Rypiński Karol (1809–1892), malarz. Ur. 5 XI w m. Poniemonie (gub. witebska).
R. malarstwa uczył się w l. 1825–31 w Szkole Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego pod kierunkiem Jana Rustema i Wincentego Smokowskiego. Był kolegą i przyjacielem Walentego Wańkowicza. Po studiach rozpoczął samodzielną pracę, wiele malował i rysował, w większości dla zarobku. Do pierwszych jego prac należały rysunki umieszczone w czasopiśmie „Znicz”, jak Portret Franciszka Karpińskiego (1834), Koń stepowy wśród dzikich koni, Koń stepowy wśród wilków (oba w r. 1835). Niebawem przystąpił do pracy nad rysunkami (litografie z nich wykonał Antoni Klukowski) do napisanej przez Michała Balińskiego „Historii miasta Wilna” (t. 1–2, Wil. 1836); przedstawiały one kilka historycznych postaci: Władysława Jagiełłę (rys. z marmurowego popiersia w Bibl. Akademii Medyko-Chirurgiczuej), Witolda, kard. Jerzego Radziwiłła, Waleriana Protasewicza i Stanisława Warszewickiego.
Ważną dziedziną twórczości R-ego było malarstwo portretowe. Do zachowanych jego portretów należy Portret 15-letniej Teofili Giedrojć, późniejszej Eugeniuszowej Światopełk-Zawadzkiej (1837, olej., przechowywany w Muzeum Sztuk Pięknych w Rostowie nad Donem), Portret młodej kobiety (olej., w Muz. Narod. w Warszawie) oraz Portret kobiety w czarnej sukni (1857, akwarela), Portret Jana Barszczewskiego, Portret Ignacego Monkiewicza, Portret Jana Zarzeckiego (wszystkie w Muzeum Sztuki w Wilnie). Malował i rysował swe portrety olejno, akwarelą, kredką i pastelami. Wśród portretowanych przez niego byli m. in. Napoleon Chomiński, ks. Radziwiłłowicz, Michał Tyszkiewicz, Stanisław Bonifacy Jundziłł, oraz córki artysty Julia i Stefania. Wiele portretów, a szczególnie miniatur robionych przez R-ego znajdowało się po dworach w całej Litwie, jak Portret Felicji z Puzynów Białłozorowej (1851, był w galerii portretów rodzinnych Białłozorów w Hryniszkach na Żmudzi), w r. 1912 na Wystawie miniatur oraz tkanin i haftów wystawiono Portret Michała Wołłowicza (akwarela na papierze, ze zbiorów Czesława Krasickiego). Jego prace były też w dworach w Olszewie, Wace, Jaszunach i Szermentowszczyźnie (w pow. wileńskim).
«Największą zasługą R-ego dla sztuki rodzimej było przekazanie potomności mnóstwa wizerunków znakomitości współczesnych. Z pewnością, gdyby nie R. nie wiedzielibyśmy jak nie jeden z tych ludzi wygląda» (A. Śnieżko). R. niestrudzenie, przez całe życie rysował portrety «pod litografię» (Józefa Oziębłowskiego, Antoniego Klukowskiego, Macieja Przybylskiego), wielu zasłużonych osób, jak Jędrzeja Śniadeckiego, prezesa Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie Tomasza Kuczkowskiego, prof. medycyny Adolfa Abichta. Ok. r. 1833 narysował portret Ludwika Capellego, którym alumni Akademii Duchownej w Wilnie uczcili swego profesora. Współpracował przy ozdabianiu „Album Wileńskiego” (wydanego przez J. K. Wilczyńskiego, 1847). W r. 1852 wykonał podobiznę Ignacego Chodźki do jego serii I „Podań litewskich” (litogr. przez Ignacego Moychę). Portretował też swego nauczyciela Jana Rustema (litografia tego portretu reprod. w: „Tarybų Lietuvos Enciklopedija”). Portrecik Stanisława Moniuszki (litogr. przez A. Klukowskiego w r. 1848) zaopatrzony w podpis kompozytora jest wymieniony przez Edwarda Wrockiego w katalogu „Wystawy Moniuszkowskiej” (Wil. 1932). Także w kolekcji Józefa Ignacego Kraszewskiego znajdowały się ryciny wg rysunków R-ego, m. in. podobizny królów polskich i innych postaci historycznych, portrety współczesnych oraz ryciny przedstawiające widoki i zabytki Wilna. Wśród zachowanych litografii wykonanych wedle rysunków R-ego (w Muz. Narod. w Warszawie) znajdują się: portrety bpa kamienieckiego Łukasza Mackiewicza (1840), bpa wileńskiego Andrzeja Benedykta Kłągiewicza (1841), arcybpa mohylewskiego Wacława Żylińskiego, Felicjana Jałowieckiego (1845), Marcina Ossorii Cieplińskiego, Jana Niedźwieckiego, ks. J. Bohdanowicza (1887), generała-majora W. J. Nazimowa. Inną dziedziną twórczości R-ego było malarstwo religijne. Malował obrazy ołtarzowe dla kościołów na Litwie. Tu należą m. in. Najświętsza Panna Nieustającej Pomocy i Św. Marcjanna w kościele Św. Jakuba w Wilnie, Święta Anna z Marią Panienką w kościele Św. Krzyża w Troupiach. Kopiował także wizerunki Matki Boskiej Ostrobramskiej (kilkakrotnie) i Matki Boskiej Bonifraterskiej.
Rzadziej pojawiały się w twórczości R-ego obrazy o innej tematyce. Namalował obraz historyczny zatytułowany Spotkanie Biruty z Kiejstutem (był własnością Żagiełłów, fot. tego obrazu w: Muz. Narod. w Warszawie), Wnętrze kościoła św. Anny w Wilnie przed pożarem, Ruiny zamku królowej Barbary (fot. obrazu tamże) oraz widoki Wilna sprzed stu lat (kopie). Miał też podejmować się prac konserwatorskich, odnowił galerię obrazów rodziny Hurczynów w Wilnie.
Przez całe życie R. mieszkał w Wilnie. Utrzymywał się też z dawania lekcji rysunku i malarstwa, zajmował się tym do końca życia. «Któż wówczas w Wilnie nie pamiętał tej sympatycznej, patriarchalnej z długą brodą postaci, snującej się po odległych ulicach miasta podążającej na lekcje dla chleba» (Śnieżko). W r. 1883 pisał Aleksander Rypiński do Adama Pługa (Antoniego Pietkiewicza) «Karola Rypińskiego, malarza wileńskiego, o którego portret samiście prosili, nie mam szczęścia znać osobiście, prosił mnie tylko, żebym go przyjął do naszej familii i wyrobił mu szlachectwo w heroldii, jakową przysługę najchętniej mu uczyniłem, bo na to swojem wychowaniem i talentem zasłużył» (Księga Pamiątkowa A. Mickiewicza). Dwa lata przed śmiercią w wieku już ponad 80 lat podjął się R. większej pracy – namalowania (wedle sztychów P. P. Rubensa i innych malarzy) serii 25 obrazów dla kościoła w Cytowianach. Zdołał wykonać 10 obrazów. Od Nowego Roku 1892 chorował ciężko na gardło, pracował jednak jeszcze do połowy maja. Zmarł 22 VII 1892 w Wilnie. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Bernardyńskim. Na jego grobie była umieszczona fotografia artysty w fezie (obecnie zniszczona).
Żoną R-ego była Julia z Michałowskich (zm. 14 I 1862), siostra muzyka-fortepianisty, zmarłego na wygnaniu na Syberii (Bieliński). Miał córki Stefanię i Julię.
Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; PSB (Capelli Ludwik Alojzy, Chodźko Ignacy); Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach pol.; Lietuviskoji Tarubine Enciklopedija, Vilnius 1982 IX (Ripinskis Karolis); Podręczna encyklopedia powszechna Adama Wiślickiego, W. 1900 V; Tarybų Lietuvos Enciklopedija, Vil. 1987 III (Ripinskis Karolis); Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Kraszewski, Catalogue d’une collection; Lietuvos dailė XVI-XIX a. Katalogas, Vilnius 1969 (Ripinskis Karolis); Pam. wystawy miniatur oraz tkanin i haftów; Wrocki E., Katalog. Wystawa Moniuszkowska w Wilnie 1872–1932; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1987 III; Bieliński M., Historia miasta Wilna, Wil. 1836 I–II; Bieliński, Uniw. Wil., II; Jaworski J., Album Wileńskie i jego wydawca Jan Kazimierz Wilczyński w świetle korespondencji z Konstantym Świdzińskim, „Roczn. Muz. Narod. w Warszawie” T. 16: 1972 s. 324; Księga Pamiątkowa Adama Mickiewicza, W. 1899 I 256; Ryszkiewicz A., Kilka obrazów polskich ze zbiorów radzieckich, „Biul. Hist. Sztuki” 1966 s. 374; – Almanach Moniuszkowski 1872–1952, W. 1952, s. 377; – „Bibl. Warsz.” 1892 IV s. 184; „Czas” 1892 nr 202; „Młoda Polska” dod. do „Wiadomości Hist. i Liter.” 1838 nr 7 s. 27; „Świat” (Kr.) 1892 s. 436; – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; Lit. Akad. Nauk w Wil.: dział rękopisów sygn. F-151-92 (noty Lucjana Uziembły, niewykorzystane, cyt. za A. Śnieżką); Mater. Red. PSB: Śnieżko A., Cmentarz Bernardyński (mszp.); – Informacje z Muz. Narod. w W. oraz Franciszka Germana z Chorzowa.
Róża Biernacka