INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

Kliknij, aby edytować tekst...

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stachiewiczowa z Abrahamów Maria Wanda Aleksandra (1895–1995), działaczka społeczna, współzałożycielka i sekretarz Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, założycielka i kustosz Biblioteki Polskiej w Montrealu. Ur. 12 XII we Lwowie, była córką Władysława Abrahama, historyka, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, oraz Stanisławy z Reissów (Reyssów), działaczki katolickiego ruchu kobiecego, siostrą Romana Abrahama, generała Wojska Polskiego.

Ukończyła prywatne VIII Gimnazjum Żeńskie (realne) im. Wiktorii Niedziałkowskiej we Lwowie i podjęła studia na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Dom jej rodziców był ośrodkiem elity lwowskiej, bywali w nim m.in. Oswald Balzer, Leon Piniński, Eugeniusz Romer, Bolesław Ulanowski. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał ją, wraz z matką, w Białopolu na Kijowszczyźnie, gdzie jej dziadkowie posiadali własność ziemską. Do Lwowa powróciła w r. 1917. W r. 1918 wstąpiła do Legii Kobiet i pracowała w wojskowej służbie łączności. Po wojnie podjęła na nowo studia na UJK. W r. 1919 opublikowała pierwszy artykuł pt. O mesjanizmie w „Przedświcie” i „Psalmach” Z. Krasińskiego (Roczn. pamiątkowy Gimnazjum im. W. Niedziałkowskiej, Lw.); drukowała też w czasopiśmie „Żniwo” (Lw.). W r. 1920 włączyła się w działalność Białego Krzyża. W tym czasie uzyskała absolutorium na UJK oraz dyplom w Wyższym Zakł. Muzycznym prowadzonym we Lwowie przez jej ciotkę Malwinę Reissównę (kl. fortepianu i muzykologii). Dn. 29 IX 1921 poślubiła Wacława Stachiewicza, wówczas podpułkownika WP i wyjechała wraz z mężem do Paryża, gdzie uczęszczała na wykłady z zakresu historii kultury i muzykologii na Sorbonie. W grudniu 1923 powróciła do Polski. Podjęła pracę w zakładzie Reissówny, jako nauczycielka historii i teorii muzyki; ogłaszała też artykuły z tego zakresu w „Przeglądzie Muzycznym”.

Kolejne miejsca zamieszkania S-ej wyznaczały przydziały służbowe męża. W l. 1926–8 mieszkała w Warszawie, następnie do r. 1933 w Wilnie, potem w Częstochowie, i od r. 1935 znów w Warszawie. Wszędzie angażowała się w prace społeczne i charytatywne; w Wilnie działała w komitecie udzielającym pomocy utalentowanej młodzieży, w Warszawie pracowała w Inst. Muzycznym, udzielała się w Stow. Opieki nad Dzieckiem i w «Rodzinie Wojskowej». Z racji pozycji zajmowanej przez męża stykała się w Polsce i za granicą z wieloma wybitnymi politykami. W r. 1937 otrzymała Złoty Krzyż Zasługi. W r. 1939 przeszła kurs Przysposobienia Wojskowego Kobiet i wstąpiła do Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet (pion łączności). Podjęła też pracę w Kancelarii Sztabu Głównego WP.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. pełniła S. funkcję jednego z adiutantów męża w podziemiach gmachu Sztabu przy ul. Rakowieckiej. Dn. 17 IX wraz z dziećmi dotarła do Kut, następnej nocy przedostała się do Rumunii, a stamtąd, przez Jugosławię, Włochy i Szwajcarię, pod koniec września – do Francji. Jako żona generała związanego z obozem sanacyjnym nie była dobrze widziana w środowisku emigracyjnym. Znalazła się bez środków do utrzymania i była zmuszona podjąć pracę w fabryce. Po kapitulacji Francji wydostała się do Wielkiej Brytanii, a w lipcu 1940, wraz z kilkunastoma innymi żonami wysokich polskich oficerów i dyplomatów, wyjechała do Kanady na statku przewożącym polskie arrasy. Zamieszkała w Montrealu. W październiku t.r. była współorganizatorką Stow. Uchodźczyń Polskich w Kanadzie (od r. 1942 – Stow. Polskich Uchodźców Wojennych w Kanadzie), organizacji o charakterze klubowym, zajmującej się akcją samopomocową i promocją spraw polskich w kręgach elity kanadyjskiej; S. była czynna w sekcjach pomocy szpitalnej oraz kulturalno-propagandowej. W r. 1941 opublikowała wspomnienia z września 1939 pt. I Have Been There („Montreal News” i odb. Sydney, N. S.). Utrzymywała się początkowo z prac dorywczych i lekcji muzyki, w r. 1942 otrzymała posadę urzędniczą w Międzynarodowym Biurze Pracy (International Labour Office) – agencji Ligi Narodów przeniesionej na czas wojny do Montrealu. Usilnie zabiegała o uwolnienie internowanego w Algierii męża. Nawiązała kontakty z wpływowymi środowiskami montrealskimi; dzięki znajomości z profesorem i kanclerzem McGill University, F. C. Jamesem, oraz neurologiem i członkiem zagranicznym PAU, W. Penfieldem, uzyskała poparcie dla idei założenia przy tej uczelni filii nowojorskiego Polskiego Inst. Naukowego (PIN) w Ameryce (marzec 1943). Została sekretarzem Zarządu i faktycznym kierownikiem prac PIN. Organizowała odczyty i wystawy dotyczące problematyki polskiej oraz koncerty artystów polskich; na zaproszenie m.in. McGill University Extension Courses oraz rządowego Department of Social Welfare wygłosiła kilka serii odczytów o Polsce.

Po wojnie S. pracowała w dziale książek zagranicznych Bibliotheque Municipale w Montrealu. W r. 1950 została skarbnikiem PIN w Kanadzie (do r. 1977 działającego nadal jako filia macierzystego inst. w Nowym Jorku). Także w r. 1950 utworzyła przy nim Bibliotekę Polską i została jej kierownikiem (potem kustoszem). W l. 1959–60 odbyła studia bibliotekarskie na McGill University. W znacznym stopniu dzięki jej staraniom z niewielkiej kolekcji prywatnych darów powstała stopniowo książnica licząca pod koniec l. osiemdziesiątych ponad 40 tys. woluminów. Była też skarbnikiem Skarbu Narodowego. S. publikowała artykuły w prasie polonijnej (m.in. w nowojorskim „Nowym Świecie”, montrealskim „Ogniwie” i torontońskim „Związkowcu”) oraz kanadyjskiej. Ponadto opracowała dwa większe szkice: The Jagellonian University. An Historical Sketch („Polish Review” Vol. 9: 1964 i osobno pt. Alma Mater Jagellonica, New York 1964, wraz z Williamem J. Rose’em) oraz Copernicus and His World. A Biographical Sketch (Montreal 1972, wersja polska: Montreal 1973, wersja francuska: Quebec 1974, 2. rozszerzone wyd. angielskie pt. Copernicus and the Changing World, Montreal 1973). Redagowała też okolicznościowe publikacje PIN. Była członkiem PIN w Ameryce, Tow. Historyczno-Literackiego i Tow. Biblioteki Polskiej w Paryżu. W r. 1984, decyzją walnego zebrania PIN w Kanadzie, zasługi S-owej zostały uhonorowane nadaniem Bibliotece Polskiej w Montrealu jej imienia. W r. 1988 ogłosiła wspomnienia pt. Journey through History. Memoirs (Toronto). S. otrzymała wiele odznaczeń od polskich władz emigracyjnych, m.in. ponownie Złoty Krzyż Zasługi oraz Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski; dwukrotnie była wyróżniona Złotą Odznaką Kongresu Polonii Kanadyjskiej, zaś w r. 1993 otrzymała od prezydenta Lecha Wałęsy Order Zasługi RP. Zmarła 8 VII 1995 w Montrealu, pochowana została na pobliskim cmentarzu w St. Adele.

W małżeństwie z Wacławem Stachiewiczem miała S. troje dzieci (zob. życiorys męża).

 

Fot: Stachiewicz W., Journey Through History…; – Turek V., Polonica Canadiana […] 1848–1957, Toronto 1970; Zołobka V., Polonica Canadiana 1959–1970, Toronto 1978; – Heydenkorn B., Przywództwo w Polonii kanadyjskiej. Mini biogramy prominentów, Toronto 1980; Judycki Z. A., Polacy w świecie, „Kwart. biograf. Polonii” R. 2: 1994 z. 5 (fot.); – Dziesięciolecie 5. pp Legionów Polskich 1914–1924, W. 1924; Jurkszus-Tomaszewska J., Kronika pięćdziesięciu lat. Życie kulturalne polskiej emigracji w Kanadzie 1940–1990, Toronto 1995; Laskowski L., Roman Abraham, W.–P. 1998 s. 20; Lityński J., Pappius H., Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Biblioteka Polska im. Wandy Stachiewicz, „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 37: 1993 s. 135–6; Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, Red. L. Kliszewicz, Londyn 1995; Reczyńska A., Piętno wojny. Polonia kanadyjska wobec polskich problemów 1939–1945, Kr. 1997; Rusinek Z., Polonia Restituta dla p. Stachiewiczowej, „Głos Pol.” 1974 nr z 12 VII; Sudoł A., Karol Poznański, ostatni konsul generalny II Rzeczypospolitej, Bydgoszcz–Tor. 1988; Tarczyński M., Generał Wacław Stachiewicz, w: Stachiewicz W., Wierności dochować żołnierskiej…, W. 1998; Wołodkowicz A., Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; – Polish Canadian Scholars, Scientists, Writers and Artists, Toronto 1970; – Arciszewska Z., Po obu stronach oceanu, Londyn 1976 s. 93; Kopański S., Wspomnienia wojenne 1939–1946, W. 1990; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1970 II; Ruszczyc F., Dziennik, Oprac. E. Ruszczyc, W. 1996 II; Szembek J., Diariusz. Wrzesień – grudzień 1939, Oprac. B. Grzeloński, W. 1989; – „Biul. Inform.” [PIN i B. Pol. w Kanadzie], Montreal 1988, 1989, 1993 (Jubileuszowy), 1996, mszp. powielane; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1995: „Gaz. Wyborcza” nr z 26 VII, „Głos Pol.” nr z 22 VII, „Kultura” nr 9 s. 168, „Więź” nr 9 s. 228, „Życie Warszawy” nr 245; – B. Pol. w Paryżu: sygn. 1248 t. 2 k. 72, sygn. 1255 k. 41–9, sygn. 1264 k. 131 (mater. do słown. biogr. S. Lama); – Mater. w posiadaniu autorki (m.in. odbitki życiorysów S-ej, wspomnień i nekrologów z prasy polonijnej); – Informacje syna S-ej, Bogdana z Boulder (Colorado, USA).

Anna Reczyńska

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Roman Józef Abraham

1891-02-28 - 1976-08-26 doktor praw
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stanisław Mateusz Wyspiański

1869-01-15 - 1907-11-28
poeta
 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Stanisław Motyka

1906-05-06 - 1941-07-07
taternik
 

Edward Aleksander Raczyński

1847-01-21 - 1926-05-07
latyfundysta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.