AK Kraków, „Za Wolność i Lud” 1968 nr 12 (fot.); Spychalski M., Początek walki, W. 1983; Strumph-Wojtkiewicz S., Wbrew rozkazowi. Wspomnienia oficera prasowego 1939–1945, W. 1968; Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, W. 1984; Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Kat. 1986; Wolf A., Batalion Stołeczny, „Tyg. Katolików WTK” 1968 nr 49; Za kulisami bezpieki i partii. Józef Światło ujawnia tajniki partii, reżimu i aparatu bezpieczeństwa, W. 1989; Zator-Przytocki J., Pamiętniki z okresu lat 1939–1956, Wr.–Gd. 1999; Żegota-Januszajtis M., Życie moje tak burzliwe, Wr. 1993; Żółtowski M., Tarcza Rolanda, Kr. 1989; – Arch. Głównej Kom. Badań Zbrodni przeciw Narodowi Pol. w W.: Akta sprawy karnej przeciwko F. Ponickiemu, SWMW 599–600; B. Jag.: sygn. 9895 III (S. Strzembosz-Pieńkowski, Na drogach i ścieżkach AK); CAW: Kartoteka Biura Personalnego, sygn. 612 46, Wniosek odznaczeniowy S-ego, sygn. KZ 31 849; – Mater. Red. PSB: Kopie dokumentów dot. S-ego ze zbiorów Studium Polski Podziemnej w Londynie, nadesłane przez Andrzeja Suchcitza; – Informacje i materiały: Wacława Hilarego Bnińskiego, Jana Budkiewicza, Krystyny Dawid, Henryka Galasa, Anny Gawłowskiej (Kołłątaj), Ryszarda Gradzińskiego, Zofii Kaczmarczykówny (Andrzejewskiej), Zofii Łuczyńskiej-Kwiatkowej, Kazimierza Mikuły, Józefy Pawlak (Muzyczki), Ludwika Muzyczki, Władysława Müllera, Stanisława Nawary-Gaczoła, Zygmunta Pogana, Pelagii Potockiej, Kazimierza Roszkiewicza, Jadwigi Michalskiej (Sękowskiej), Zbigniewa Śniegowskiego, Bolesława Zakrzewskiego oraz członków rodziny S-ego: Eleonory (żony), Aurelii Meinhard (siostry), Teresy (synowej), Dobrosława (bratanka), Barbary Spychalskiej-Wolniewicz (bratanicy); Zbiory A. Potyry z Kr.: Gryps S-ego z więzienia Montelupich (29 III 1944); Zbiory S. Piwowarskiego: Iglewski A., Pułkownik „Luty” – ojciec podkomendnych. – Moje wspomnienia, (mszp.), tenże, Wspomnienia z lat 1939–1945, (mszp.). Skulicz B., II Baon „Bolesław” Zgrupowania „Żelbet” Armii Krajowej w Krakowie, (mszp.), Żarski-Zajdler W., Ruch oporu na Białostocczyźnie w latach 1939–1944, cz. I. (mszp.); Zbiory Stanisława Dąbrowy-Kostki z Kr.: Meldunek por. Z. Soboty do szefa Kedywu Okręgu Krak. ppłk. S. Tarnawskiego (11 V 1944).

Stanisław Piwowarski

 
 

Powiązane artykuły

 

Cichociemni

Cichociemni to popularna nazwa żołnierzy polskich szkolonych w okresie II wojny światowej na terenie Wielkiej Brytanii do zadań specjalnych, przerzucanych drogą lotniczą do okupowanej Polski i innych......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Marian Spychalski

1906-12-06 - 1980-06-07 działacz komunistyczny
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Adam Pawlikowski

1925-11-21 - 1976-01-17
aktor filmowy
 

Izydor Modelski

1889-05-10 - 1962-09-25
generał dywizji WP
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jakub Penson (Penzon)

1899-04-24 - 1971-04-28
internista
 

Witold Plapis

1905-03-05 - 1968-12-01
architekt krajobrazu
 

Marian Henryk Serejski

1897-05-03 - 1975-10-23
historyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.