Kazimierz I (zm. 1180), książę pomorski (dux Slauorum, Pomeranorum princeps). Młodszy syn Warcisława I, imię matki nie znane; zarówno bowiem imię pierwszej żony Warcisława I (Heila czy Helena, Saksonka), jak i drugiej (Ida, Dunka) podają dopiero źródła z XVI w. (Kantzow) i późniejsze. Cofanie domniemanej daty urodzin K-a aż dor. 1128 (Myśliński) nie jest przekonywające, raczej należałoby ją zbliżyć do r. 1147/8, przypuszczalnej daty śmierci Warcisława; w każdym razie w r. 1159 K. pojawia się jako dorosły, musiał więc liczyć wówczas co najmniej 12 lat. Można się domyślać, że dzieciństwo spędził K. pod silnym wpływem Wojciecha, «pierwszego biskupa Pomorzan» i towarzysza misji Ottona bamberskiego, oraz stryja Racibora, sprawującego rządy i opiekę nad bratankami. Po śmierci Racibora (7 V 1156) prawdopodobnie jeszcze małoletni K. przebywał przy starszym bracie, Bogusławie I, który objął rządy na Pomorzu Zachodnim. Niedługo po r. 1160 K. uzyskał własną dzielnicę z ośrodkiem w Dyminie oraz rodzaj współrządów w kasztelanii kołobrzeskiej, uznawał jednak zwierzchnictwo starszego brata.
Nie wiadomo, czy K. jako lennik Polski brał udział w wojnie Bolesława Kędzierzawego z cesarzem Fryderykiem Barbarossa (1157), ani czy uczestniczył w walkach z Waldemarem duńskim, gdy ten najechał ziemię bardzką (1159), a flota pomorska wspomagała Obodrytów i Rugian (1160). Udzielił natomiast, solidarnie ze starszym bratem, pomocy Przybysławowi, synowi Niklota, księciu obodryckiemu, czym ściągnął najazd Henryka Lwa, księcia saskiego, na swą dzielnicę. K. i Bogusław stoczyli krwawą bitwę na przedpolu Dymina, zadając Sasom ciężkie straty (5–6 VII 1164). Zagrożeni równoczesnym najazdem Waldemara duńskiego, którego flota podążała od ujścia Odry w górę rzeki Piany, spalili i opuścili Dymin, zajęty następnie przez Sasów, oraz prosili o pokój Henryka i Waldemara. Ziemia wołogoska została podzielona na 3 części, z których dwie przypadły zależnym od Danii: Ciecisławowi, księciu Rugii, i Przybysławowi, trzeciemu z synów Niklota, część zaś trzecia K-owi, który chyba już wówczas został lennikiem księcia saskiego. K. zdołał dość szybko wyprzeć rywali z Wołogoszczy, a korzystając z niezgody między Henrykiem i Waldemarem, poparł (wraz z bratem) ponownie Przybysława w jego powstaniu przeciw Sasom. W obliczu groźby słowiańskiej pogodzili się powaśnieni, wyprawa saska dotarła pod Dymin, a Duńczycy zaatakowali Wołogoszcz i zniszczyli gród Bogusława Uznam. K. wraz z bratem ratowali się dając okup i zakładników (1166).
Bogusław i K. usiłowali z kolei zjednać sobie Waldemara, współdziałając z nim energicznie w zdobyciu Rugii i zniszczeniu Arkony (czerwiec 1168), lecz zrażeni odmową udziału w zdobyczach dali się łatwo skłonić Henrykowi Lwu do nękania wybrzeży Danii najazdami swej floty. Odwetowa wyprawa floty duńskiej, skierowana na Wolin i Kamień, została zablokowana w odnodze rzeki Dziwnej przez okręty Bogusława i K-a (wspomaganego przez wyborowych łuczników saskich) i jedynie dzięki brawurze biskupa Absalona przy równoczesnym braku czujności K-a zdołała wydobyć się z matni (1170). Zawiodła próba zawarcia oddzielnego pokoju z Waldemarem, który znów zjednoczył się z Henrykiem przeciw Słowianom (układ nad rzeką Eidorą, 1171).
W następnych latach K. z Bogusławem szukali w Polsce oparcia przeciw obcej agresji. Równocześnie K. umocnił tak potężnie gród Dymin, że Henryk Lew nie zdołał go zdobyć mimo dziesięciotygodniowego oblężenia (czerwiec–październik 1177). Ale Mieszko Stary, sam wygnany z kraju (1177), nie mógł udzielić pomocy sprzymierzeńcom, K. musiał znowu okupić pokój z księciem saskim, dać zakładników i przyrzeczenie nienajeżdżania saskich posiadłości. Zjednany, jak się zdaje, ostatecznie otrzymaniem od Henryka części Meklemburgii po Przybysławie (1178), wspomagał go odtąd wiernie w ciężkich walkach z cesarzem i książętami Rzeszy, najeżdżając posiadłości margrabiego brandenburskiego i arcybiskupa magdeburskiego (1178, 1179). Zginął K. stawiając czoła odwetowej wyprawie Ottona I, margrabiego brandenburskiego, w listopadzie 1180 r.; datę 1181, opartą na odbiegającej od innych wiadomości Saksa Gramatyka oraz na falsyfikacie z datą 6 VI 1181, historycy odrzucili niemal bez wyjątku. Dzielnica K-a przypadła Bogusławowi I.
K. popierał gorliwie proces chrystianizacji kraju, fundując klasztory: norbertanów w Brodach (1170?) i Białymbuku (1170?, 1180?), cystersów w Dargun (1173), oraz uposażając klasztory: norbertanów w Grobiu (1175), cystersów w Kołbaczu (1176) i benedyktynów w Słupiu (1176), oraz kolegiatę w Kamieniu (1175 – 15 VIII 1176). Równocześnie udzielał dla dóbr kościelnych immunitetu, nadań w regaliach, m. in. w soli, oraz zezwalał na osadzanie na ziemi tak Słowian, jak i Niemców czy Duńczyków. W źródłach można znaleźć wzmianki o odwadze K-a i ciężkich ciosach, jakie zadał Niemcom. Był żonaty, lecz nie pozostawił po sobie dorosłego męskiego potomstwa. Wiadomość o jego rzekomym synu Adolfie (Odolauus, Odolanus filius Kazimari) jest więcej niż wątpliwa.
Wehrmann M., Genealogie des pommerschen Herzogshauses, Greifswald 1937; – Barthold F. W., Geschichte von Rügen und Pommern, Hamburg 1840 II; Eggert O., Die Wendenzüge Waldemars I, Baltische Studien, N. F. XXIX (1927); Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Stettin 1924–5 I–II; Mitkowski J., Pomorze Zachodnie w stosunku do Polski, P. 1946; Myśliński K., Bogusław I, Bydgoszcz–Gd.– Szczecin 1948; tenże, Polska a Pomorze Zachodnie po śmierci Krzywoustego, „Roczn. Hist.” XVII 1948; Pieradzka K., Walki Słowian na Bałtyku, W. 1953; Śląski K., Podziały terytorialne Pomorza w XII–XIII wieku, P. 1960; Walachowicz J., Monopole książęce w skarbowości wczesnofeudalnej Pomorza Zachodniego, P. 1963; Wehrmann M., Geschichte von Pommern, Gotha 1919 I; – Codex Pomeraniae diplomaticus, Hrsg. v. K. F. W. Hasselbach u. J. G. L. Kosegarten, Greifswald 1862 I; Codex Pomeraniae vicinarumque terrarum diplomaticus, Hrsg. v. F. v. Dreger, Berlin 1768 I; Helmoldi Cronica Slavorum, Hrsg. v. B. Schmeidler, Hannover u. Leipzig 1909; Kozłowska-Budkowa Z., Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Z. I: do końca XII w., Kr. 1937; Pommersches Urkundenbuch, Hrsg. v. R. Klempin, Stettin 1868 I; Saxonis Grammatici Gesta Danorum, Hrsg. v. Holder, Strassburg 1886.
Józef Mitkowski