INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Katarzyna Agnieszka Sapieżyna (z Sapiehów, 2.v. Żywna)     

Katarzyna Agnieszka Sapieżyna (z Sapiehów, 2.v. Żywna)  

 
 
1718-01-14 - 1779-03-02
Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sapieżyna z Sapiehów, 2.v. Żywna, Katarzyna Agnieszka (Ludwika) (1718–1779), łowczyna lit., działaczka konfederacji barskiej. Ur. 14 I w Koźminie w Wielkopolsce, była córką Jana Kazimierza, star. bobrujskiego (zob.), i Ludwiki z Opalińskich, siostrą woj. smoleńskiego Piotra Pawła (zob.).
Dn. 29 VI 1733 wyszła w Rawiczu za mąż za Michała Antoniego Sapiehę (zob.), wówczas star. gulbińskiego. Ślub odbył się bez dyspensy od przeszkody pokrewieństwa i bez udziału właściwego proboszcza, co zostało potem wykorzystane, jako pretekst do unieważnienia związku z inicjatywy S-y. W czasie przedostatniego bezkrólewia M. Sapieha został internowany w Rydze, gdzie też przebywała z nim S. i urodziła tam córkę, której losy nie są znane. W r. 1742 odbywał się już przed poznańskim konsystorzem biskupim proces o unieważnienie małżeństwa; orzeczenie nastąpiło 18 IX 1743. W Warszawie 12 V 1745 S. wzięła ślub z dworzaninem Sapiehów Albertem (Wojciechem) Pawłem Żywnym (ur. w Pradze 24 XI 1721). Do końca życia używała jednak nazwiska pierwszego męża i od jego godności z lat przed rozwodem tytułowała się łowczyną lit. Z drugim mężem, nobilitowanym z przydomkiem von Lilienhoff przez cesarzową Marię Teresę w r. 1756 (wg „Skorowidzu” 20 XII 1745), mieszkała na Śląsku w dobrach Freyhan (Frejno, obecnie Cieszków), nabytych w r. 1745 od Henryka Flemminga. Podczas wojny siedmioletniej wiele kłopotów sprawiały jej stacjonujące w Wielkopolsce wojska. S. zabiegała usilnie o uwolnienie swych dóbr od przymusowych dostaw i kwaterunków kołatając o protekcję u dowódców rosyjskich, polskich komisarzy prowiantowych i u dworu. W zamian informowała dwór o nastrojach i działalności malkontentów, w tym swego brata Piotra.
Współcześni przypisywali S-ie decydującą rolę w skonfederowaniu Wielkopolski w r. 1768. Zgadzali się z tą opinią historycy (W. Konopczyński, W. Szczygielski). Zachowana korespondencja S-y nie potwierdza jej decydującej dla rozwoju wypadków w Wielkopolsce roli, choć świadczy o jej aktywności w pierwszej fazie ruchu. S. korespondowała stale z Adamem Krasińskim, Antonim Lubomirskim, Jerzym Augustem Mniszchem; wiadomo także o jej korespondencji z przywódcami wielkopolskimi Ignacym Malczewskim i Józefem Zarembą. Angażowała się w wewnętrzne konflikty wśród Wielkopolan; była protektorką marszałka I. Malczewskiego, a przeciwniczką Jakuba Ulejskiego. Pośredniczyła w kontaktach Franciszka Rostworowskiego, stolnika kaliskiego Jana Turny i star. soleckiego Tadeusza Jaraczewskiego, reprezentujących wielkopolską Radę Wojewódzką, z A. Krasińskim i Generalnością. Uczestniczyła w przygotowaniu zjazdu konfederackiego w Poznaniu w dn. 5–21 VIII 1769. Popierała wówczas stronników A. Krasińskiego, m. in. F. Rostworowskiego. Zwalczała próby objęcia przywództwa ruchu przez swego brata Piotra Sapiehę i star. sokolnickiego Antoniego Sułkowskiego. We wrześniu 1769 gościła we Freyhan powracających z Saksonii wysłanników konfederacji wielkopolskiej Jana Ponińskiego i J. Turnę. W listopadzie donosiła A. Lubomirskiemu o działaniach Onufrego Bęklewskiego, a wiosną 1770 zaangażowała się w zwalczanie Skórzewskich. Protegowała Antoniego Sieroszewskiego i w dalszym ciągu pozostawała w dobrych stosunkach z I. Malczewskim, który donosił A. Krasińskiemu o jej roli w przekazywaniu poczty konfederacji wielkopolskiej do Generalności. Stale informowała A. Krasińskiego o sytuacji w Wielkopolsce. Rezydując w swych dobrach na Śląsku pruskim, pośredniczyła w wymianie informacji i korespondencji. Zajmowała się tą działalnością jeszcze latem 1770. Wraz z osłabnięciem ruchu barskiego w Wielkopolsce jej działalność polityczna przygasła. W czerwcu 1772 gościła we Freyhan Józefa Sapiehę, regimentarza konfederacji lit.
S., wraz z bratem Piotrem, odziedziczyła w Wielkopolsce dobra po matce. W ich skład wchodziły 3 duże kompleksy: Rawicz, Koźmin i Wieleń z przyległościami. Były one powodem ciągłych sporów rodzinnych, najpierw z bratem Piotrem, a potem, po jego śmierci w r. 1771, z wdową po nim, Joanną z Sułkowskich Sapieżyną, mimo że już w r. 1756 zawarto układ, w którym Piotr Sapieha zapisał siostrze swoją część spadku po matce, z zastrzeżeniem praw dożywocia dla żony. Jednak w l. 1766–7 S. szukała protekcji Stanisława Augusta przeciw bratu w sporach majątkowych. Na Śląsku S. posiadała dobra Neywald, Lilienhoff i Freyhan (te ostatnie przez jej sukcesorów zostały sprzedane w r. 1779 za 79 tys. talarów). W swej rezydencji w Freyhan ufundowała kościół parafialny, p. wezw. św. Jana Chrzciciela. Jej staraniem wystawiono w Rawiczu w l. 1753–6 ratusz wg projektu Leopolda Ostritza. Dla kościoła w Koźminie ufundowała w r. 1772 posrebrzane wotum. Dn. 9 I 1773 S. sprzedała Koźmin Stary i Nowy z przyległościami, Radlin z przyległościami oraz klucz wsi koło Wielenia Kazimierzowi Nestorowi Sapieże i jego matce Elżbiecie z Branickich za sumę 1 528 tys. złp., z czego 658 tys. złp. otrzymała w gotówce. Transakcja ta stała się przyczyną pozwania nabywców i samej S-y przez wdowę po Piotrze Sapieże. S. zmarła 2 III 1779 w majątku Lilienhoff, gdzie mieszkała w ostatnich latach życia, a pochowano ją w kościele we Freyhan.
W małżeństwie z Albertem Pawłem Żywnym miała S. dwóch synów: Jana, który dał początek rodzinie von Lilienhoff und Adelnau, oraz Joachima, który wraz z rodziną przybrał nazwisko von Lilienhoff Zwowitzki.

Portret przez C. S. Knoefvla w ratuszu w Rawiczu, reprod. w: Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 21 (jako portret jej matki); Portret na epitafium w kościele w Cieszkowie (olejny); – Estreicher, XXVII 121; Boniecki, XIV 261; Dworzaczek, tabl. 170; Sapiehowie, III; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 11, 21; – Konopczyński W., Kiedy nami rządziły kobiety, Londyn 1960 s. 45, 183; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8 II; Łukomski S., Koźmin Wielki i Nowy, P. 1914 s. 173, 185; Pilchowie K. i J., Zabytki Dolnego Śląska, Wr. 1962 s. 32–3; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970; – Sapieżyna T., Z pamiętnika konfederatki…, Kr. 1914; – B. Czart.: rkp. 687, 941, 942, 944, 948, 3836, 3838, 3840, 3842, 3843, 3848, 3852, 3853, 3862–3864, 3866, 3868 (listy od i do S-y); – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Wojciech Kriegseisen

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Jan Kazimierz Sapieha

II poł. XVII w. - 1730-02-22 hetman wielki litewski
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.