Stankiewicz Józef (1800–1874), lekarz.
Ur. w parafii Graużyszki (pow. oszmiański), w rodzinie szlacheckiej używającej też nazwiska Stankiewicz-Billewicz (h. Mogiła), był synem Macieja i Apolonii z Pietkiewiczów.
Po śmierci rodziców wychowywaniem S-a zajmowała się jego starsza siostra, Katarzyna. Gimnazjum ukończył w Wilnie. W l. 1818–22 studiował jako stypendysta rządowy na Wydz. Lekarskim Uniw. Wil. Od maja 1821 należał do filaretów (Związek Granatowy). Uzyskawszy dyplom lekarza, objął stanowisko młodszego lekarza w 24. Brygadzie Artylerii. W r. 1823 zdał w Wilnie egzamin na medyko-chirurga. W r. 1830 otrzymał w armii rosyjskiej nagrodę pieniężną i jako starszy lekarz został przeniesiony do litewskiego baonu saperów. Prawdopodobnie brał udział w wojnie z Król. Pol. w r.n.
W r. 1833 awansował S. na ordynatora szpitala wojskowego (Ujazdowskiego) w Warszawie. Od r. 1835 był też lekarzem w Akad. Duchownej Rzymskokatolickiej. W r. 1840 został lekarzem w sztabie głównym I Armii, dowodzonej przez namiestników Król. Pol. W r. 1843 wstąpił do Tow. Lekarskiego Warszawskiego (TLW), na jego posiedzeniach wygłaszał odczyty. W „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego” zamieszczał tłumaczenia i omówienia medycznej literatury rosyjskiej oraz prace oryginalne, w których wykorzystywał doświadczenia swej praktyki lekarskiej, m.in.: Kilka przypadków zapalenia mózgu (1845 t. 13 nr 2), Zapalenie błony piersiowej (pleuritis) (1845 t. 14 nr 1), Zapalenie błony brzusznej (tamże nr 2, wspólnie z Ferdynandem Dworzaczkiem i Janem Bacewiczem). Był zwolennikiem upustu krwi; mimo że tę metodę leczenia uznawano za zacofaną, a nawet szkodliwą, poświęcił jej artykuł Uwagi praktyczne nad puszczaniem krwi ogólnem czyli z żyły, Venaesectio vel phlebotomia, jako najdzielniejszym środkiem w chorobach zapalnych… (1846 t. 15 nr 1). W r. 1848 ukazały się (t. 20 nr 2): Gorączka tyfoidalna, Zapalenie mózgu, Zapalenie mózgu i kiszek oraz Zapalenie wątroby. Przed r. 1848 został radcą stanu. T.r. opracował program wykładu medycyny popularnej w Akad. Duchownej Rzymskokatolickiej, został on jednak odrzucony przez Radę Lekarską Król. Pol., ponieważ oparty na pracach francuskich, nie uwzględniał polskich warunków życiowych. S. wykładał ów przedmiot bezpłatnie, aż w r. 1850 uzyskał zatwierdzenie Katedry Higieny i Medycyny Popularnej, którą zajmował następnie do r. 1867 (tj. do zamknięcia Akademii). «Małego wzrostu, z wąsem szpakowatym, krótko strzyżonym, z miną poważną, prawie surową, choć charakteru był łagodnego» (Adolf Pleszczyński), nazywany w Akademii «jenerałem», cieszył się szacunkiem ludności Warszawy (szczególnie biedoty), chociaż alumni, w przypadku poważnej choroby, szukali porady u innych lekarzy. W r. 1861 przeszedł na emeryturę. W styczniu 1873, z okazji 50-lecia zawodu lekarskiego, został honorowym członkiem TLW. Zmarł 11 VI 1874 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
S. był żonaty (od r. 1823) z Anastazją Bollmanówną (prawdopodobnie krewną Napoleona Bolmana, zob.). Pozostawił dwie córki i dziewięciu synów, m.in.: Edwarda, urzędnika w Warszawskiej Dyrekcji Szkolnej, Józefa, urzędnika w kancelarii namiestnika M. Berga, Stanisława, porucznika w armii rosyjskiej, potem urzędnika w MSW, Michała (1843–1903), tożsamego zapewne z «fortepianistą» o tym imieniu, w r. 1863 więzionego w Cytadeli Warszawskiej i pod koniec listopada t.r. zesłanego na Syberię, od r. 1869 nauczyciela śpiewu w Warszawskim Realnym Gimnazjum, następnie muzyka w Warszawskich Teatrach Rządowych, długoletniego organistę w kościele Ducha Świętego.
Synem S-a był również Henryk (1846 – 16 XII 1888 w Odessie), absolwent Uniw. Warsz. (1870), syfilidolog, lekarz 1. Lecznicy «dla przychodzących chorych» w Warszawie, autor pracy Dualizm czy unitaryzm? Krytyczny rozbiór ostatnich poglądów na genetyczny związek szankra z przymiotem (syphilis) (W. 1875) oraz artykułów w „Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, założyciel w r. 1882 warszawskiego Tow. Wioślarskiego i jego prezes.
Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; – Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Kośmiński, Słown. lekarzów; Russ. biogr. slovar’; Słown. lek. pol. XIX w., IV (bibliogr.); – Szenic, Powązki, II; – Bieliński, Stan nauk lek.; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych, P. 1854–6 III–IV; Peszke J., Stulecie Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1820–1920, W. 1931; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej Warszawskiej, W. 1907; Rybicka C., Rodzina, „Służba Zdrowia” 1978 nr 40 s. 1, 3 (fot.); – Spisok graždanskim činam pervych šesti klassov v Carstve Pol’skom, Varšava 1855; toż, 1857; – Arch. Filomatów, Cz. 2 t. 3; Arch. Filomatów, Listy, IV; Morawski S., Kilka lat młodości mojej w Wilnie, Oprac. A. Czartkowski, H. Mościcki, W. 1959; Szymanowska-Malewska H., Dziennik (1827–1857), Oprac. Z. Sudolski, W. 1999; – „Kraj” 1901 dod. „Życie i Sztuka” nr 21; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1874: „Gaz. Lek.” R. 16 nr 26, „Kur. Warsz.” nr 126, 128, „Medycyna” nr 25, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” t. 70 s. 409–11.
Bibliogr. dot. dzieci S-a: Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w. (Henryk); Kośmiński, Słown. lekarzów (Henryk); Słown. lek. pol. XIX w., IV (Henryk); – Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniu 1831 i 1863, W. 1918 s. 330 (Michał); Zesłańcy powstania styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Oprac. Z. Strzyżowska, W. 2001 (Michał); Szenic, Powązki, III; – Hanecki M., Z dziejów warszawskiej służby zdrowia w l. 1863–1900, w: Warszawa popowstaniowa 1864–1918, W. 1968 I 108 (Henryk); WTW 1878–1958, Oprac. W. Giełżyński, S. Matuszczak, W. Ślusarski, [W.] 1958 s. 3 (Henryk); – Pamiatnaja knižka varšavskoj gubernii na 1874 god, Varšava 1874 s. 8, 40, 62 (Józef, Stanisław, Michał); Spisok činovnikov i prepodavatelej varšavskago učebnago okruga, Varšava 1872 (Henryk, Michał, Edward); – Salinger J., Etapem z Warszawy do Krasnoufimska, Oprac. J. i M. Rokoszowie, Kr.–Wr. 1983 (Michał); Szkoła Gł. Warsz. Mater., II (Henryk); – „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1889 nr 300, 1902 nr 20, 1903 nr 5 (Michał); „Kur. Poranny” 1883 nr 235 (Henryk); „Kur. Warsz.” 1889 nr 15 (Henryk); „Nowa Reforma” 1888 nr 293 (Henryk); „Przegl. Tyg.” 1891 nr 18 (Henryk); „Wędrowiec” 1892 nr 26 (Henryk); „Wioślarz Pol.” R. 1: 1925 nr 2 s. 45 (Henryk, fot.).
Elżbieta Orman-Michta i Andrzej A. Zięba