INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Maria Różkowska (z domu Dembińska)      Maria Różkowska, wizerunek na podstawie fotografii.

Maria Różkowska (z domu Dembińska)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1989-1991 w XXXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Różkowska z Dembińskich Maria, krypt. Kazimierz (1899–1979), paleozoolog, profesor i kierownik Pracowni Paleozoologii PAN w Poznaniu. Ur. 15 VIII w Gorzewie (pow. Oborniki Wpol.), była córką Józefa Dembińskiego, nauczyciela szkoły ludowej i Heleny z domu Linke.

Maria kształciła się w l. 1913–19 w gimnazjum realnym «Konigliche Luisenstiftung» (tzw. Szkoła Ludwiki) w Poznaniu, gdzie zdała ostatnią niemiecką maturę (11 II 1919) już w niepodległej Polsce. Jako jedna z pierwszych kobiet na Uniw. Pozn. immatrykulowała się 1 V 1919 na Wydz. Filozoficznym i studiowała biologię specjalizując się w zakresie paleozoologii pod kierunkiem Wilhelma Friedberga. W czasie studiów została 1 V 1922 młodszą asystentką przy Instytucie (Katedrze) Paleontologicznym Uniw. Pozn. Dn. 1 III 1923 zdała egzamin dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich, awansując równocześnie na starszą asystentkę. W r. 1924 wyszła za mąż za Kazimierza Różkowskiego. Pierwsza jej praca badawcza pt. Fauna malakologiczna wapieni łąkowych niektórych miejscowości Wielkopolski („Prace Kom. Mat.-Przyr. TPN”, S.A., T. 1: 1924 z. 5), była zarazem pierwszą w krajowej literaturze malakologicznej o subfosylnych mięczakach (Mollusca) w holoceńskich kredach jeziornych. R. prowadziła dalej badania w dziedzinie paleontologii pod kierunkiem W. Friedberga i na podstawie rozprawy pt. Robaki mioceńskie Polski, cz. I i II (w: Rozprawy Muzeum im. Dzieduszyckich, Lw. 1924 IX) uzyskała 19 VI 1926 stopień doktora filozofii. Następnie opracowała skamieliny ślimaków znajdujące się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego i w rękach osób prywatnych, wyróżniając wśród nich 36 taksonów z syluru, jury, oligocenu, pliocenu i plejstocenu w pracy pt. Ślimaki narzutowe Wielkopolski („Muz. Wpol.” R. 3: 1928). W r. 1930 otrzymała R. zasiłek z Funduszu Kultury Narodowej na 6-tygodniowy wyjazd do najwybitniejszych ówczesnych specjalistów w dziedzinie koralowców, profesorów Johannesa Felixa w Lipsku i Stanleya Smitha w Bristolu w celu poznania metodyki ich badań. Zapoczątkowała tym kierunek swoich zainteresowań koralowcami, którym poświęciła resztę życia. Niebawem przygotowała monografię pt. Korale mioceńskie Polski („Roczn. Pol. Tow. Geolog.” T. 8: 1932 z. 1), pracę stosującą nowatorską metodykę badawczą, obejmującą opis 47 taksonów w tym 7 gatunków nowych dla nauki; miała to być jej praca habilitacyjna. W r. akad. 1930/1 prowadziła wykłady zlecone z paleontologii. Po odejściu W. Friedberga do Krakowa, współpraca z nowym kierownikiem zakładu paleontologicznego nie układała się pomyślnie. Ostatecznie z powodów osobistych 30 XI 1930 zrezygnowała R. z asystentury na Uniwersytecie. Niemniej w l. 1932–7 wyjeżdżała kilkakrotnie na własny koszt na Podole, gdzie prowadziła badania geologiczne i zbierała materiały paleontologiczne, a w szczególności koralowce z syluru podolskiego.

Po odejściu z uczelni, R. poświęciła się wychowaniu trojga dzieci. Jednocześnie w l. 1933–9 była opiekunką społeczną na osiedlu bezrobotnych (200 rodzin) przy ul. Marcelińskiej w Poznaniu, gdzie zorganizowała ochronkę dla dzieci, dożywianie i rozmaite akcje zapomogowe. W grudniu 1939 została R. wraz z dziećmi wysiedlona przez Niemców na Lubelszczyznę; mąż jej, który jako oficer brał udział w kampanii wrześniowej, przebywał w niemieckiej niewoli. Osiedliła się we wsi Moniaki (w pow. kraśnickim), gdzie spędziła całą okupację, pracując od r. 1941 jako księgowa w majątku ziemskim Tadeusza Dąbrowskiego. Równocześnie wraz z najstarszą córką uczyła ośmioro dzieci wysiedleńców i miejscowych gospodarzy w zakresie gimnazjum. Od ok. r 1943 należała do lokalnego oddziału Armii Krajowej (AK) pod krypt. Kazimierz jako sanitariuszka.

Po powrocie do Poznania, R. od września 1945 objęła stanowisko starszej asystentki przy katedrze geologii i paleontologii na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Pozn. Obok zajęć dydaktycznych (wykłady z paleontologii i ćwiczenia) powadziła badania naukowe. W tym celu zorganizowała w r. 1946 pracownię paleozoologii będącą filią Muzeum Ziemi w Warszawie, którą kierowała do r. 1953. Dn. 1 IV 1951 została adiunktem przy wspomnianej katedrze uniwersyteckiej. W t.r. też otworzyła przewód habilitacyjny na Uniw. Warsz., lecz z powodu wejścia w życie nowej ustawy z 15 XII 1951 o szkolnictwie wyższym i stopniach naukowych, nie został on dokończony. Z końcem sierpnia 1953 zwolniła się R. z adiunktury na uniwersytecie i 1 IX t.r. objęła stanowisko kierownika Pracowni Paleozoologii PAN w Poznaniu (dotychczasowej filii Muzeum Ziemi), którą kierowała aż do przejścia z dn. 1 I 1970 na emeryturę. Nadal jednak miała do r. 1969 wykłady zlecone z paleozoologii na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi Uniw. Pozn., a także od r. 1959 przez pewien czas na Uniw. Tor. Nominację na profesora nadzwycz. otrzymała 25 IX 1954, a na profesora zwycz. 29 IX 1966. Po przejściu na emeryturę dalej pracowała naukowo.

R. była specjalistką w dziedzinie trudnej grupy wymarłych pierwotnych koralowców czteropromiennych (Rugosa), ważnych skamieniałości przewodnich dla biostratygrafii ery paleozoicznej; wykształciła kilkoro uczniów, m. in. Zdzisławę Wolską (zm. 1970), Irenę Brodniewicz i Jerzego Fedorowskiego. Badaniom koralowców poświęciła cały okres powojennej pracy naukowej, która przyniosła sukces stawiający ją w rzędzie najwybitniejszych specjalistów tej grupy zwierzęcej w skali światowej. Nazwisko jej zostało utrwalone w nazwach rodzajowych i gatunkowych koralowców: Rozkowskia J. Fedorowski 1970 i Heliocoenia rozkowskae E. Morycowa 1964. Ogłosiła drukiem ok. 30 prac naukowych. Zapoczątkowała te prace wynikami badań przeprowadzonych jeszcze w okresie międzywojennym nad koralowcami sylurskimi zebranymi w dorzeczu Zbrucza: Koralowce Rugosa z gotlandu Podola. Cz. I („Roczn. Pol. Tow. Geolog.” T. 16: 1946). Powojenne badania koncentrowała głównie na materiale pochodzącym z terenu Gór Świętokrzyskich, Sudetów i okręgu krakowskiego. Klasyczną pozycję w literaturze światowej zajmuje jej monografia o dwóch podrodzinach koralowców z dolnego piętra górnego dewonu (franu), w której opisała 27 taksonów, wśród nich 10 nie znanych dotąd gatunków, którym w większości nadała nazwy gatunkowe na cześć polskich paleontologów: Pachyphyllinae et Phillipsastraea du Frasnien de Pologne („Palaeontologia Polonica” No 5: 1952, odb. W. 1953). Za pracę tę otrzymała w r. 1953 państwową nagrodę III stopnia. Dalsze badania nad pierwszą z tych podrodzin, a potem nad całą rodziną Thamnophyllidae uzupełniła odkryciem kolejnych 9 nowych taksonów koralowców, pochodzących także z środkowego dewonu, co przedstawiła w pracach: Pachyphyllinae from the Midlle Devonian of the Holly Cross Mountains („Acta Palaeontologica Polonica” Vol. 1: 1956 no 4) i Consideration on Middle and Upper Devonian Thamnophyllidae Soshkina in Poland, II (toż, Vol. 2: 1957 no 2/3). Natomiast podsumowaniem całej dotychczasowej wiedzy o morfologii, systematyce, filogenezie i ekologii koralowców czteropromiennych i sześciopromiennych z górnego piętra górnego dewonu (famenu) była praca, w której zebrała materiały wielokrotnie przewyższające to, co dotychczas opracowano w skali światowej (15 rodzin, 55 gatunków, w tym 36 nowych) o fameńskich wymarłych koralowcach: Famennian tetracoralloid and hexacoralloid fauna from the Holly Cross Mountains (Poland) (toż, Vol. 14: 1969 no 1). Pośmiertnie ukazała się praca Contribution to the Frasnian tetracorals from Poland („Palaeontologia Polonica”, No 40: 1979). Pionierski charakter mają również prace R-iej dotyczące pierwszych stadiów rozwojowych i zmienności osobniczej wewnątrzkolonijnej u pięciu przedstawicieli koralowców czteropromiennych (Rugosa): Blastogeny and individual variations in tetracoral colonies from the Devonian of Roland („Acta Palaeontologica Polonica” Vol. 5: 1960 no 1) oraz ostatnia, ogłoszona po śmierci R-iej praca dotycząca rekonstrukcji paleoekologicznego środowiska górnodewońskich koralowców i ich morfologii w zależności od występowania zespołów kolonii w określonej strefie głębinowej morza: On Upper Devonian habitats of rugose corals (toż, Vol. 25: 1980 no 3/4). Opracowała także zarys dziejów paleozoologii w Poznańskiem: Przeszłość i teraźniejszość paleozoologii (w: „Nauka w Wielkopolsce”, P. 1973). Nowoczesne metody badawcze i osiągnięte wyniki zyskały jej międzynarodowe uznanie, toteż R-iej pracownię odwiedzali badacze koralowców m. in. z Australii, Japonii, Ameryki Północnej. Publikacje R-iej były wielokrotnie cytowane w licznych pismach zagranicznych.

R. była członkiem m. in. Komisji Fizjograficznej PAU w Krakowie (od r. 1929), Polskiego Tow. Geologicznego (od r. 1929), Komisji Geograficzno-Geologicznej (od r. 1948) i Biologicznej (od r. 1949) oraz sekretarzem Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, członkiem The Systematics Association. Zasiadała w Komitecie Redakcyjnym „Acta Palaeontologica Polonica” od t. 1 (1956) do 17 (1972). Wygłaszała liczne prelekcje popularyzujące naukę. Zorganizowała i prowadziła dział «Dzieje Ziemi», będący częścią ekspozycji Muzeum Przyrodniczego PAN w Poznaniu, przy ul. Świerczewskiego 19, gdzie mieściła się też jej pracownia. Działała w Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), m. in. jako delegat Komisji Spraw Pracowniczych PAN przy Zarządzie Głównym ZNP, a później wieloletnia przewodnicząca Sekcji Emerytów przy placówkach PAN w Poznaniu. Zmarła 20 VI 1979 w Poznaniu, pochowana została na cmentarzu Junikowskim. Była odznaczona m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1968) i Złotą Odznaką ZNP.

Z małżeństwa z Kazimierzem Różkowskim (1894–1964), ekonomistą, powstańcem wielkopolskim, R. miała troje dzieci: Helenę (ur. 1925), zamężną Solman, Andrzeja Teodora (ur. 1928), hydrogeologa, profesora Uniw. Śląskiego i Jadwigę (ur. 1931), magistra farmacji, zamężną Kaczmarek.

 

Fleszarowa R., Bibliogr. geol., Cz. 1 t. I z. 2; Skład osobowy Uniw. M. Kopernika w Toruniu za r. akad. 1958/9 i spis wykładów na r. akad. 1959/60; – Kiepura M., Directory of palaeontologists of Poland, „Acta Palaeontologica Polonica” Vol. 21: 1976 no 2 (dodatek) s. 8; Nauka w Wielkopolsce, P. 1973; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952, Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o Ziemi, Wr. 1974; Sedlak W., Życie jest światłem, W. 1985 s. 32–3, 115, 145, 317; Wrzosek A., Uniwersytet Poznański w pierwszych latach P. 1924; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Kron. Uniw. Pozn. 1923–29, 1931/2, 1945–55 s. 579; Pierwsze Sprawozdanie Funduszu Kultury Narodowej, W. 1931 s. 79; – „Czas. Przyr. Ilustr.” R. 1: 1927 z. 7 dodatek: „Druga lista adresów przyrodników w Polsce” s. 7; „Express Pozn.” R. 7: 1954 nr 262 s. 3; „Gaz. Pozn.” R. 5: 1953 nr 181 dodatek „Widnokrąg” nr 31 s. 4, nr 192 dodatek „Widnokrąg” nr 33 s. 1–2 (fot.); „Głos Wpol.” 1953 nr 189 dodatek „Nowy Świat” R. 4: nr 33 s. 2 (fot.), 1979 nr 137 s. 5, nr 138 s. 5, nr 140 s. 5, nr 145 s. 10; „Kur. Pol.” R. 1: 1957 nr 35 s. 5; „Przegl. Geol.” R. 28: 1980 nr 2 s. 131–2 (fot.), R. 29: 1981 nr 11 s. III (okładka); „Roczn. PAU” 1928/9 s. LX; „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 6: 1930 s. 425, T. 50: 1980 z. 3/4 s. 494, T. 54: 1984 (1985) nr 3/4 s. 465–9 (fot.); „Życie Warszawy” 1957 nr 117 s. 6, 1979 nr 146 s. 12; – Nekrolog z bibliogr.: „Acta Palaeontologica Polonica” Vol. 25: 1980 nr 3/4 s. 297–300 (Fedorowski J., fot); – AP w P.: Karta meldunkowa (Kazimierz Różkowski), Zespół gimnazjum „Königliche Luisenstiftung” sygn. 61, 90 (świadectwo maturalne); Arch. Muz. Ziemi w W.: Teczka biograficzna R-iej; Arch. Uniw. Pozn.: sygn. 82/60, 350/30, 103c/356 – Wydz. Filoz., Asystenci Wydz. Mat.-Przyr. „Rektorat UP” sygn. 893, 894, sygn. 82/383 teczka akt personalnych, Protokoły z posiedzeń Senatu od 20 I 1922 – 13 VII 1923 s. 56; Arch. Zakładu Paleobiologii PAN w W.: Teczka osobowa R-iej; B. Raczyńskich: sygn. 2421, Paluszkiewicz M., Słownik członków tajnych towarzystw (mszp., dotyczy Kazimierza Różkowskiego); – Formularz danych biograficznych dla Wydawnictwa Interpress (w Mater. Red. PSB); – Informacje rodziny z P. i Tomasza Wrzołka z Sosnowca.

Andrzej Dzięczkowski

 

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Polskie Państwo Podziemne 1939-1945

Polska była pierwszym państwem, które powiedziało "Nie!" żądaniom ustępstw terytorialnych ze strony nazistowskiej Rzeszy Niemieckiej. Polska była pierwszym państwem, które zbrojnie przeciwstawiło......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Wieńczysław Gliński

1921-05-10 - 2008-07-08
aktor filmowy
 

Leon Niemczyk

1923-12-15 - 2006-11-29
aktor filmowy
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Stanisław (Salomon) Posner

1868-11-21 - 1930-05-08
prawnik
 

Łukasz Siemiątkowski

1876-10-05 - luty 1944
tkacz
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.