Spiess Ludwik Henryk (1820–1896), farmaceuta, przemysłowiec, działacz społeczny. Ur. 5 III w Warszawie, był synem Henryka Bogumira (zob.) i Elżbiety Marii z Marchandów, bratem Aleksandra Ludwika (zob.).
S. uczył się w szkole średniej w Warszawie. Na kursach farmaceutycznych w Wiedniu uzyskał tytuł podaptekarza (pomocnika aptecznego); tam też odbył praktykę aptekarską. Po powrocie do Warszawy otworzył w lipcu 1844 w domu panien kanoniczek przy ul. Senatorskiej 664/5 (obecnie pl. Teatralny) Skład Materiałów Aptecznych i Farb Malarskich. W styczniu r.n. zawarł spółkę z Janem Rakoczym; odtąd firma nazywała się «Ludwik Spiess i Spółka». Prawdopodobnie wkrótce ugoda została rozwiązana, bo z nazwy firmy zniknęło określenie «spółka». W tym samym czasie S. założył laboratorium apteczne w Rudzie Guzowskiej (dziś przedmieście Żyrardowa); laboratorium to sprzedał w lutym 1847 swemu bratu stryjecznemu, a równocześnie szwagrowi, Henrykowi Spiessowi, a ok. r. 1849 uruchomił w Rudzie Guzowskiej fabrykę nawozów sztucznych, produkowanych z kości zwierzęcych; była to pierwsza taka fabryka w Król. Pol.
W lutym 1860 kupił S. od Ludwika Hirschmanna i Jana Kijewskiego Fabrykę Płodów Chemicznych w Tarchominie koło Warszawy, rozbudował ten zakład i przeniósł do niego fabrykę z Rudy Guzowskiej oraz drobne wytwórnie chemikaliów i wyrobów farmaceutycznych, które prowadził w kilku punktach Warszawy (głównie w domu przy ul. Senatorskiej 664/5). W pierwszej poł. l. sześćdziesiątych XIX w. większość produkcji Tarchomina stanowiły nawozy sztuczne w kilku odmianach, octy spirytusowe i estragonowe, lakiery, farby olejne, kleje, koperwas żelazny, etery i olejki wonne. Roczna wartość produkcji zakładów w r. 1867 wyniosła ponad 50 tys. rb. Wyroby swe, a zwłaszcza nawozy sztuczne, eksportował S. w dużych ilościach do Niemiec, Szwecji i Rosji. Wyrabiane w Tarchominie kleje kostne miały opinię lepszych od niemieckich i rosyjskich. Uboczną korzyścią produkcji octu, wytwarzanego z wina owocowego, było powiększanie się powierzchni i rozwijanie kultury upraw ogrodniczych i sadowniczych w okolicach Warszawy. S. wystawiał swe produkty na wielu zagranicznych wystawach towarowych, m.in. w Paryżu, Wiedniu, Berlinie, Królewcu, Petersburgu i Niżnym Nowogrodzie, a także na wszystkich wystawach krajowych; zdobywał wszędzie medale (przeważnie złote) i wyróżnienia. Równocześnie rozwinął działalność składu materiałów aptecznych. Oprócz Składu Głównego przy ul. Senatorskiej uruchomił kilka dodatkowych punktów sprzedaży w Warszawie, a również przedstawicielstwa firmy we wszystkich większych miastach Król. Pol., m.in. w Płocku, Augustowie, Radomiu, Włocławku i Łodzi. Obok własnych produktów prowadził sprzedaż pełnego asortymentu towarów importowanych. W r. 1875 zarząd składów aptecznych przekazał S. synowi Stefanowi, absolwentowi akad. handlowej w Antwerpii, sam zaś zarządzał nadal fabryką w Tarchominie i t.r. uruchomił oddział wyrobów farmaceutycznych. Na dużą skalę produkowano tam preparaty galenowe, a nadto wiele rodzajów lekarstw i różne inne specyfiki, jak pasta do zębów, a z kosmetyków – puder do twarzy itp. W r. 1884 zmienił ówczesną nazwę firmy: Zakłady Chemiczno-Techniczne «Ludwik Spiess» na: Zakłady […] «Ludwik Spiess i Syn». Wartość produkcji fabryki w r. 1885 przekraczała 100 tys. rb. W r. 1886 przekazał synowi całość kierownictwa.
S. został wybrany w r. 1861 na członka Kolegium Kościelnego parafii ewangelicko-augsburskiej w Warszawie i pełnił funkcję starszego wydz. kasowego. W l. 1865–72 był kuratorem szpitala ewangelickiego w Warszawie, a w r. 1868 występował w sporze Kolegium z Konsystorzem o dodatkowe finanse dla szpitala. Opublikował też Opis szpitala ewangelickiego w Warszawie (w: „Rys historyczno-statystyczny szpitali i innych zakładów dobroczynnych w Królestwie Polskim”, W. 1872 II). W r. 1879 został powołany do komisji, opracowującej dla parafii i jej Zarządu nowelizację regulaminu wewnętrznego. T.r. wszedł również w skład delegacji dla opracowania przepisów parafialnej Kasy Przezorności i Pomocy. Był po r. 1869 członkiem zarządu (m.in. wiceprezesem) Tanich Kuchni Warszawskiego Tow. Dobroczynności (WTD) i dofinansowywał z własnych funduszy tę instytucję. Po r. 1879 został jednym z czterech kuratorów zarządzających funduszem stypendialnym im. Józefa I. Kraszewskiego dla ubogich uczniów gimnazjalnych. W r. 1885 jako delegat zarządu WTD zasiadał w komisji przyznającej pożyczki w Kasie Pożyczkowej na Podwalu. Należał do głównych inicjatorów założenia w lutym 1870 Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Warszawskich; był wiceprezesem, a po śmierci Leopolda Kronenberga w r. 1878, prezesem tej Kasy. Opublikował Pamiętnik Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Warszawskich (W. 1895). W r. 1895 założono przy Kasie fundusz wieczysty imienia S-a, od którego odsetki otrzymywali corocznie rzemieślnicy znajdujący się w kłopotach materialnych. Był współzałożycielem i do śmierci dyrektorem Warszawskiego Tow. Wzajemnego Kredytu oraz udziałowcem Stow. Spożywczego «Merkury». Przez wiele lat sprawował funkcje: radcy handlowego Banku Polskiego, sędziego handlowego i podstarszego Zgromadzenia Kupców m. Warszawy. Był S. także członkiem Komitetu Giełdowego w Warszawie (1888–96). Interesował się warszawskim szkolnictwem handlowym; w „Tygodniku Ilustrowanym” opublikował artykuł Kilka uwag nad potrzebą założenia w Warszawie wyższej szkoły handlowej (1865 nr 280). Zmarł 5 IX 1896 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim. We wspomnieniu pośmiertnym w „Niwie” napisano o S-ie, że «zrobił wiele dobrego bez rozgłosu. Mimo bogactwa pozostał skromnym. Pieniądze nie przewróciły mu w głowie».
W małżeństwie (ślub 4 II 1846) z Anastazją z domu Dursa (1822–1895) miał S. dwóch synów: Stefana (9 XII 1847 – 18 IX 1893) i Józefa, zmarłego jako dziecko w r. 1859, oraz córkę Marię (1859–1878), żonę Stanisława Bruna, syna Stanisława Henryka (zob.). Syn Stefan w małżeństwie z Jadwigą (1851–1944), córką Józefa Simmlera (zob.), pianistką, uczennicą Józefa Wieniawskiego, miał synów: Ludwika Juliana (zob.) i Stefana Kazimierza (zob.), oraz córkę Jadwigę (1871–1891), żonę agronoma Jana Kozłowskiego.
Enc. Warszawy 2; – Kneifel E., Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555–1939, Vierkichen über München [po r. 1971]; Szturc J., Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI–XX wieku, W. 1998; – Łoza, Rodziny pol., I; – Kikta T., Nekropol farmaceutyczny. Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1985 (dot. syna Stefana); Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski; Władze warszawskich giełd (1817–1939), W. 1997 s. 9; – Budrewicz O., Sagi warszawskie, W. 1990 s. 138–9; Holtorf-Holtorp M., Oddział farmaceutyczny fabryki w Tarchominie z r. 1875, „Wiad. Farmac.” 1928 s. 299–300; Kikta T., Przemysł farmaceutyczny w Polsce (1823–1939), W. 1972; tenże, Zapomniane karty z przeszłości Tarchomina, W. 1964 s. 18–27; Stegner T., Ewangelicy warszawscy 1815–1918, W. 1992; – Jenike L., Kronika Zboru Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie 1772–1890, W. 1891 s. 103–6, 110, 112, 115, 121, 125–6, 134–5, 160–1; tenże, Ze wspomnień, W. [1909] II 61; Prus B., Kroniki, W. 1956 I cz. 2, W. 1955–9 IV– VIII; – „Biesiada Liter.” 1895 nr 17 (podob.), 1896 nr 38 (podob.); „Gaz. Pol.” 1862 nr 63, 198; „Kur. Warsz.” 1843 nr 295, 1852 nr 310, 1854 nr 93, 1858 nr 170, 1860 nr 79 dod. poranny, 1893 nr 259–262 dod. poranny, nr 263 dod. poranny (dot. syna Stefana), 1896 nr 246–247; „Merkury” 1870 nr 7; „Niwa” 1896 nr 37; „Nowa Reforma” 1896 nr 206 (nekrolog); „Pam. Sztuk Pięknych” 1850 I 140; „Tyg. Ilustr.” 1868 nr 7 (podob.), 1895 nr 13 (podob.), 1896 nr 37 (podob.); „Wędrowiec” 1896 nr 37 (fot.); – AP w W.: Akta notarialne, Kancelaria J. Noskowskiego, vol. 49 nr 5248 z 16 VII 1842, vol. 66 nr 8235 z 25 VI 1845, vol. 75 nr 9868 z 22 II 1847; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 2159 t. 18.
Stanisław Konarski