INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
Biogram został opublikowany w latach 2006-2007 w XLIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Straszewski Maciej (1772 – po 1845), uczestnik insurekcji kościuszkowskiej i wojen napoleońskich, pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego.

Ur. w Ostrowcu (Ostrowie Wpol.?) w woj. kaliskim, był synem Antoniego. S-ego często nazywano Mateuszem, co doprowadziło do stworzenia fikcyjnej postaci Mateusza Straszewskiego; bywał też mylony z Franciszkiem Straszewskim (1790–1812), porucznikiem artylerii Ks. Warsz.

S. zaciągnął się 11 IX 1787 (wg Listy starszeństwa) jako kadet do 10. Regimentu Pieszego Ordynacji Rydzyńskiej. Dn. 29 X 1788 awansował na kaprala nadliczbowego, a 15 III 1789 na kaprala etatowego. Wg Conduit-Listy z 12 IX 1789 uznany został przez zwierzchników za «dobrego unteroficera, wartego awansu». Z pułkiem stacjonował początkowo w Poznaniu, a od t.r. w Warszawie, gdzie zapewne asystował przy uchwaleniu Konstytucji 3 maja. Dn. 21 VI 1791 otrzymał patent na chorążego, płacąc za niego równowartość czteroletniej gaży. Wziął udział w wojnie z Rosją 1792 r., m.in. uczestniczył w lipcu t.r. w potyczkach obronnych 10. Regimentu podczas odwrotu wojsk lit. z Grodna przez Brześć Lit. do Liwu. Po zwycięstwie Targowicy pozostał w armii polskiej, jedynie wiosną 1793 był na krótkim urlopie. W dn. 17 i 18 IV 1794 wziął udział w insurekcji warszawskiej, podczas której został ranny. Dn. 27 V t.r. awansowano go na porucznika (ze starszeństwem z 15 IV). W szeregach korpusu gen. Józefa Zajączka uczestniczył 8 VI w bitwie pod Chełmem. W rezultacie rozbudowy armii powstańczej mianowany został 30 VI kapitanem i przeniesiony do p. grenadierów lubelskich. Od lipca do września walczył w obronie Warszawy i prawdopodobnie 4 XI w obronie Pragi; w trakcie tych walk był ponownie ranny.

Po trzecim rozbiorze Rzpltej zaciągnął się S. do Legionów Polskich we Włoszech; na przełomie l. 1797 i 1798 jako kapitan 1. baonu II Legii pełnił służbę w rejonie Mantui. Przed 25 VIII 1798 wraz z grupą oficerów batalionu został aresztowany pod zarzutem bezprawnego pobierania opłat od osób podróżujących z paszportami i osadzony w Mantui. Dn. 8 IX t.r. sąd wojenny cisalpińsko-polski uniewinnił oficerów, a 4 X zwolnił ich z aresztu. Po wybuchu drugiej wojny koalicyjnej uczestniczył S. w walkach w rejonie Werony. Wg gen. Jana Henryka Dąbrowskiego odznaczył się «najszczególniej» 26 III 1799 pod Legnano, osłaniając wraz z trzydziestoma piechurami odwrót II Legii gen. Franciszka Rymkiewicza i czterokrotnie kontratakując na bagnety. Od 11 V do 29 VII t.r. brał udział w obronie Mantui, a po kapitulacji twierdzy (30 VII) dostał się do niewoli austriackiej; z grupą polskich oficerów przebywał w ciężkich warunkach w Leoben. Zwolniony w lipcu 1800, udał się do Mediolanu, a następnie zapewne do Marsylii, w celu podjęcia prac przy reorganizacji II Legii. Po zawarciu 9 II 1801 pokoju w Lunéville pozostał w Legionach, początkowo w 4. baonie, a po reorganizacji 8 XII t.r. jako kapitan 1. baonu 2. półbrygady. Dn. 16 XI 1802 otrzymał urlop; wyjechał wtedy do Warszawy, gdzie przez pewien czas przebywał w szpitalu. We wrześniu 1803 wrócił do Włoch; ponieważ jego półbrygada została wcześniej wysłana na San Domingo, otrzymał przydział do stacjonującego w Cremonie 2. baonu dezerterów cudzoziemskich, w którym objął dowództwo 3. komp. Pod koniec listopada t.r. został przerzucony na Elbę. Służbę w batalionie, nazywanym przez współczesnych «międzynarodową hałastrą», traktował niechętnie, dlatego wystąpił ok. maja 1804 o przydział do 1. półbrygady polskiej stacjonującej w Ferrarze; jego prośba została jednak odrzucona (zapewne z braku wolnych etatów). W r. 1805 służył nadal w 2. baonie dezerterów cudzoziemskich, tym razem na Korsyce.

Po wkroczeniu wojsk napoleońskich na ziemie polskie S. wysłał 23 I 1807 list do gen. Dąbrowskiego (w imieniu swoim i podkomendnych) z prośbą o przyjęcie do wojsk polskich. Po przybyciu do Ks. Warsz. awansował 24 V t.r. na szefa baonu 11. pp. Wziął udział w końcowych operacjach kampanii t.r., w tym w bitwie pod Frydlandem 14 VI. Za uczestnictwo w walkach oraz wcześniejsze zasługi otrzymał 6 III 1808 Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari. Po zakończeniu wojny przebywał z 11. pp w Poznaniu, a następnie w Gdańsku. W r. 1809, z powodu pominięcia w przygotowaniach do kolejnej kampanii z Austrią, oficerowie garnizonu, w tym S., starali się o uzyskanie innego przydziału; wywołało to konflikt z dowódcą garnizonu gen. Michałem Grabowskim, który raportował 26 VII t.r. do szefa sztabu gen. Stanisława Fiszera o przeniesienie S-ego do innego pułku. W tym czasie S. borykał się z problemami zdrowotnymi, związanymi z odnowieniem się starych ran; wg gen. Grabowskiego był «na nogi kaleka». Dn. 16 IX 1809 został S. awansowany na majora i przeniesiony do 3. pp stacjonującego w Lublinie, a od kwietnia r.n. w Warszawie. W szeregach tego pułku odbył kampanię 1812 r. Uczestniczył zapewne w walkach pod Smoleńskiem 17 VIII t.r.; został ranny 7 IX pod Borodino. Po powrocie do kraju awansował 18 I 1813 na pułkownika (otrzymał gażę 9 417 złp. rocznie) i objął dowództwo 15. pp. Przeciwny był temu młodszy i ambitny mjr Maciej Rybiński, który aspirował do tej funkcji; w pamiętnikach dezawuował rolę S-ego jako dowódcy, oskarżając go bezpodstawnie o dezercję i przypisując sobie dowództwo nad 15. pp oraz związaną z tym rangę pułkownikowską (w rzeczywistości otrzymał ją dopiero w r. 1829). Opinię Rybińskiego powtarzała bezkrytycznie część pamiętnikarzy i historyków. S. w lutym i marcu 1813 reorganizował i szkolił swój pułk w Tenczynku pod Krakowem, a następnie wraz z korpusem ks. Józefa Poniatowskiego wyruszył do Saksonii. W kampanii saskiej t.r. dowodził 15. pp w walkach na pograniczu sasko-czeskim, gdzie uczestniczył w starciach pod: Penig, Altenburg, Neustadt (15 IX) i Eschfeld (9 X). Wg Klemensa Kołaczkowskiego pułk S-ego był dobrze wyćwiczony i waleczny. Zaufanie do zdolności taktycznych S-ego miał gen. Jan Nepomucen Umiński, który powierzył mu dowodzenie kombinowanym oddziałem piechoty i kawalerii. S. został ranny w bitwie pod Lipskiem 19 X i wraz z 15. pp dostał się do niewoli austriackiej.

Po zakończeniu wojen napoleońskich wstąpił S. do armii Król. Pol. Początkowo miał objąć komendę wojskową w dep. radomskim, ale wskutek redukcji etatów przeniesiony został w r. 1816 na «reformę» bez przydziału i z połową gaży. Od r. 1815 był w Lublinie członkiem loży masońskiej «Wolność Odzyskana», do której należał m.in. Walerian Łukasiński. Dn. 10 X 1817 z powodu złego stanu zdrowia otrzymał dymisję z pensją i prawem noszenia munduru. Osiedlił się wówczas na terenie woj. mazowieckiego, zapewne w Warszawie. Nie brał udziału w powstaniu listopadowym. Między l. 1833 a 1840 opuścił woj. mazowieckie. Zmarł po r. 1845.

S. prawdopodobnie rodziny nie założył.

 

Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich, s. 200; Oficerowie Rzpltej 1777–1794, I cz. 3 s. 282, 295; Pachoński J., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1998–2003 (informacja, że 2 I 1814 przebywał w Sedanie może dot. Michała Straszewskiego); Wesołowski Z., Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992 s. 107; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, III s. XXXVI; – Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, W. 1981 s. 163; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14, s. 25, 58, 66, 86, 95 (na s. 58 mylnie, że S. dowodził 13. pp); Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 57; Historia powstania Kościuszki 1794 r. z dodaniem spisu osób, które brały udział w powstaniu, P. 1896 s. 144; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w dobie napoleońskiej, W. 1920 II 215; Łukaszewicz M., Armia księcia Józefa 1813, W. 1986 s. 129, 209, 255, 264, 280, 310 (mylnie stworzona postać Mateusza Straszewskiego obok S-ego oraz przypisanie mu dowództwa 13. pp); Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, W. 1981 s. 346, 544, 554, 596 (mylnie jako Mateusz, informacja że S. przebywał w r. 1814 w Liancourt we Francji dotyczy zapewne Michała Straszewskiego); tenże, Korpus oficerski Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1999 (występuje jako Maciej lub Mateusz); tenże, Legiony Polskie, W. 1976–9 II 231, 441, IV 89, 254, 438, 590, 676 (mylnie jako Mateusz); Przewalski S., Generał Maciej Rybiński, Wr. 1949; Skałkowski A., Z dziejów insurekcji 1794 r., W. 1926 s. 162; Staszewski J., Z dziejów garnizonu polskiego w Gdańsku w latach 1808–1812, „Roczn. Gdań.” T. 7–8: 1933/4 s. 234–5; Szwarce B., Warszawa w 1794 r., Kr. 1894 I 174 (mylnie: Strarzewski); Umiński B. J., Jan Nepomucen Umiński 1778–1851, W. 1999 (mylnie jako Mateusz); Wimmer J., Historia piechoty polskiej do roku 1864, W. 1978 s. 446; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., W. 1996 s. 386; – Akty powstania Kościuszki, III; Bielecki R., Tyszka A., Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796–1815, Kr. 1984 II 129, 231 (pomylenie S-ego z Franciszkiem Straszewskim w opisie bitwy pod Czirikowem 29 IX 1812); Correspondance du prince Joseph Poniatowski avec la France, Wyd. A. M. Skałkowski, P. 1929 V; Generała Henryka Dąbrowskiego pamiętnik wojskowy Legionów Polskich we Włoszech, W. 1908 s. 101; Grabowski J., Pamiętniki wojskowe […] oficera sztabu cesarza Napoleona I 1812–1813–1814, Oprac. W. Gąsiorowski, W. 1905; Lista imienna wojskowych […] nieobjętych ostatnią organizacją wojska, [W. 1816] s. 2; Lista pensji emerytalnych wojskowych i cywilnych […] służąca na rok 1831 dla kasy głównej województwa mazowieckiego, [W. 1831] s. 7; toż na r. 1833, [W. 1833] s. 8; Wspomnienia generała Klemensa Kołaczkowskiego, Kr. 1899 ks. II s. 43–4, 51, 99; – „Gaz. Wolna Warsz.” 1794 nr 3 s. 35; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 1164 s. 116–17, 211, 241; B. Ossol.: rkp. 1812/III s. 1384–5, 1391, rkp. 3517/I s. 115, rkp. 5464/II s. 58.

Michał Baczkowski

 
 

Powiązane artykuły

 

Powstanie Kościuszkowskie

Insurekcja kościuszkowska rozpoczęta 24 marca 1794 roku, zakończona 16 listopada 1794 roku, to powstanie narodowe początkowo przeciwko Rosji, później także skierowane przeciwko Prusom. Jedno z najbardziej......

Bitwa Pod Racławicami, 4 kwietnia 1794 r.

24 marca 1794 roku na rynku krakowskim ogłoszony został „Akt powstania obywatelów mieszkańców województwa krakowskiego”, dający początek powstaniu kościuszkowskiemu, jednemu z przełomowych......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Cyprian Godebski

1765 - 1809-04-19
poeta
 

Jan Potocki h. Pilawa

1761-03-08 - 1815-12-23
powieściopisarz
 

Edward Dembowski h. Jelita

1822-04-25 - 1846-02-27
emisariusz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jan Nepomucen Rayski

1831-05-15 - 1911-08-19
ziemianin
 

Daniel Mikołaj Chodowiecki

1726-10-16 - 1801-02-07
malarz
 

Karol Henryk de Nassau-Siegen

1745-01-09 - 1808-04-21
podróżnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.