Bartold Karol (1680–1745), herbu Grzymała, jezuita. Ur. 28 X, pochodził z Mazowsza, z ziemi ciechanowskiej, jako jeden z czterech braci jezuitów tego nazwiska, najmłodszy i najwybitniejszy. Do zakonu wstąpił w r. 1698. Doktor filozofji i teologji, uczył 4 lata poezji i wymowy, 5 filozofji i 8 teologji. Resztę życia spędził na przełożeństwach; był rektorem kolegjum w Łomży, gdzie wybudował kościół, rektorem Akademji w Wilnie i prowincjałem litewskim (1738–1741). Mąż wielkiej kultury ducha i cnoty, troskę o karność zakonną łączył z dobrocią, zmysł organizacyjny i energję z taktem i spokojem. Jego rządy prowincjalskie przypadają na trudne, przejściowe lata, kiedy to jezuici w Polsce skutecznie przełamywali martwotę kulturalną okresu poprzedniego. B. w listach do prowincji nawoływał do poprawy szkół i wprowadzał do programów szkolnych naukę historji i geografji. Był wielkim miłośnikiem historji ojczystej. Ucząc wymowy, bardzo szeroko, jak na pierwsze lata XVIII w., uwzględniał w formie tzw. eruditio historję polską, ujętą w obrazy, imagines principum. Pracę tę swoją wydał po raz pierwszy w r. 1719 pt. Festum ecce primae classis razem z tezami filozoficznemi ucznia swego, Kostromskiego A., stąd do bibljografji przeszła jako dzieło tego ostatniego. Wydania 2–6 mają tytuł: Imagines Principum et Regum Poloniae (1722). Wartości naukowej kompilacja ta nie posiada; jest natomiast poważną pozycją oświatowo-wychowawczą. Jego historja królów polskich, pojęta jako magistra vitae, uczyła dziejów ojczystych w okresie przejściowym, zanim zdobyto się na lepsze podręczniki, i szerzyła zdrowe, mądre zasady polityczne i patrjotyczne. Jeszcze większe znaczenie miało wprowadzenie przez B. do szkół obowiązkowego nauczania historji i geografji. Ta nowość będzie jednym z głównych czynników, które za lat 30 dadzą Polsce Wyrwicza, Naruszewicza i Albertrandiego.
Archiwum Prowincji Małopolskiej T. J., rkp. 266, Poszakowski, De viris illustribus Prov. Lit., 24–28, 154; Rkp. 320, Listy B. do prowincji; Bednarski St., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933.
Stanisław Bednarski T. J.