Marcin z Sandomierza (zm. po 1267), dominikanin, prowincjał polskiej prowincji tego zakonu. Należał do pierwszego pokolenia dominikanów polskich, skupiającego szereg wybitnych postaci. Najprawdopodobniej już w r. 1228 (a nie, jak dotąd przyjmowano za Długoszem, w r. 1236) uczestniczył, wraz z prowincjałem Gerardem z Wrocławia i Jackiem Odrowążem, w kapitule generalnej młodego zakonu w Paryżu, która przyniosła ostatecznie równouprawnienie prowincji polskiej jako jednej z dwunastu wielkich prowincji Zakonu Kaznodziejskiego. Wstąpił więc najprawdopodobniej kilka lat wcześniej do zakonu, może w Krakowie; wolno też zapewne łączyć z nim w jakiś sposób założenie klasztoru dominikańskiego św. Jakuba w Sandomierzu. Nie wykluczony jest udział M-a w misji ruskiej i pruskiej dominikanów (Woroniecki). W r. 1244 kapituła prowincji polskiej zebrana we Wrocławiu obrała go prowincjałem. Rządy prowincji objął po pięcioletnim okresie władzy dwóch prowincjałów Niemców. Z trzyletnim okresem jego rządów można złączyć m. in. umocnienie fundacji dominikańskich klasztorów w Raciborzu i Poznaniu, a zapewne co najmniej początki domu w Brześciu Kujawskim. W r. 1247 M. ustąpił ze stanowiska przełożonego prowincji.
Próby identyfikacji Marcina z Sandomierza z głośnym Marcinem Polakiem (zob.) nie mają poważnego uzasadnienia. Znacznie bardziej prawdopodobne wydaje się utożsamienie naszego M-a z przeorem raciborskim Marcinem, poświadczonym w dokumencie z r. 1267, który na kapitułach prowincjonalnych w Poznaniu w r. 1264 i w Pradze w r. 1267 dokonywał z ramienia generała zakonu potwierdzenia wyboru nowego prowincjała. Został nim Mikołaj Francuz, a w r. 1267 Jan z Sandomierza – więc krajan M-a, pełniący aktualnie przy nim funkcję lektora w klasztorze raciborskim. Tego rodzaju funkcję zlecał generał zwykle najstarszym członkom danej prowincji o dużym prestiżu, który M. (jeden z nielicznych już zapewne u schyłku lat sześćdziesiątych XIII w. czynnych przedstawicieli pierwszego pokolenia twórców prowincji) niewątpliwie posiadał. Wg zapiski w późnym nekrologu dominikanów krakowskich, M. zmarł 8 I; nekrolog tytułuje go niezbyt ściśle czwartym prowincjałem, gdy w rzeczywistości był piątym – po Gerardzie z Wrocławia, Czesławie, Henryku z Lipska i Gerardzie Niemcu z Kolonii.
Kielar P., Początki zakonu dominikańskiego w Polsce, „Nasza Przeszłość” T. 39: 1973 s. 56–9; Kłoczowski J., Dominikanie polscy na Śląsku w XIII–XIV w., L. 1956; Wojciechowski T., O życiu i pismach Wincentego z Kielc, Pam. AU, Kr. 1885 V 33; Woroniecki J., Św. Jacek Odrowąż Kat. 1947; – Acta capitulorum Provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum, Ed. R. F. Madura, Romae 1972 I 4–7 (wyd. dla XIII w. przynajmniej za mało krytyczne); Archiv für österreichische Geschichte, Wien 1877 LV 139; Cod. Sil., II 108–9; Długosz, Liber benef., III 450/1; Loenertz R., Une ancienne chronique des provinciaux dominicains de Pologne, „Arch. Fratrum Praedicatorum” T. 21: 1951 s. 5 i n., (krytyczna edycja tekstu Długosza i komentarz).
Jerzy Kłoczowski