INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
Biogram został opublikowany w latach 1966-1967 w XII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 
Kazimierz (Kaźko) II (ok. 1449–1528), książę cieszyński i głogowski, starosta generalny i namiestnik Górnego i Dolnego Śląska. Był synem Bolesława II, ks. cieszyńskiego i frysztackiego, i Anny, córki ks. bielskiego Iwana. Po bardzo wczesnej śmierci ojca (w 1452) K. wychowywał się przy boku matki i stryja Przemysława II, ks. cieszyńskiego. Ok. r. 1460 posiadał już swoją część księstwa, wydzieloną z włości stryja. W sierpniu 1469 r. wystąpił wśród książąt śląskich w Ołomuńcu, ściągniętych tam przez władcę Węgier Macieja Korwina dla złożenia mu hołdu. Podpis K-a na tym dokumencie homagialnym nie miał, jak się zdaje, większego dlań znaczenia, skoro w lecie 1471 r., obok innych książąt śląskich, K. poparł wybór Władysława Jagiellończyka na króla Czech, towarzysząc polskiemu królewiczowi do Pragi. Rzeczywistość polityczna na podzielonym i ulegającym wpływom Czech, Polski i Węgier Śląsku zmusiła K-a do lawirowania między Pragą i Krakowem a dworem Macieja Korwina i jego czeskimi oraz śląskimi adherentami. Dobre stosunki z dworem krakowskim utrwalił obecnością na zaślubinach królewny Jadwigi z Jerzym ks. bawarskim w Krakowie w r. 1475; znajdował się też w orszaku odprowadzającym królewnę do Rzeszy Niemieckiej.
 
 
Niebawem po śmierci stryja Przemysława w r. 1477 K. odziedziczył całe księstwo cieszyńskie z Cieszynem i Frydkiem; ułożył się w sprawach majątkowych z siostrami: Zofią, żoną Wiktoryna z Podiebradu, ks. ziembicką i kłodzką, Barbarą, ks. żagańską, i z matką Anną, uposażoną dożywotnio na Frysztacie (gdzie podjęła interesującą działalność gospodarczą), oraz z Jadwigą, jedyną córką ks. Przemysława II cieszyńskiego, stryjeczną siostrą K-a, której przeznaczył w formie wiana i spłaty ojcowizny 8000 guldenów. Małżeństwo własne K-a z Joanną, córką Wiktoryna z Podiebradu, i małżeństwa sióstr zbliżyły go z jednej strony do Czech kalikstyńskich i Piastowiczów Dolnego Śląska (Baltazar żagański), z drugiej zamążpójście w r. 1483 stryjecznej siostry Jadwigi (w okresie przewagi na Śląsku Macieja Korwina) za Stefana Zapolyę, pierwszego z świeckich dostojników na Węgrzech, umożliwiło mu obronę własnych interesów na dworze Korwina. Po śmierci Przemysława II nie została uregulowana sprawa cieszyńskiej części księstwa głogowskiego, obejmującej część miasta Głogowa z zamkiem, Bytom Odrzański, pobliską Górę z okolicznymi wsiami, należącej od r. 1381 do książąt cieszyńskich, a pozostawionej przez ks. Władysława i respektowanej przez Przemysława II, stryjów K-a, jako uposażenie Małgorzaty Cyllejskiej, wdowy po wspomnianym ks. Władysławie; do ziem tych K. podniósł pretensje jako opiekun ciotki Małgorzaty i jej dóbr. W objęciu tych włości w swoje posiadanie napotkał K. jednakże przeszkodę ze strony króla Macieja, który już w r. 1475 uzyskał od Przemysława II zapewnienie następstwa na ks. głogowskim i dążył do zajęcia całości Głogowa z okolicą. Niebawem do cieszyńskiej części Głogowa i Bytomia przybył jeszcze jeden pretendent – ks. Jan żagański, dążący także do skupienia w swych rękach władzy w całym księstwie głogowskim.
 
 
W tej sytuacji, w okresie zamieszek na Dolnym Śląsku, 5 IX 1478 r. ruszył K. z wojskiem w kierunku Głogowa, aby na miejscu zapewnić księżnie Małgorzacie opiekę i zmusić do posłuszeństwa skłaniającą się raczej ku Janowi II Radę Miejską, która K-owi odmówiła hołdu; energiczna akcja K-a doprowadziła w istocie do rozwiązania owej rady i powołania nowej na jej miejsce, od której uzyskał hołd na 5 lat jako opiekun Małgorzaty. Skarcił przy okazji życzliwych ks. żagańskiemu mieszczan pobliskiej Góry. Sukcesy te spowodowały szybką kontrakcję Jana II, skutkiem czego doszło do zupełnej rozsypki wojsk K-a w bitwie pod Krosnem (8 X 1478). To skłoniło zapewne K-a do pertraktacji z Maciejem Korwinem w sprawie utraconej części księstwa głogowskiego, które (zakończone 10 X 1479) oddawały posiadłości głogowskie K-a (w myśl dawnego układu Przemysława II z królem węgierskim z r. 1475) Maciejowi, w zamian za Koźle z dobrami okolicznymi i 2 000 fl. węgierskich. Ten układ nie został jednakże nigdy wprowadzony w życie, ponieważ (na zjeździe książąt śląskich w Wysokiej Cerkwi (Hochkirch) 22 III 1480 r., zwołanym w celu nakłonienia Jana II do zwrotu zajętej części księstwa głogowskiego królowi węgierskiemu) nie doszło do porozumienia obu zainteresowanych stron. K. ponownie doznał przykrej porażki z rąk Jana II pod Górą koło Głogowa. W rezultacie K. utracił Głogów 1 V 1480 r. Nie otrzymawszy jednak od Macieja obiecanego Koźla i pieniędzy w zamian, nadal bezskutecznie zabiegał o księstwo głogowskie, walcząc na czele swych oddziałów u boku wojsk węgierskich z Janem II. W r. 1481 (7 VI) reprezentanci Korwina nakazali K-owi przerwać akcję i przybyć dla podpisania (wraz ze stryjeczną siostrą Jadwigą) niepomyślnego dlań układu pokojowego pomiędzy królem węgierskim a Janem II. Jako rekompensatę za zrzeczenie się roszczeń do cieszyńskiej części Głogowa i okolicy uchwalono, pod naciskiem króla Macieja, na rzecz K-a odszkodowanie pieniężne, oparte na corocznym specjalnym podatku, obarczającym cały Śląsk. Stany Górnego i Dolnego Śląska początkowo za cenę pokoju przyjęły ten dodatkowy ciężar finansowy, by w końcu 1482 r., mimo interwencji K-a i nacisku króla, wymówić się od niego kategorycznie.
 
 
Strata księstwa głogowskiego, a potem odszkodowania za nie, spowodowała przejście księcia cieszyńskiego do opozycji. Wobec tego w r. 1488, kiedy król węgierski opanował księstwo głogowskie i wypędził zeń Jana II, nie wziął pod uwagę dziedzicznych praw K-a do tych włości. Nie uzyskał ich K. i po śmierci Macieja Korwina w r. 1490, kiedy Śląsk (a z nim księstwo głogowskie) wraz z krajami Korony św. Stefana przeszły pod władztwo Władysława Jagiellończyka. Niemniej K. stanął na czele śląskich zwolenników nowego władcy i spowodował, że stany i książęta śląscy wysłały do Władysława wiernopoddańczy adres, obiecując złożenie hołdu przy najbliższym jego przyjeździe do Wrocławia. Nie doszło doń jednak od razu, mimo podróży K-a do Pragi w tej sprawie. K. zamianowany już przedtem przez Władysława starostą generalnym całego Śląska uzyskał aprobatę swego wysokiego stanowiska na sejmie we Wrocławiu (11 XI 1490) i objął księstwo głogowskie w imieniu króla Władysława, by wkrótce oddać je (na mocy układu koszyckiego z 20 II 1491 r. pomiędzy Władysławem i królewiczem Janem Olbrachtem) pełnomocnikowi królewicza – Janowi Karnkowskiemu.
 
 
Po zerwaniu układu koszyckiego przez Jana Olbrachta i rozpoczęciu na nowo (1491/2) wojny z bratem królem Czech i Węgier K. wiernie stał po stronie Władysława. Jako starosta generalny i namiestnik królewski na Śląsku («supremus utriusque Silesiae capitaneus») stał się czołową postacią wśród książąt i panów śląskich, dzierżąc potwierdzany kilkakrotnie urząd namiestniczy do śmierci (do r. 1514 z przerwami). Na tym trudnym stanowisku wykazał wiele energii i przedsiębiorczości, a przede wszystkim troszczył się o bezpieczeństwo i pokój wewnętrzny, którego Śląsk był pozbawiony jeszcze od czasów husyckich. W r. 1491 K. sposobił siły zbrojne do walki z bandami, otrzymując ze strony króla wojskowe poparcie dla przeprowadzenia oblężenia zamków Książ koło Wałbrzycha i Bolków. W r. 1504 bronił dóbr kapituły wrocławskiej przed grabieżcami, a sejm w Prudniku (Neustadt) w r. 1506 uchwalił pod jego naciskiem użycie najsurowszych środków w ściganiu i likwidowaniu rozbojów, zaś w l. 1509 i 1510 nadano mu nieograniczone pełnomocnictwa w celu ich wytępienia. Mimo tego posypały się nań skargi do króla, o niezbyt energiczną ochronę pokoju wewnętrznego na Śląsku, a duchowieństwo wrocławskie nawet wysuwało zarzut, iż nie tylko nie tępi rozboju, ale że napady na majątki kościelne i na duchowieństwo dzieją się za jego wiedzą i wolą. Zdaje się, że te zarzuty nie były w pełni przesadzone i K. nie miał zapewne dość silnych argumentów na usprawiedliwienie się, skoro z początkiem września 1504 r. król Władysław napisał do niego niezwykle ostry list w sprawie napadów na biskupa i kapitułę wrocławską na obszarze Wrocławia i poza jego granicami, wyrażając zdziwienie, iż pod rządami K-a rozboje i rabunki dotykają wyłącznie tylko kler.
 
 
Rozruchy wrocławskie w r. 1504 były też pretekstem, aby pozbawić K-a władzy namiestniczej, którą oddał Władysław bratu Zygmuntowi Jagiellończykowi, dzierżącemu od r. 1499 księstwo głogowskie. Było to zwycięstwo nieprzyjaźnie nastawionej do filoczeskiego i antyklerykalnego K-a orientacji węgierskiej na Śląsku i kapituły wrocławskiej, w stosunku do której K. od r. 1501 zajmował nieprzychylne stanowisko, w związku z pominięciem kandydatury jego syna Fryderyka na koadiutora biskupa wrocławskiego na rzecz związanego z Węgrami Jana Turzona. Mimo to da się stwierdzić zażyłość i współpracę (w 1504 i później) między tym śląskim Piastowiczem a Zygmuntem. Zygmunt zrzekł się na rzecz K-a drobniejszych nadań, m. in. Głogówka i Krapkowic, które K. trzymał do r. 1510; w r. 1505 odbył K., wspólnie z biskupem wrocławskim Turzonem, z polecenia Zygmunta i stanów śląskich ważne poselstwo na Węgry na dwór królewski. I później, gdy Zygmunt zasiadł na tronie polskim, a K. z czasem posiadł z powrotem namiestnictwo, węzły przyjaźni między nimi nie osłabły. W r. 1511 K. odegrał zasadniczą rolę w staraniach Zygmunta o rękę stryjecznej siostrzenicy Barbary, córki owdowiałej już Jadwigi cieszyńskiej i Stefana Zapolyi.
 
 
W r. 1496 król Jan Olbracht pożyczył od K-a sumę 1 200 fl. węgierskich, którą przekazał Konradowi ks. mazowieckiemu; K. posiadał w Krakowie, gdzie często bywał, kamienicę, zwaną książęcą, oraz rolę na Zwierzyńcu, nadaną mu przez króla dla budowy stawu rybnego; w r. 1518 otrzymał od podskarbiego kor. 300 fl. węgierskich, a w r. 1527 8 bałwanów soli rocznie na żupach krakowskich. Zygmunt Stary wreszcie, jako opiekun Ludwika, króla węgierskiego i czeskiego, potwierdził K-owi i Fryderykowi, ks. legnickiemu, prawo sukcesji po ks. Janie opolskim i niewątpliwie za poparciem króla polskiego K. objął po Zygmuncie całe jego dziedzictwo śląskie: namiestnictwo Śląska, starostwo opawskie i dożywocie na Głogowie. W r. 1518 przyjmował K. na swym dworze frysztackim spieszącą do Polski Bonę Sforzę i następnie brał udział w jej weselu z Zygmuntem Starym w Krakowie. W r. 1527 posłował na Węgry ze zleconą mu przez króla polskiego misją pośrednictwa pokojowego między Janem Zapolyą a Ferdynandem Habsburgiem. Po odzyskaniu stanowiska namiestnika na Śląsku K. nadal napotykał na trudności w dziedzinie likwidacji wewnętrznych niepokojów. W r. 1514 wystosowały miasta śląskie do króla głośną skargę na K-a, że niezbyt energicznie broni je przed bandami rabujących, że daleko mieszka od Wrocławia, gdzie pojawia się tylko na okres sejmów, że jest już jako namiestnik za stary. Dn. 6 II 1515 r. na sejmie śląskim stany doszły do zgody ze swym namiestnikiem, który zobowiązał się do roztoczenia specjalnej opieki nad Wrocławiem i wyszukania sobie w nim stałej rezydencji.
 
 
Śląsk Górny i Dolny zawdzięcza zabiegom i pośrednictwu K-a potwierdzenie przez króla Władysława 30 XI 1498 r. praw wolności i przywilejów Śląska oraz poszerzenie tychże, zwłaszcza ustanowienie urzędu starosty dla całego Śląska, gwarantujące to stanowisko wyłącznie jednemu z książąt śląskich. W związku ze wspomnianym sporem o obsadę koadiutora biskupa wrocławskiego doszedł do skutku w r. 1504 tzw. układ Kolowrata, na podstawie którego na stolec biskupi we Wrocławiu mógł być wybierany tylko poddany korony czeskiej. Rządy K-a na Śląsku spowodowały wzrost znaczenia księstwa cieszyńskiego, a K. stał się najpotężniejszym wśród książąt śląskich, politykiem mającym stale oparcie na dworach jagiellońskich w Pradze i Krakowie. Nie poniósł więc żadnych konsekwencji za pochopne skazanie swego politycznego przeciwnika na Śląsku – Mikołaja, ks. opolskiego, który w czerwcu 1497 r. w Nysie gwałtownie zaatakował bpa wrocławskiego Rotha oraz K-a, raniąc go lekko. K. przeforsował karę śmierci, którą wykonano. K., ku oburzeniu współczesnych, przywłaszczył sobie po nim, tytułem odszkodowania, najpiękniejsze konie i wartościowe przedmioty, które później na polecenie królewskie musiał zwrócić rodzinie zmarłego.
 
 
Jako wierny sługa czeskich Jagiellonów – Władysława i Ludwika – doszedł K. za poparciem tych władców do wielkiego majątku. W r. 1490 Władysław Jagiellończyk wystawił przywilej, na mocy którego K. otrzymał na własność całe księstwo cieszyńskie, a w r. 1498 dyplom potwierdzający akt z r. 1490 i nadający mu w dziedziczne posiadanie (do 4 pokolenia) także Pszczynę, z dobrami doń należącymi, oraz Wołów i Oleśnicę (od r. 1493). Otrzymał prawo bicia monety i odtąd cieszyńskie pieniądze rozchodziły się po całym Śląsku. Do skarbca K-a płynęły dochody z księstwa głogowskiego, które ciągnął tytułem władzy starosty całego Śląska. Przywileje i darowizny uzupełnia dyplom króla Władysława z r. 1515 (6 I), potwierdzony później przez Ludwika Jagiellończyka, na mocy którego, za dotychczasowe zasługi i wierność, otrzymał K. dożywotnio starostwo opawskie, w r. 1525 Ludwik potwierdził K-owi namiestnictwo śląskie, nadając mu pensję 1 200 guldenów rocznie. Chęć ściślejszego połączenia księstwa opawskiego z cieszyńskim (które w swym ręku zjednoczył i wprowadził w okres pokojowego rozwoju) widać w planach K-a (pod koniec życia) założenia rezydencji w Opawie, dokąd ściągnął sprzęty domowe z Cieszyna. Obok tych wielkich kompleksów włości, po sprzedaży w r. 1519 (za 40 000 guldenów) księstwa pszczyńskiego, otrzymał K. w r. 1527 w lenne posiadanie («do 3 pokolenia») od bpa ołomunieckiego Stanisława Turzona, miasta biskupie Mistek i Friedland.
 
 
Wystawiane przez stojącą na wysokim poziomie kancelarię książęcą K-a dyplomy dotyczą aktów sprzedaży, nadań, darowizn K-a na rzecz poddanych (m. in. sprzedaży miasta Frydek z przyleglościami Janowi Łabutowi ze Skrzyni w r. 1480, darowizny wsi Ochaby na rzecz sługi Mikołaja Brodeckiego, czy ogrodu pod Cieszynem swemu kuchmistrzowi i wiele in.). Najpilniej jednak pracował K. nad powiększeniem swych rodowych włości. Cieszyn już u progu jego panowania, a Skoczów w r. 1504 uzyskały potwierdzenie wszystkich swych przywilejów; nadto w r. 1521 K. wraz z swym synem Wacławem ponownie potwierdzili i poszerzyli prawa i przywileje Cieszyna. Miasto to zawdzięcza K-owi piękny wielki rynek, wybudowany w r. 1496 okazały ratusz, na miejsce drewnianego murowany piękny kościół Św. Marii Magdaleny, gdzie ufundował w r. 1519 dzwon i organy. Cieszyński szpital ubogich obdarował licznymi nadaniami. W r. 1489 potwierdził miastu Bielsku dokument książęcy z r. 1316, w r. 1521 darował mu m. in. staw rybny oraz książęcy browar i prawo wyszynku wina. Bielsko otrzymało poza tym w r. 1525 od K-a targ na ryby, który Cieszyn posiadał od r. 1523. We wszystkich miastach swego księstwa K. dbał o rozwój produkcji rzemieślniczej, popierając cechy przywilejami i nadaniami. Zainteresował się również możliwościami wykorzystania pokładów soli w księstwie cieszyńskim i popierał budowę żup solnych.
 
 
K. przeżył obu swoich synów. Fryderyk, duchowny, udał się dla uzupełnienia studiów na uniwersytet do Wiednia, gdzie w r. 1505 obdarzono go urzędem rektora, a następnie na uniwersytety włoskie, gdzie stykał się z humanistami; tam też zmarł przedwcześnie w drodze z Bolonii do Sieny w r. 1507. Drugim synem K-a był Wacław, żonaty z Anną, margrabianką brandenburską; zmarł w r. 1524, pozostawiając po sobie syna Adama Pogrobowca, którego K. przeznaczył na spadkobiercę i następcę; zawarł 8 IX 1528 r. układ małżeński dla niego z Marią, córką Jana z Pernstein, która miała wnieść 10 000 talarów posagu. Realizując plan ściślejszego połączenia księstwa cieszyńskiego, które spoił w silne państewko, z księstwem opawskim i ugruntowania wybitnej pozycji Cieszyna na Śląsku, stał się K. niewątpliwie najwybitniejszym księciem śląskim przełomu XV i XVI w. Zmarł na zamku opawskim 13 XII 1528 r.
 
Boniecki M., Książęta śląscy z domu Piastów, W. 1875 cz. II s. 311–6 i in.; Grotefend, Stammtafeln; – Biermann G., Geschichte der Herzogthümern Tropau u. Jägerndorf, Teschen 1874 s. 257; tenże, Geschichte des Herzogtums Teschen, Teschen 1895 s. 177–90; Blaschke J., Geschichte der Stadt Glogau, Glogau 1913; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910 s. 18, 22; Gątkowski J. N., Rys dziejów księstwa oświęcimsko-zatorskiego, Lw. 1867; Grünhagen C., Geschichte Schlesiens, Gotha 1884 I; Hausdorf G., Die Piasten von Schlesien, Breslau 1933 s. 115, 196–7; Historia Śląska, II 262, 295, 296 i in.; Kasperlik M., Kazimir II (1477–1528) in seiner Wirksamkeit als oberster Hauptmann in Schlesien und als Herzog von Teschen, nebst einem Rückblick auf den älteren Länderbesitz, „Notizen-Blatt” 1873 nr 1–3; Nowogrodzki S., Rządy Zygmunta Jagiellończyka na Śląsku i w Łużycach (1499–1506), Kr. 1937; Piotrowicz K., Plany rewindykacji Śląska przez Polskę pod koniec średniowiecza, Kat. 1936; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 I–IV; Prasek V., Dejiny knižestvi Tĕšinskeho, Opava 1894 s. 64, 163; Priebatsch F., Der Glogauer Erbfolgestreit, „Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens” R. 33: 1893; Rychlik I., Księstwo oświęcimskie i zatorskie, Sprawozdanie Gimnazjum w Tarnowie, Tarnów 1887 s. 44 i in.; Schiemann Ch., Russland, Polen und Livland bis ins 17 Jh., Berlin 1887 I; Stanek J., Z dziejów ziemi oświęcimskiej, Kr. 1959; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946 s. 16; – Cod. Sil., XII 21, 22, 23, XIII 93, 223, 298, 307 i in., XXIV 80–2, 191, XXXIII 86, XXXIV 124; Długosz, Historia, V; Gryphio A., Glogauisches Fürstentums Landes Privilegia aus den Originalen an Tag gegeben, Lissa 1653 s. 37 i in.; Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens, I 232 i in.; Listinař Tĕšinska, Wyd. E. Nĕmec, Česky Tĕšin 1955–60 I–II; Materialý k dĕjinam Tĕšinska okresniho archivu v Českem Tĕšine 1416–1526, Wyd. E. Nĕmec, Česky Tĕšin 1959; Matricularum summ., II nr 587, III nr 608, IV cz. 1 nr 390, 1316, 1724, 2781, 4224, 4228, 4328, IV cz. 2 nr 9781, 10166, 11914, 15336, 23143; Politische Correspondenz des Kurfürsten Albrecht Achilles, Hrsg. v. F. Priebatsch, Publicationen aus den k. Preussischen Staatsarchiven, Bd. 67 (II) nr 685 s. 633–4; Script. Rer. Sil., III 14, 16, 18, 19, 28, 29, 62, 67, 100, 128, 130, 146, 163, 166, 173, 174, 175, X 38, 39, 62, 64, 139, 140, XII 118, 126–8, 135–9, XIV 11, 42, 50–2.
 
 
                                                                                                                                                                                                                                            Feliks Kiryk
 
 
 
 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Mikołaj Sapieha na Kodniu

1 poł. XVI w. - 1599-11-01
wojewoda witebski
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.