Szeptycki Ludwik, w zakonie Leon (Lew), h. własnego (1714–1779), biskup unicki lwowski, metropolita kijowski.

Ur. w Szeptycach w ziemi przemyskiej (w wielu opracowaniach błędny rok ur. 1717), ochrzczony 23 VIII w kościele paraf. w Woszczańcach, był synem Filipa, nazywanego łowczym przemyskim (przez T. Żychlińskiego błędnie tytułowanego chorążym przemyskim bądź buskim) i Elżbiety z Chronowskich h. Gryf, córki Aleksandra i Konstancji z Podoskich. Miał brata Szymona (zob.). Był kuzynem bp. przemyskiego Andrzeja Szeptyckiego, w zakonie Atanazego (zob.) oraz krewnym metropolity kijowskiego Antoniego Szeptyckiego, w zakonie Atanazego (zob.) i bp. płockiego Hieronima Szeptyckiego (zob.).

S. ukończył seminarium teatynów we Lwowie, po czym studiował w Rzymie: najpierw w Kolegium Greckim (wg K. Chodykiewicza – w pijarskim Nazarenum), a następnie w akad. Ecclesiastica (nauki prawne); stopień doktora uzyskał na uniw. Sapienza. Po powrocie do kraju wstąpił do zakonu bazylianów; przybrał imię Leon. Profesję złożył 7 XI 1742 w Uniowie na ręce metropolity i bp. lwowskiego Atanazego Antoniego Szeptyckiego i został przez niego mianowany kaznodzieją metropolitalnym. Większość autorów, m.in. Ignacy Stebelski i Julian Bartoszewicz, podaje, że w r. 1743 na kapitule w Dubnie powierzono S-emu opactwo (archimandrię) w bazyliańskim opactwie w Mielcach na Wołyniu, jednak wg źródeł bazyliańskich („Epistolae Leonis Ludovici...”) na tej kapitule uznano go za godnego objęcia stanowisk kościelnych, co sprecyzowano 18 X 1745 w Dubnie, polecając go do prelatur; opactwo mieleckie otrzymał w r. 1746 (16 X t.r. dostał prezentę od właściciela dóbr, marsz. w. lit. Pawła Sanguszki, i 10 XII nastąpiła instalacja). Po śmierci metropolity Szeptyckiego (12 XII 1746), wysunięty po długich rokowaniach przez «Familię» jako kandydat kompromisowy, S. otrzymał 9 III 1748 od króla Augusta III nominację na biskupstwo (eparchię, władyctwo) lwowskie (właśc. lwowsko-halicko-kamienieckie); zatwierdzenie przeciągało się z uwagi na spór z bazylianami, obstającymi przy swym prawie do elekcji władyki; również metropolita kijowski (kijowsko-halicki) Florian Hrebnicki, roszczący sobie prawo do tytułu biskupa halickiego, odmówił wyświęcenia S-ego. Sakrę biskupią S. otrzymał 14 V 1749 w Mielcach z rąk bp. włodzimierskiego Teofila (Teodozego) Godebskiego, w asyście władyki łucko-ostrogskiego Teodozego Rudnickiego-Lubienieckiego i sufragana łacińskiej diec. kamienieckiej, bp. Adama Orańskiego. Dn. 17 V t.r. ogłosił posłanie pasterskie Constitutorum Officialium Saecularium confirmatio, wyznaczając spośród duchownych diecezjalnych (a nie bazylianów) oficjałów: lwowskiego (Antoniego Lewińskiego), halickiego, kamienieckiego, barskiego i brzeżańskiego. Dn. 10 VII odbył się we Lwowie ingres S-ego, lecz z powodu budowy katedry św. Jura (Jerzego), nie do niej, lecz do cerkwi Wniebowzięcia NMP (Uspieńskiej). W ingresie udział wzięli senatorowie i duchowni obrządków: łacińskiego, greckiego i ormiańskiego, jezuici i teatyni, natomiast bazylianie niezadowoleni z przyznanego im miejsca, wzniecili tumult. Dn. 23 VII zwrócił się S. do Stolicy Apostolskiej o zezwolenie na zachowanie opactwa mieleckiego; mimo przeciwdziałań bazylianów i początkowej odmowy zdołał je zatrzymać.

Uczczony przez alumnów lwowskiego seminarium teatynów panegirykiem „Illustrissimo [...] Leoni Szeptycki [...] historico-theologico-canonicas Propositiones” (Lw. 1750), S. wziął udział w koronacji obrazu NMP w lwowskim kościele Bożego Ciała (Dominikanów), dokonanej w r. 1751 przez łacińskiego arcybp. Mikołaja Wyżyckiego. Kontynuując politykę poprzednika, kładł nacisk na karność duchowieństwa unickiego, zajął się też energicznie kwestią ustalania i rewindykowania (z rąk świeckich i duchownych, głównie bazylianów) praw i funduszy cerkiewnych oraz sytuacją materialną duchownych. Na soborze (kongregacji) dziekanów w Perehińsku 15 V 1750 zwolnił parochów od corocznych datków na seminarium, natomiast zobowiązał ich do składki na budowę katedry, proporcjonalnej do płaconego stołowego. Zlikwidował tzw. protoprezbiteriaty, tj. instruktorów, którzy regularnie spowiadali i przeprowadzali egzaminy kleru; ich obowiązki powierzył dziekanom. Sobór ten zajął się też zwalczaniem symonii (egzekwowanie pieniędzy od nowo wyświęcanych księży). Wraz z metropolitą Hrebnickim i bp. przemyskim Onufrym Szumlańskim złożył S. w r. 1751 zażalenie w Stolicy Apostolskiej na postawę duchowieństwa rzymskokatolickiego, sprzyjającego przechodzeniu unitów na obrządek łaciński. Biskupi otrzymali zapewnienie (datowane 18 IX t.r.) o poparciu Rzymu dla unii. Równocześnie skarżył się S. w Stolicy Apostolskiej na ucisk duchowieństwa ze strony bazylianów, którzy w l. 1739–43 uzyskali niezależność od jurysdykcji biskupiej; rozpoczął z nimi proces, m.in. dotyczący dóbr biskupstwa oraz własności terenów wokół katedry i monasteru św. Jura. Zebranie dokumentacji do procesu, dotyczącej praw i majątków diecezji, powierzył ks. Antoniemu Lewińskiemu. Za rządów S-ego powstała też „Złota księga” (rodzaj kroniki eparchii) od czasów Cyryla i Metodego do l. siedemdziesiątych XVIII w. (I. Skoczylas). Tymczasem metropolita Hrebnicki ponowił pretensje do halickiej części diecezji i 10 II 1752 zwrócił się do Rzymu, by ostro upomniano S-ego za utrudnianie przedstawicielom metropolity objęcia katedry. S. wydał t.r. Edykt... zabraniający arendarzom karczm pożyczania duchownym na kredyt słowny. Kilkakrotnie, m.in. w l. 1753 i 1756, wystarał się o przyznanie prawa do dyspensowania od tzw. bigamii księży unickich, którzy po owdowieniu żenili się powtórnie. Kierowany przez S-ego sobór z r. 1754 zwrócił uwagę na zwyczaje uchybiające godności kapłanów, m.in. uczestniczenie parochów z rodzinami w ucztach z okazji chrztów czy wesel; za podtrzymywanie tych praktyk nałożono na parochów kary, które mieli egzekwować dziekani. Już wkrótce po ingresie S. odnowił (31 III 1750) kontrakt z architektem Bernardem Meretynem dotyczący zainicjowanej przez metropolitę Szeptyckiego budowy lwowskiej cerkwi katedralnej św. Jura. W r. 1754 (lub 1756) zawarł z Meretynem nową umowę, zobowiązując go do ukończenia budowli w ciągu dziewięciu lat, za określoną ryczałtem kwotę. Gdy jednak architekt Pierre Ricaud de Tirregaille dokonał krytycznej wobec Meretyna ekspertyzy, S. zerwał z nim umowę; przeciw temu Meretyn zaprotestował 3 XI 1758 w urzędzie miejskim lwowskim. W trakcie budowy dokonano korekty planu, m.in. zrezygnowano z pięciu bocznych kopuł na rzecz sklepienia kolebkowego z lunetami. Po rychłej śmierci Meretyna (3 lub 4 I 1759) zaangażował S. do dokończenia budowy Klemensa Fesingera, a do prac rzeźbiarskich przy fasadzie Jana Jerzego Pinsla. Wznoszenie cerkwi katedralnej ukończono ok. r. 1764; była ona syntezą wschodnich i zachodnich tradycji budowlanych, łącząc plan krzyża greckiego z trójnawową bazyliką. W r. 1765 umieszczono w niej organy, z których wkrótce zrezygnowano, uważając je za przejaw zbyt daleko idącej latynizacji kultu.

Do spraw materialnych i wykształcenia duchowieństwa wrócił S. w związku z kolejnym soborem w r. 1759. Zwrócono wówczas uwagę na publiczne zachowanie kapłanów, ich strój i higienę, a także na dopuszczanie do stanu duchownego jedynie osób wolnych, nie będących poddanymi, znających katechizm i łacinę, a przynajmniej język ruski. Z powodu braku seminarium dla kleryków unickich polecił S. przyjmować kandydatów po szkołach łacińskich. Sobory z l. 1754 i 1759 zajmowały się w dalszym ciągu zwalczaniem symonii, a ponadto ujednolicaniem liturgii i praktyk sakramentalnych; wprowadzono w tym czasie surowe kary za pobieranie przez duchownych opłat od sakramentów. W r. 1759 uczestniczył S. w popieranej przez dwór akcji chrzczenia zwolenników Jakuba Franka; wraz z wojewodziną czernihowską Marianną Miączyńską byli 17 IX t.r. rodzicami chrzestnymi dużej grupy frankistów. Razem z arcybp. ormiańskim Jakubem Szczepanem Augustynowiczem S. witał 28 IX 1760 nowego rzymskokatolickiego arcybp. Lwowa, Wacława Sierakowskiego. Przed sejmem 1758 r., uskarżając się na swobodę zmiany obrządku, prosił w imieniu kongresu biskupów unickich Stolicę Apostolską o interwencję w tej kwestii u króla Augusta III, po czym w r. 1762 podpisał protest duchownych unickich z 5 IV t.r. do Kongregacji Propagandy Wiary; w tej kwestii episkopat unicki zwrócił się 15 XII wprost do papieża Klemensa XIII.

W r. 1761 w procesie wytoczonym koadiutorowi metropolity Hrebnickiego, Felicjanowi Filipowi Wołodkowiczowi, S. wraz z innymi biskupami, potwierdził w maju 1762 oskarżenia o symonię, niedbałość i nieopanowanie. Gdy jednak Wołodkowicz, od lipca już metropolita kijowski, obiecał poprawę, S. wycofał swe oskarżenia, w związku z czym 1 XI t.r. w siedzibie nuncjatury warszawskiej Wołodkowicz, któremu polecono przybrać koadiutora z prawem następstwa, przystał na kandydaturę S-ego. Król 9 XI wyraził na to zgodę i 18 XII otrzymał S. papieską prowizję; uznany został 20 XII przez Klemensa XIII bullą „Romanus pontifex” (koadiutoria nie dotyczyła biskupstwa włodzimierskiego, które miał Wołodkowicz oprócz metropolii). Już jednak w r. 1763 wybuchł konflikt z Wołodkowiczem. S., skarżąc się na niedotrzymywanie przez niego zobowiązań, zagarnął dochody z katedratyku z Bracławszczyzny. Nuncjusz A. E. Visconti wezwał 9 IX t.r. Wołodkowicza do przyznania S-emu należnej części dochodów, a Kongregacja Propagandy Wiary nakazała wypłacać mu część katedratyku z woj. bracławskiego i kijowskiego oraz sukcesywnie przekazywać jurysdykcję w tamtejszych dekanatach.

Dn. 7 IX 1764 podpisał S. na czele ziemi halickiej elekcję Stanisława Poniatowskiego; wraz z innymi biskupami unickimi towarzyszył 25 XI t.r. koronacji, a 4 XII był obecny na potwierdzeniu praw przez nowego króla i podpisał „Corfirmatio generalis Jurium”. W l.n. bywał często w Warszawie, chętnie goszczony na Zamku; we Lwowie urządzał uroczystości w związku z rocznicami oraz imieninami króla lub członków rodziny Poniatowskich. Wg własnych słów był obecny podczas obrad każdego sejmu, zabiegając w kuluarach o sprawy duchowieństwa unickiego, m.in. o włączenie biskupów do senatu. Razem z innymi biskupami unickimi protestował przeciw konstytucji sejmu konwokacyjnego 1764 r. „O popowiczach”, wg której synowie parochów pochodzenia chłopskiego, nie wybierający stanu duchownego ani nauki rzemiosła, mieli wracać do swego stanu. Brał udział w trwających od r. 1761 przygotowaniach do synodu prowincjalnego Kościoła greckokatolickiego w Brześciu; zaplanowany na 26 VIII 1765, miał m.in. przygotować odpowiedź na memoriał z 29 VII t.r. prawosławnego bp. białoruskiego Jerzego (Georgija) Konisskiego, przedstawiający królowi listę żądań prawosławnych. Ponieważ dwór, zapewne pod naciskiem Rosji, mnożył warunki, których nie chciał uwzględnić ani unicki episkopat ani nuncjusz, synod najpierw odroczono, a potem w ogóle go nie zwołano; winą za jego niedojście do skutku obarczono m.in. S-ego. W imieniu episkopatu unickiego odpowiedź Konisskiemu przygotował arcybp. połocki Jason Smogorzewski, a opracował w maju 1766 bp. Antonin Młodowski, od r. 1764 drugi obok S-ego i ściśle z nim współpracujący koadiutor Wołodkowicza (dla diec. włodzimiersko-brzeskiej). Prawdopodobnie S. współdziałał w uwięzieniu w sierpniu 1766 ihumena Melchizedecha Znaczko Jaworskiego, kierującego od schyłku r. 1765 antyunicką rebelią w woj. bracławskim i kijowskim. W związku z przygotowaniami do sejmu 1766 r. skarżył się S. sekretarzowi kor. Jackowi Ogrodzkiemu na bezczynność metropolity i utrudnianie mu, jako koadiutorowi, działalności. Był przeciwny pomysłowi tworzenia unickiego biskupstwa bracławskiego. Dn. 8 V 1767 odebrał z rąk króla Order św. Stanisława. Na mocy brewe papieskiego z 20 VI t.r. uzyskał bezpośrednią jurysdykcję nad dekanatami w woj. bracławskim i kijowskim; decyzję tę zakwestionował Wołodkowicz, twierdząc, że dokument do niego nie dotarł.

Na spotkaniu w Sokalu 17 VIII 1767 episkopat unicki odciął się od konfederacji dysydenckich oraz konfederacji radomskiej, lecz pod wpływem Wołodkowicza, który do tej ostatniej przystąpił, również S. zgłosił 30 VIII t.r. swój akces. Z Wołodkowiczem współpracował przed sejmem t.r. i na początku obrad zabiegał, by w obliczu kierowanej przez Rosję ofensywy prawosławia nie dopuścić do dyskryminacji kościoła unickiego. Razem z metropolitą spotkał się 8 X ze Stanisławem Augustem, który obiecał powołać komisję do rozpatrzenia skarg episkopatu unickiego na ucisk ze strony prawosławia. Gdy Wołodkowicz, stale oskarżany m.in. przez S-ego, podpisał 31 XII pod naciskiem króla i za zgodą papiestwa zrzeczenie się jurysdykcji «in spiritualibus» do odwołania, został zobowiązany do wyznaczenia S-ego i Młodowskiego na administratorów (wikariuszy) generalnych i przyznania im czwartej części dochodów z diecezji. Jesienią 1767 i na początku r. 1768 kilkakrotnie gościł S. w swej rezydencji we Lwowie rosyjskiego gen. P. Kreczetnikowa. Po zawiązaniu 29 II 1768 konfederacji barskiej deklarował się jako jej przeciwnik, a wiosną t.r. oskarżał o konfederackie sympatie Wołodkowicza i arcybp. Sierakowskiego. W r. 1767 lub 1768 powstał „List od chłopów ukraińskich do księdza Szeptyckiego, biskupa lwowskiego ritus graeci”, wzywający do obrony przed agitacją prawosławnych. Podczas koliszczyzny w r. 1768 S. i Wołodkowicz obwinili się wzajemnie o doprowadzenie do tych wydarzeń. Po ucieczce Wołodkowicza z terenów metropolii Stolica Apostolska przekazała 28 VIII 1768 władzę «in spiritualibus» i «in temporalibus» S-emu (w diec. metropolitalnej) i Młodowskiemu (w diec. włodzimierskiej). Nastąpił okres nieustających zatargów i skarg, apelacji obu stron do króla, kanclerza, nuncjusza, Kongregacji Propagandy Wiary i Stolicy Apostolskiej. Poczynania metropolity wspierał nuncjusz A. Durini, a koadiutorom sprzyjał dwór, zwłaszcza kanclerz kor., bp poznański Andrzej Młodziejowski. Gdy marszałkowie konfederacji barskiej oskarżyli duchownych unickich o podżeganie do buntów na Ukrainie, S., Młodowski i bp Sylwester Rudnicki-Lubieniecki opublikowali oświadczenie, że są «wiernymi synami Najjaśniejszej Rzeczypospolitej»; natomiast S. zarządził 9 II 1769 w swej diecezji czterdziestodniowe modły. Ubiegający się o przywrócenie władzy Wołodkowicz uzyskał t.r. od Stolicy Apostolskiej zmianę wysokości należnych mu dochodów, ale egzekwowanie ich napotykało na opór S-ego i Młodowskiego; 2 IV 1770 Kongregacja Propagandy Wiary wydała dekret «reintegrationis», przekazujący władzę metropolicie. Z powodu opozycji na dworze królewskim i nieustępliwości obu koadiutorów dekret nie wszedł jednak w życie i mimo powrotu Wołodkowicza S. nadal sprawował jurysdykcję w diec. metropolitalnej. Dn. 30 IV (lub 1 V) t.r. wydał w Żytomierzu manifest przeciw metropolicie.

Dn. 13 I 1771 ogłosił S. list pasterski, w którym ubolewał, że z powodu dezorganizacji i zamieszek w diecezji nie zdołał przez pięć lat zwołać soboru ani przeprowadzić wizytacji. Następnie w trzech stolicach diecezji utworzył 11 III t.r. kapituły: katedralną we Lwowie przy katedrze św. Jura, i dwie kapitulne, w Kamieńcu przy katedrze Świętej Trójcy oraz halicką przy katedrze Wniebowzięcia NMP w Kryłosie. Wg Ihora Skoczylasa napisał wkrótce potem Ordinatio capitularis praescipta, w której określił ich strukturę, uposażenie i obowiązki. Były to, wzorowane na kapitułach łacińskich, kongregacje bezżennych lub owdowiałych księży świeckich, rezydujących przy katedrach i pomagających biskupowi. S. zapisał na ich uposażenie dobra Perehińsk, Podgrodzie i Sokal oraz place we Lwowie na Górze św. Jura, a kanoników zobowiązał do składek na kapitułę. O pozwolenie na powołanie kapituł zwracał się trzykrotnie (4 VI 1771, 19 II i 10 XII 1772) do Stolicy Apostolskiej; o to samo prosił króla Stanisława Augusta. Powołanie kapituł wywołało jednak sprzeciw, zarówno bazylianów odsuniętych w ten sposób od lwowskiej katedry, jak i kleru łacińskiego. W rezultacie bulle, przygotowane już w Rzymie, zostały w lipcu 1772 wstrzymane, a 5 XII t.r. Kongregacja Propagandy Wiary wydała w sprawie kapituł decyzję odmowną (dotarła ona do rąk S-ego wkrótce po 10 XII).

W tym czasie konflikt S-ego z Wołodkowiczem zaostrzył się; S. pozwał 25 IV 1771 przed sąd biskupi księży wyświęconych przed sierpniem 1768, sprawujących funkcje bez jego aprobaty, a 27 IV 1771 ogłosił urzędnikom i dziekanom diec. kijowskiej, że wprawdzie metropolitę przywrócono, ale z powodu poczynionych szkód powinien on stanąć przed sądem nuncjatury. Z kolei jednak księży współpracujących z S-m pozwał w lipcu t.r. metropolita. W sytuacji szkodliwego dla całej Cerkwi unickiej otwartego konfliktu nowy nuncjusz, G. Garampi, sprowadził Wołodkowicza w październiku 1772 do Warszawy; 28 XI t.r. podpisano tu «konkordię», przywracającą metropolicie zarząd dóbr stołowych oraz jurysdykcję «in temporalibus» w całej kijowskiej diec. metropolitalnej, natomiast S-emu powierzono zwierzchność duchowną nad ukraińską (z woj. bracławskim) częścią tej diecezji; związane z tym koszty w wysokości 15 tys. złp. rocznie miał on odbierać z katedratyku, ponadto otrzymał dobra Barachty. Dn. 20 III 1773 papież Klemens XIV zatwierdził konkordię.

Równocześnie (najwcześniej od r. 1761, najpóźniej od r. 1772) postępowały prace nad budową kompleksu, obejmującego m.in. rezydencję i siedzibę kapituły przy katedrze św. Jura. Powstałe w tym czasie, niewątpliwie z inspiracji i z pomocą S-ego oraz jemu dedykowane, „Dissertationes historico-criticae de utroque Archiepiscopatu Metropolitano Kijoviensi et Haliciensi...” ks. Klemensa Chodykiewicza (Lw. 1770), zawierały dzieje metropolii i życiorysy metropolitów oraz lwowskich biskupów unickich; zapewne praca ta miała dostarczyć argumentów zwolennikom umieszczenia siedziby metropolity w diec. halicko-lwowsko-kamienieckiej. W r. 1771 Fesinger opracował „Plantę erygowanych murów i gmachów do symetrii wyprowadzonych przez JM Księdza Leona Szeptyckiego biskupa lwowskiego koadiutora i administratora Metropolii całej Rusi”; zaplanowano w niej rozbudowę założenia architektonicznego wokół osi cerkiew–rezydencja–ogród.

Na mocy układów rozbiorowych z r. 1772 eparchia lwowska trafiła pod panowanie Austrii, natomiast duża część metropolii kijowskiej, której S. był koadiutorem z prawem następstwa, pozostała przy Rzpltej. W dn. 30 IX i 4 X t.r. uczestniczył S. w przyjęciach organizowanych we Lwowie dla gubernatora Galicji J. A. Pergena (wkrótce potem został przez niego określony jako bon vivant i intrygant). Dn. 10 X skierował list do rosyjskiego feldmarszałka P. Rumiancewa ze skargami na krzywdy doznawane przez unitów od prawosławnego władyki w Perejasławiu Hioba Bazylewicza; otrzymał odpowiedź wymijającą. Pod koniec t.r. wysłał raport do Kongregacji Propagandy Wiary przedstawiający stan liczebny dekanatów i parafii w metropolii oraz spisy kapłanów, tych którzy odeszli od unii w r. 1772 oraz wyświęconych w l. 1769–72. Sprawozdania S-ego pt. Lvov’skaja russkaja eparchia pered stoma lity... ogłosił w r. 1860 (Lw.) Jakub Głowacki (Hołovacki). Na początku maja 1773, w asyście przydzielonych przez Rosjan Kozaków, wyruszył S. na wizytację metropolii; odwiedził m.in. Kamieniec Podolski, Winnicę oraz Berdyczów, gdzie spotkał się z kapłanami unickimi uwięzionymi przez Rosjan. Wybrał się też do Radomyśla. Mimo ostrego konfliktu konsultował z Wołodkowiczem działania na rzecz uwolnienia 68 kapłanów unickich, wspólnie też wydali z Radomyśla 20 VI t.r. uniwersał, zwołujący kapłanów na 10 VII na kongregacje dekanalne. S. wrócił następnie do Lwowa i 1 VIII, podczas wizyty tam cesarza Józefa II, zapewnił władcę o swej wierności. T.r. na ukraińskich terenach metropolii odbyła się z incjatywy nuncjusza Garampiego wizytacja przeprowadzona przez bp. chełmskiego Maksymiliana Ryłłę; wizytator źle ocenił rządy metropolity.

Dn. 15 IX 1773 nuncjusz Garampi wydał dekret pozbawiający Wołodkowicza władzy w obu diecezjach (za wyjątkiem litewskiej części diec. kijowskiej). Duchowieństwu polecono podporządkowanie się koadiutorom. S. ogłosił 15 X t.r. przejęcie jurysdykcji w całej diec. metropolitalnej i zapowiedział na 20 X rozpoczęcie urzędowania w Radomyślu. Wobec niepodporządkowania się metropolity, udał się z Młodowskim do Warszawy, gdzie z pomocą nuncjusza wspólnie uzyskali 10 XI reskrypt Komisji Wojskowej, nakazujący egzekucję postanowień konkordii. Ostatecznie 2 V 1774 sejmowa Konfederacja Generalna Kor. wydała sancitum, postanawiając, że metropolita niewypełniający warunków konkordii i nieradzący sobie z rządami w diecezji, powinien wyjechać na Litwę, pozostawiając jurysdykcję i dobra stołowe koadiutorom; S-emu oddano też zarząd nad warszawską rezydencją metropolitalną na Podwalu. Jednak metropolita wysłał 17 VII t.r. protest do nuncjatury i zapowiedział odwołanie się do jej sądu. Nie wykonując polecenia wyjazdu, pozostał na Wołyniu.

Wobec dążeń władz austriackich do dostosowania podziału kościelnego do administracyjnego, S. rozpoczął starania o zgodę cesarzowej Marii Teresy na ewentualne zamieszkanie przyszłego metropolity kijowskiego we Lwowie, z pozostawieniem mu zwierzchności nad biskupami w Rzpltej. W memoriale dla gubernatora Pergena proponował, by Austria i Rzplta zgodziły się na mianowanie metropolity na przemian spośród biskupów polskich i galicyjskich, a jego rezydencją był Halicz lub Lwów. Sugerował też objęcie opieką Kościoła unickiego przez Marię Teresę, która jako spadkobierczyni książąt halickich mogła pretendować do całości ich dziedzictwa. Memoriał S-ego przedstawił 12 I 1774 cesarzowej kanclerz W. Kaunitz, komentując go jako nieodpowiedni i przedwczesny. Powstała natomiast w kręgach rządowych koncepcja utworzenia metropolii we Lwowie, po oderwaniu od niej części pozostałych w Rzpltej, za to z przyłączeniem unickich diecezji z Węgier; w ten sposób zatarto by związki z Polską. Rozważano też pozostawienie S-emu samego biskupstwa lwowskiego. Było jednak oczywiste, że S., mając z biskupstwa lwowskiego dochody sięgające 66 tys. złp. rocznie, nie zrezygnuje z aspiracji do metropolii, z której miałby dochody przekraczające 216 tys. złp. rocznie.

W r. 1774 (wg Chotkowskiego już w r. 1773) zwrócił się S. do Marii Teresy, z pominięciem Rzymu, z prośbą o zatwierdzenie kapituły oraz zgodę na utworzenie seminarium duchownego i zajęcie dla niego klasztoru bazylianów. Skarżąc się na upokorzenia i ucisk, jakich wobec duchowieństwa i ludu ruskiego dopuszcza się kler łaciński, upominał się o zrównanie obrządków. W związku z jego memoriałami Maria Teresa zarządziła 28 VII 1774, że oficjalną nazwą obrządku ma być greckokatolicki (a nie unicki) oraz zakazała nazywania proboszczów popami (dopuszczając nazwę paroch). S. dzięki działaniom swego przedstawiciela w Wiedniu, ks. Johana (Iwana) Gudza, zdołał zaskarbić sobie względy dworu i 28 VII t.r. uzyskał reskrypt cesarzowej, wzywający biskupów łacińskich do zgody z unitami, a 15 VII zatwierdzenie kapituły. We wrześniu wyruszył do Rzpltej na wizytację diec. kijowskiej. Urzędował głównie w Radomyślu. Być może już w grudniu był we Lwowie, gdy 14 XII skierował do Kongregacji Propagandy Wiary opis jedenastu unickich kościołów Lwowa. Zebrane przez S-ego jeszcze w r. 1773, a zapewne także później, 154 memoriały, zawierające zażalenia na ucisk ze strony prawosławia, dostarczyły polskiej delegacji sejmowej argumentów w rokowaniach w sprawie traktatów rozbiorowych z Rosją. S. był zapewne w maju 1775 w Warszawie, uzyskując ponownie sancitum, w którym wszelkie transakcje Wołodkowicza, dokonane wbrew konkordii, uznano za bezprawne. Dn. 29 V t.r. zwrócił się do konfederacji sejmowej o przeciwstawienie się planom utworzenia w woj. bracławskim eparchii prawosławnej oraz delegował do Warszawy swego prokuratora, archidiakona i opata supraskiego Stefana Lewińskiego, by czuwał nad tą sprawą. Pod koniec sierpnia przybył znów do Warszawy i w rocznicę elekcji Stanisława Augusta (7 IX) otrzymał od niego Order Orła Białego. Jesienią skierował wprost do Marii Teresy informację, że lud na Ukrainie wraca do religii katolickiej i podkreślił w tej sprawie zasługi cesarzowej; po raz kolejny pozyskał wtedy życzliwość władz austriackich. Politykę S-ego torpedował w tym czasie arcybp Sierakowski, który w r. 1774 lub 1775 starał się w Wiedniu o zgodę na przechodzenie Rusinów na obrządek łaciński, popierał bazylianów w ich sporze z S-m, a przede wszystkim doprowadził do cofnięcia zgody Marii Teresy na utworzenie przez niego kapituł. Wobec trwających starań S-ego o powołanie metropolii w Haliczu lub Lwowie władze austriackie w projekcie z sierpnia 1777 zamierzały go zobowiązać do spędzania na przemian poł. roku w Galicji i Rzpltej (w czasie jego nieobecności zarządzałby diecezją wikariusz generalny). Podobne obawy wyrażali ze swej strony król i Rada Nieustająca, wzywając S-ego w listopadzie t.r. do Warszawy. Zabiegom S-ego i jego przedstawiciela Gudza przypisuje się utworzenie w Wiedniu w r. 1774 seminarium duchownego dla grekokatolików przy cerkwi św. Barbary, tzw. kolegium Barbareum (otwartego w r. 1775); S. prosił 19 VIII 1775 o zgodę na umieszczanie tam corocznie sześciu alumnów z diec. lwowskiej i przemyskiej. W r. 1777 starał się w Wiedniu o zmniejszenie wysokości obowiązkowych składek na to kolegium.

W lutym 1775 zwrócił się S. do nuncjusza w Warszawie, przedstawiając bardzo zły stan Kościoła unickiego na Ukrainie. U kanclerza Młodziejowskiego interweniował w maju 1776 w sprawie prześladowania grekokatolików w Humaniu. Dn. 11 VIII t.r. był w Warszawie i spotkał się z królem, a 13 VIII z nuncjuszem A. Archettim. Podczas sejmu t.r. próbował powstrzymać niekorzystne dla siebie działania metropolity Wołodkowicza i replikując na jego „Użalenie...” ogłosił z Młodowskim Odpowiedź [...] koadiutorów na pismo pod tytułem: Użalenie przed Stanami Najjaśniejszej Rzeczypospolitej (W. [b.r.w.]). Gdy 12 II 1778 Wołodkowicz zmarł, S. objął stanowisko metropolity całej Rusi oraz tytularnego archimandryty należącej do prawosławnych Ławry Pieczerskiej (część jej majątków znajdowała się w Rzpltej). O swym awansie powiadomił 28 II t.r. Stolicę Apostolską, króla polskiego i cesarzową austriacką; od papieża Piusa VI otrzymał 9 V gratulacje. Przeciw łączeniu przez S-ego beneficjów protestował na sejmie 1778 r. m.in. poseł dobrzyński Józef Chełmicki. Podkreślano, że rezydując w Galicji, wyprowadzał on dochody z beneficjów z Rzpltej. S. był ponownie w Warszawie podczas sejmu t.r. i po jego zakończeniu. Jako nowy metropolita złożył przysięgę królowi, a nuncjuszowi obiecał, że będzie dłużej przebywał na terenie metropolii i zbuduje rezydencję w Żytomierzu. Dn. 20 I 1779 wygrał S. proces z bazylianami; katedra św. Jura została definitywnie przyznana biskupowi i kolegium świeckich księży, czyli kapitule. Dn. 20 II t.r. cesarzowa Maria Teresa wydała dekret dopuszczający elekcję biskupów greckokatolickich także spośród duchowieństwa świeckiego. Jednak w wyniku skarg bazylianów, Kongregacja Propagandy Wiary skierowała 13 III upomnienie do S-ego, by nie oddawał stanowisk kościelnych kandydatom niegodnym.

S. nie zdołał ukończyć wszystkich rozpoczętych prac, przygotował jednak rozwiązania, które wdrożyli następcy. Należały do nich: zatwierdzenie kapituły we Lwowie, otwarcie w tym mieście seminarium duchownego oraz ulokowanie tam metropolii. Zamierzając założyć rezydencję bazylianów w Warszawie, zarządził przekazanie dla niej dochodów z archimandrii w Owruczu. Był lojalny wobec władz polskich i austriackich oraz cieszył się poważaniem i zaufaniem wiernych. Zarazem jednak słynął z chciwości i rozrzutności, ze skłonnością do «obdzierania» duchownych; zarzucono mu, że z funduszy kościelnych kupuje majątki dla rodziny. Utrzymywał jednak kleryków studiujących w Rzymie i Włodzimierzu, łożył na stypendia dla artystów. Na swym dworze zatrudniał «wyborną kapelę», którą (do r. 1775) kierował Alessandro Danesi (d’Anesi). W l. 1775–6 znacznie przyspieszył prace przy zdobieniu wnętrza cerkwi katedralnej św. Jura; wykształcony przy jego pomocy w Wiedniu Łukasz Doliński, po powrocie do Lwowa w r. 1778 namalował ikonostas. Powstała reprezentacyjna rezydencja, obejmująca klasycyzujący pałac, siedzibę kapituły i ogród krajobrazowy. Przy katedrze w Haliczu S. wzniósł drewnianą rezydencję. Poświęcił cerkiew w Horodence (zbudowaną przez star. kaniowskiego Mikołaja Potockiego dla bezżennych misjonarzy). W Tryb. Lwowskim uzyskał w r. 1765 zwrot katedrze św. Jura wsi Perehińsko, a dla cerkwi w Haliczu wywalczył wieś Podgrodzie. W cerkwiach w Zarwanicach i Buczniowie ustanowił proboszczów i wikariuszy. Wg Ihora Skoczylasa rządy S-ego były czasem triumfu Cerkwi unickiej, przyczyniając się do tworzenia katolickiej tożsamości unitów, odrębnej zarówno od prawosławia, jak i od katolicyzmu rzymskiego. Na początku r. 1779 wrócił S. z Warszawy do Lwowa. Zmarł nagle 25 V 1779 w Radomyślu i tam został pochowany.

Reprod. portretu nieznanego artysty z ok. r. 1770, w: Aleksandrovyč V. S., Ryčkov P. A., Sobor Svjatoho Jura u L’vovi, Kyïv 2008 s. 19; – Enc. of Ukraine, IV; Enc. Org.; Estreicher; Estreicher w. XIX; PSB (Doliński Łukasz, Fiesinger Kanty, Filipowicz Jan Józef, Lewiński Stefan, Lubieniecki Stefan Sylwester, Meretyn Bernard, Młodowski Antonin, Pinsel, Ricaud de Tirregaille Pierre, Ryłło Maksymilian, Sierakowski Wacław Hieronim, Smogorzewski Jason, Sroczyński Grzegorz Korneli, Stecki Cyprian, Storożyński Bazyli); Słown. Artystów Pol. (Doliński Łukasz, Fiesinger Jan Kanty, Fiesinger Sebastian, Meretyn Bernard, Radziłowski Krzysztof); – Aleksandrovyč V. S., Ryčkov P. A., Sobor Svjatoho Jura u L’vovi, Kyïv 2008 s. 18–19, 35, 59, 60–2; Bieńkowski L., Organizacja Kościoła wschodniego, w: Historia Kościoła w Polsce, P.–W. 1974 II; Chotkowski W., Historia polityczna Kościoła w Galicji, Kr. 1909 I, II; Czeppe M., Kamaryla Pana z Dukli, W. 1998; Dzieduszycki M., Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego, arcybiskupa lwowskiego, Kr. 1868 s. 101; Filipczak W., Sejm 1778 roku, W. 2000; Kalendarz życia i twórczości Ignacego Krasickiego, Oprac. Z. Goliński, M. Górska, P. 2011; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1991; Krasny P., Katedra św. Jura we Lwowie a tradycyjna architektura cerkiewna Rusi Czerwonej, w: Sztuka kresów wschodnich, Kr. 2003 V; Kraushar A., Frank i frankiści, Lw. 1895 I 159; tenże, Książę Repnin i Polska, Kr. 1897 II 131; Krętosz J., Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie józefinizmu 1772–1815, Kat. 1996; Lencyk V., Rid Šeptyc’kych v ukraïns’koї Cerkvi, „Bohoslovija” T. 52: 1988 s. 117–24; Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku, W. 1906 s. 76–7, 82, 133, 147, 151–9, 164, 168, 260; Literatura konfederacji barskiej, Red. J. Maciejewski, W. 2005 II; Lorens B., Bazylianie w Warszawie w XVIII i XIX wieku w świetle źródeł lwowskich, w: Dziedzictwo unii brzeskiej, Red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Supraśl 2012; Łubieńska C., Sprawa dysydencka 1764–1766, W. 1911 s. 53; Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, P. 1850 II 164; Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku, Oprac. J. Szwedowska, Kr. 1984; Nabywaniec S., Diecezja przemyska greckokatolicka w latach 1772–1795, „Premyslia christiana” T. 5: 1992/3 s. 45, 53, 75, 87–9, 114, 146, 241, 276, 279; tenże, Katoliccy biskupi przemyscy obrządku wschodniego, w: Unia brzeska z perspektywy czterech stuleci, L. 1998 s. 286–7; tenże, Unicka archidiecezja kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762–1778, Rzeszów 1998 s. 25–217, 315, 341, 347, 358, 374, 395, 398, 440–2, 458, 461, 466–7, 489; Pelesz J., Geschichte der Union der ruthenischen Kirche mit Rom, Wien 1880 II 505, 528–34, 553, 567, 637–9; Rąkowski G., Lwów, Pruszków 2008 s. 205–8; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII w., W. 1963; Rudovič I., Korotka istorija Galicko-L’vovskoi eparchii (Na osnove greckich žerel i inšich novejšich područnikov), Žovkva 1902 s. 45–8; Skočylas I., Halyc’ka (L’vivs’ka) jeparchija XII–XVIII st. Orhanizacijna struktura ta pravovyj status, L’viv 2010; Szurek S., Kapituła łacińska we Lwowie w latach 1727–1763, Lw. 1930 s. 47; Ščurat V., L’vivs’kyj tyždnevnyk z 1749 r., „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” R. 16: 1907 t. 77 s. 177–82; Wereda D., Bazylianie jako biskupi Cerkwi unickiej w Rzeczypospolitej XVIII w., w: Dziedzictwo unii brzeskiej, Red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Supraśl 2012; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, W. 1983; Żórawska-Witkowska A., Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, W. 1995; – Akta grodz. i ziem., X, XXIII; Hierarchia catholica medii aevi, VI; Lauda halickie, [b.m.r.w.]; Documenta Pontificum Romanorum historiam Ucrainae illustrantia, Ed. A. G. Velykyj, Romae 1954 VII; Epistolae Feliciani Philippi Volodkovyč metropolita Kioviensis catholici (1762–1778), Ed. tenże, Romae 1967–9 cz. 1–2; Epistolae Leonis Ludovici Šeptyc’kyj Metropolitae Kioviensis catholici (1778–1779), Ed. tenże, Romae 1971; Epistolae metropolitarum kijoviensium [...] Leonis Kiška, Athanasii Šeptyckyj, Floriani Hrebnyckyj 1714–1762, Ed. tenże, Romae 1959; [Giżycki M.] Wołyniak, Spis klasztorów unickich bazylianów w województwie wołyńskim, Kr. 1905 s. 60; Korespondencja Ignacego Krasickiego, Wyd. Z. Goliński i in., Wr. 1958; Litterae basilianorum in terris Ucrainae et Bielarusjae, Ed. A. G. Velykyj, Romae 1970 II, 1957 IV; Litterae Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Ecclesiam catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantes, Ed. tenże, Romae 1757 IV–VI; Mémoires du roi Stanislas-Auguste; Ostatnie Stebelskiego prace, Wyd. W. Seredeyński, „Arch. Kom. Hist.” T. 1: 1878 s. XXX, XXXIX, C; Prawa, konstytucje i przywileje Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego..., [b.m.r.w.] VII 259, 307, VIII 412; Radom i Bar. Dziennik wojennych działań jenerała majora Piotra Kreczetnikowa..., P. 1874 s. 23 (błędnie jako Szumlański), s. 27, 49, 54, 84, 100–1; – „Kur. Warsz.” 1762 nr 91; – B. Czart.: rkp. 687 s. 639–71, 675–83, rkp. 738 s. 243, 247–8, 251–9, 281, 427–35, 439, 446, 455, 462, 481, 573, 583–4, 609, 613, rkp. 752 s. 101, rkp. 852 s. 93, 249, 255–8, rkp. 940 s. 657, rkp. 3856 nr 89 (list S-ego ze Lwowa 14 IX 1763); B. Jag.: rkp. 5344 t. IV (Herbarz Żegoty Paulego).

Maria Czeppe