Raabe Leszek, pseud.: W. Lechowicz, Marek, Wyleżyński (1913–1943), młodzieżowy działacz socjalistyczny, komendant Socjalistycznej Organizacji Bojowej, publicysta. Ur. 28 VI w Krakowie, był synem Henryka (zob.) i Julii z Wyleżyńskich, bratem Zdzisława (zob.).
W l. 1922–31 R. uczęszczał do gimnazjum Władysława Giżyckiego w Warszawie, które ukończył w r. 1931. W l. 1931–2 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniw. Warsz. Następnie przeniósł się do Wilna, gdzie w l. 1932–4 studiował na Wydziale Prawa Uniw. Wil. Od r. 1935 kontynuował studia na Wydziale Prawa Uniw. Warsz., które ukończył w r. 1937. Od r. 1928 R. należał do Czerwonego Harcerstwa, w r. 1932 był przewodnikiem Gromady Męskiej Czerwonego Harcerstwa im. Matteotiego na Mokotowie w Warszawie. Brał udział w zlocie Czerwonego Harcerstwa w Warszawie w r. 1928 i w Wiedniu w r. 1929. Od r. 1931 działał w Organizacji Młodzieży Tow. Uniwersytetu Robotniczego i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS). Podczas pobytu w Wilnie przewodniczył tamtejszemu środowisku ZNMS, a po powrocie do Warszawy był aż do r. 1937 przewodniczącym środowiska warszawskiego. Jako działacz ZNMS inicjował wiele akcji, m. in. strajk w r. 1932 przeciw podwyższaniu opłat za studia. Organizował też liczne wieczory dyskusyjne na tematy literackie. Był bardzo zaangażowany w walkę z silnymi na uczelniach faszyzującymi grupami prawicowymi, głoszącymi rasistowskie hasła. Przemawiał na licznych wiecach przeciwko nacjonalizmowi i antysemityzmowi. W starciu z bojówką Obozu Narodowo-Radykalnego został ranny w listopadzie 1936. W związku ze swoją działalnością był przez krótki czas aresztowany. Jako przedstawiciel ZNMS wchodził w skład Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Reprezentował tam kierunek lewicowy, zgadzając się na współpracę z komunistami, choć nie zawsze konsekwentnie. Z działalności R-go w tym okresie głośna stała się demonstracja w lutym 1936, kiedy to na Uniw. Warsz. przed odczytem asystenta uniwersytetu berlińskiego hitlerowca R. Koeniga wręczył mu czerwone róże ze słowami: «proszę złożyć to na grobach pomordowanych antyfaszystów niemieckich». Odczyt Koeniga nie doszedł do skutku. R. był także inicjatorem i opiekunem z ramienia ZNMS Organizacji Młodzieży Socjalistycznej «Spartakus», działającej półlegalnie na terenie szkół średnich. Po rozwiązaniu ZNMS w kwietniu 1938 R. został przewodniczącym Centralnego Wydziału Akademickiego PPS, który przejął dotychczasowe funkcje ZNMS. W tym okresie przejawiał ożywioną działalność propagandową (przemówienia, dyskusje), której głównym przedmiotem była sprawa obrony Polski wobec zbliżającej się wojny.
R. wiele pisał w prasie socjalistycznej: w „Robotniku”, „Gromadzie”, „Walce Młodych”, „Dzienniku Popularnym”. Od grudnia 1937 był redaktorem dodatku do „Robotnika” pt. „Akademik Socjalista”. M. in. ogłosił wiersz o powstaniu Schutzbundu w Wiedniu, drukowany w „Gromadzie” w lutym 1934, oraz artykuły pt. Krzyk o hitlerowskiej szpadzie („Akademik Socjalista” 1938 nr 4) i W dniach wielkich przemian (tamże 1939 nr 5). W l. 1937–8 R. ukończył dywizyjną podchorążówkę piechoty I Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie ze stopniem sierżanta podchorążego. W r. 1939 odbył miesięczną służbę wojskową w 5 p. piechoty. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. wziął udział w walkach w obronie Lwowa przed Niemcami; ranny wówczas w płuca, przebywał w szpitalu we Lwowie i po rekonwalescencji powrócił do Warszawy w styczniu 1940. Został przywódcą grupy konspiracyjnej «Gwardia», utworzonej jeszcze w czasie pobytu R-go we Lwowie i składającej się w znacznej części z dawnych członków ZNMS. Grupa ta wydawała czasopisma konspiracyjne: „Gwardia” – którego ukazały się 22 numery w Warszawie od marca 1940 do r. 1942 w nakładzie ok. 1 000 egzemplarzy, oraz „Zagadnienia”, którego wyszło 8 numerów, najpierw w Krakowie, potem w Warszawie, w okresie 1940–2. Grupa kierowana przez R-go wydała ulotkę na 1 Maja 1940 podpisaną także przez «Bund». R. pisywał wtedy artykuły do „Gwardii”, utrzymywał kontakty z zagranicą, prowadził szkolenie wojskowe. Początkowo utrzymywano bliskie stosunki z Centralnym Kierownictwem konspiracyjnej organizacji prawego skrzydła PPS p. n. Wolność, Równość, Niepodległość (WRN), ale zostały one zerwane na skutek autorytatywnego stanowiska kierownictwa WRN niechętnego postulowanej przez R-go radykalizacji jej dotychczasowej działalności.
W dn. 1 IX 1941 odbył się w stolarni Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu zjazd zjednoczeniowy różnych lewicowych grup socjalistycznych, na którym utworzono organizację Polskich Socjalistów (PS) z przewodniczącym Adamem Próchnikiem. R. wziął udział w tym zjeździe, wszedł w skład Komitetu Centralnego (KC) PS i został kierownikiem Wydziału Sabotażu organizacji PS. Pod koniec 1941 r. utworzono Formacje Bojowo-Milicyjne PS, których komendantem został R. Jako przedstawiciel PS wszedł R. w skład Głównej Komisji Walki Cywilnej, stanowiącej organ doradczy i zarazem wykonawczy Kierownictwa Walki Cywilnej (KWC). Dla R-go, w którym głęboko były zakorzenione tradycje walk socjalistycznych l. 1905–7 i 1917–18, akcja dywersyjno-sabotażowa stanowiła element walki narodowo-wyzwoleńczej. Działalność jego w tym okresie była przede wszystkim skierowana na akcje wojskowe i dywersyjno-sabotażowe. W tym celu nawiązał bliskie kontakty z płk. Janem Rzepeckim, szefem Biura Informacji i Propagandy Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), i z szefem KWC Stefanem Korbońskim. Otrzymywał od ZWZ i KWC pomoc w postaci pieniędzy, broni, drukarni. Organizacja PS w tym okresie popierała stanowisko rządu polskiego na emigracji i Delegatury na Kraj.
R. zorganizował wydawanie od 16 numeru „Gwardii” (wrzesień 1941) wkładki „Żołnierz Rewolucjonista”, z czego powstało jesienią 1942 osobne pismo pod tym tytułem (wyszły 2 numery). Na wiosnę 1942 ukazał się jego staraniem dodatek do „Gwardii” – wkładka „Wojsko i Rewolucja”. Na tle konfliktów personalnych, głównie ze Stanisławem Chudobą, sekretarzem KC PS, i na tle różnicy w koncepcji prowadzenia działalności wojskowej następowało odchodzenie R-go i grupy przez niego kierowanej od KC PS. Pogłębiło się to zwłaszcza po śmierci Adama Próchnika. R. podzielał poglądy Próchnika, że należy dążyć do porozumienia i zjednoczenia z WRN. Pod koniec 1942 r. po aresztowaniach w łonie PS R. wyjechał na kilka miesięcy do Józefowa.
Kierowane przez R-go Formacje Bojowo-Milicyjne PS, a zwłaszcza Wydział Sabotażu, coraz bardziej oddalały się od KC PS, aż wreszcie doszło na przełomie r. 1942–3 do założenia odrębnej Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB), której komendantem został R. Wydał on rozkaz z końca lutego 1943 do podległych sobie oddziałów, mówiący o potrzebie konsolidacji sił ludowych i porozumienia z WRN. Efektem tego rozkazu było wykluczenie R-go z organizacji PS, która niedługo potem przekształciła się w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów (RPPS). R. podporządkowując SOB władzom WRN, a co za tym idzie Komendzie Głównej Armii Krajowej (AK), zachował jednak pewną autonomiczność SOB; miała ona wówczas 4 okręgi: Warszawa, Lwów, Częstochowa i Skarżysko-Kamienna; wszędzie przejawiała działalność sabotażowo-dywersyjną i partyzancką. SOB wyspecjalizowała się w wykolejaniu pociągów wojskowych i podpalaniu magazynów niemieckich. Z innych akcji SOB wymienić należy dwie akcje solidarnościowe pod murami getta w kwietniu 1943, które R. zorganizował i brał w nich udział. Podporządkowując SOB kierownictwu WRN, miał R. nadzieję, że uda mu się zintensyfikować działalność wojskową WRN. Nawiązał też dobre stosunki z ludowcami i Batalionami Chłopskimi. Roztaczał opiekę nad organizacją Młodzieży Socjalistycznej «Płomienie», działającą głównie wśród młodzieży tajnych szkół wyższych w Warszawie. Z inspiracji R-go powstała tajna komórka filmowa, zajmująca się dokumentacją zbrodni hitlerowskich. R. wywierał także wpływ na pisma SOB i zaprzyjaźnione, jak „Płomienie”, „Demokrata” i in., ale sam w tym okresie mało pisywał. Utrzymywał również kontakty z Polską Partią Robotniczą, ale nie chciał im nadawać formy instytucjonalnej. R. był bezpośredni, miał urok osobisty i wybitną inteligencję, talenty dyplomatyczne, poczucie humoru, wykazywał dużą troskliwość o współpracowników. Tym cechom swojej osobowości zawdzięczał sukcesy organizacyjne. W latach okupacji był bardziej człowiekiem akcji doraźnej, mniej zajmowały go kwestie programowe. W dn. 20 XII 1943 R., przebywając w jednej z kryjówek SOB w śródmieściu Warszawy, wyszedł do baru na Hożej. Potem miał spotkać się ze swoją łączniczką w jednym z punktów konspiracyjnych SOB. Nie przyszedł tam jednak, a wszelkie dalsze poszukiwania niczego nie wyjaśniły. Tajemnica jego śmierci pozostaje po dziś dzień nie odkryta. W r. 1945 został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Grunwaldu III kl.
Od r. 1933 R. pozostawał w nieformalnym związku z Ireną Romanowską (następnie Buszek).
Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Wyd. 2., 1984; Ciołkosz A., Prawda o Leszku Raabe, „Polemiki” (Londyn) 1964 nr 3; Dunin-Wąsowicz K., Leszek Raabe, „Zesz. Prasozn.” 1966 nr 2–3 s. 124; tenże, Polski ruch socjalistyczny wobec walki i zagłady waszawskiego getta, „Biul. ŻIH” 1973 nr 2–3 s. 141; Duraczyński E., Socjaliści Polscy 1939–1941, „Dzieje Najnowsze” 1978 nr 2 s. 123–4, 134; Głowacki T., Prasa lewicy socjalistycznej w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce, „Roczn. Bibl. Narod.” T. 3: 1967 s. 303, 307–8; Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, W. 1973; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna, 1939–1945, W. 1982; Miniorski S., Czas przed burzą, W. 1973; Mulak J., Działalność Polskich Socjalistów na terenie Warszawy 1941–1943, w: Warszawa lat wojny i okupacji, W. 1975 z. 4; tenże, Lewica socjalistyczna w Warszawie. Październik 1939 – wrzesień 1941, tamże, W. 1971 z. 1; tenże, Prasa RPPS i kolportaż jej w okresie okupacji, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 3: 1963 z. 2 s. 170–1, 173, 175, 182; Pilch A., Studencki ruch polityczny w Polsce w latach 1932–1939, Kr. 1972; Przygoński A., Polityka i działalność lewicy socjalistycznej w latach 1939–1944, w: Problemy wojny i okupacji, W. 1969; Rudziński E., Organizacja Młodzieży TUR w latach 1931–1936, W. 1961; tenże, Sekcja akademicka PPS w Warszawie, „Pokolenia” 1963 nr 2 s. 65, 68–73; Sierocki T., Warszawska organizacja PPS 1944–1948, W. 1976; Strzembosz T., Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944, W. 1983; tenże, Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, W. 1983; Tomicki J., Lewica socjalistyczna w Polsce 1918–1939, W. 1982; tenże, Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, W. 1983; Weber M., Działalność Socjalistycznej Organizacji Bojowej, „Pokolenia” 1963 nr 2; tenże, W działaniu i w walce, „Za Wolność i Lud” 1972 nr 7 s. 8–9; Z. D., O Leszku Raabe bez rocznicy, tamże s. 8 (fot.); Żarnowski J., PPS w latach 1935–1939, W. 1965; – Baranowski P., Polscy socjaliści w okresie okupacji (1939–1945). (Ze wspomnień Erpepesowca), „Z Pola Walki” 1961 nr 4; Dębnicki K., Gorzkie dni, „Płomienie” 1947 nr 3/4 s. 13–14; tenże, Leszek Raabe, garść wspomnień o przyjacielu, „Odnowa” 1958 nr 25/6; Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej, Paryż 1954 s. 172, 187–9, 191–3; Lerski J., Emisariusz „Jur”, Londyn 1984; Leszek Raabe we wspomnieniach przyjaciół, W. 1963 (fot.); List Komendy Socjalistycznej Organizacji Bojowej do Władysława Malinowskiego z grudnia 1943 r., Oprac. J. Kaczanowska, „Pokolenia” 1966 nr 3 s. 125, 127–8, 131, 138; Młodzież socjalistyczna podczas okupacji hitlerowskiej, tamże 1969 nr 2–3 s. 85–92, passim; Rzepecki J., Organizacja i działanie Biura Informacji i Propagandy (BiP) Komendy Głównej AK, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1971 nr 4 s. 166; Strzelecki J., Wspomnienie o Leszku Raabe. Tradycje pokolenia ocalonych, „Życie Warszawy” 1964 nr 101 s. 4; Zagórski W., Wolność w niewoli, Londyn 1971 (fot.); – Centr. Arch. KC PZPR: Relacje P. Gajewskiego, Z. Hryniewicza i J. Kaczanowskiej, sygn. 14075, Relacje A. Zaturskiej o SOB, sygn. 15531, Z. Rytla, J. Żarneckiej, J. Kaczanowskiej i K. Dorosza, sygn. R. 98, A. Nowickiego, Sygn. r. 161, J. Mulaka, Sygn. R. 152; – Listy I. Romanowskiej-Buszkowej w zbiorach autora; – Wspomnienia własne autora.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz