Serejski Marian Henryk, pseud.: Marian, Mariański, Marski (1897–1975), historyk, profesor Uniw. Łódzkiego oraz Instytutu Historii PAN w Warszawie. Ur. 3 V w Warszawie w zasymilowanej rodzinie pochodzenia żydowskiego, był synem Ludwika (w niektórych źródłach: Jakuba), zamożnego kupca warszawskiego, oraz Anny z Kurlandzkich. Miał dwóch starszych braci: Marka, profesora uniw. moskiewskiego, oraz Bernarda, elektrotechnika w Argentynie.
Od września 1907 S. uczęszczał do 8-klasowego gimnazjum Tow. Kultury Polskiej (później Jana, a następnie Michała Kreczmara) w Warszawie. W latach szkolnych działał w Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Po ukończeniu gimnazjum, w listopadzie 1915 rozpoczął studia historyczne na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz., które z przerwami trwały do r. 1923. W pierwszym okresie (1915–19) pozostawał pod silnym wpływem swego byłego nauczyciela gimnazjalnego, wykładowcy historii starożytnej na Uniw. Warsz. M. Kreczmara. Owocem pracy na jego seminarium była m.in. pierwsza publikacja naukowa S-ego pt. Przyczynek do ruchu Katyliny („Pro Arte et Studio” Z. 8: 1917, Z. 9: 1918). W tym czasie S. zaczął samodzielnie zarabiać na życie, ucząc historii w żeńskich gimnazjach prywatnych. Od października 1916 był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W r. 1918 wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (działał w nim do r. 1926) oraz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), której członkiem był do r. 1922. Na przełomie 1918 i 1919 r. S. jako członek Komitetu Okręgowego PPS brał udział w tworzeniu Rad Delegatów Robotniczych na terenie Płocka. Od maja 1919 pełnił służbę w Oddziale II Informacyjnym Dowództwa Okręgu Generalnego nr 1 WP. Delegowany następnie do akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku, jako sierżant POW wziął udział w l. 1919–21 w akcji organizacyjnej i propagandowej w czasie powstań śląskich. Pisał w tych latach sporo artykułów do prasy socjalistycznej, posługując się różnymi pseudonimami (m.in. Marian, Mariański).
W lutym 1921 S. wznowił studia na Uniw. Warsz. z zakresu historii średniowiecznej pod kierunkiem Marcelego Handelsmana. Znaczny wpływ na jego postawę naukową wywarł również Stefan Czarnowski. Na prowadzonym przez Handelsmana seminarium merowińskim przygotował rozprawę doktorską Idea Imperium Romanum w Galii Merowińskiej VI stulecia, którą obronił w r. 1925 (druk: „Przegl. Hist.” T. 25: 1925). Ogłosił następnie dalsze studia i artykuły mediewistyczne: Ideały Ammiana Marcellina w świetle analizy jego dzieła („Przegl. Hist.” T. 26: 1926/27), Zagadnienie końca świata starożytnego (w: ,,Księga pamiątkowa ku uczczeniu 25-letniej działalności naukowej M. Handelsmana”, W. 1929), Na pograniczu starożytności i średniowiecza („Przegl. Hist.” T. 29: 1930–31). Przygotowywał też wówczas S. studium o miejscu Polski w świadomości średniowiecznego Zachodu; zebrane materiały stracił w czasie wojny. Od r. 1922 S. uczył historii w prywatnych gimnazjach żeńskich: Perły Lubińskiej, Reginy Gaczeńskiej i Eweliny Kacprowskiej i w Państwowym Instytucie Nauczycielskim. Doświadczenie zebrane w tych szkołach ułatwiło mu opracowanie podręcznika Historii starożytnej (W. 1929–32 z. 1–2), całość – z pewnymi zmianami – ukazała się pt. Historia powszechna na klasę I gimnazjum (W. 1933, wznowienie 1937). W r. 1934 S. jako przedstawiciel Polskiego Tow. Historycznego (PTH) wziął udział w II Międzynarodowym Zjeździe Nauczania Historii w Bazylei. W l. 1934–5 był dyrektorem Powszechnego Uniwersytetu Korespondencyjnego, który powstał w r. 1924 z inicjatywy Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych. Był współredaktorem „Wielkiej Biblioteki Historycznej”, w ramach której Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych we Lwowie wydawało tomiki popularnonaukowe. W ramach tej serii ogłosił m.in. swoją pracę Narodziny średniowiecznej Europy (Lw. 1938), przerobioną i wznowioną pt. Narodziny średniowiecznej Europy na Zachodzie (W. 1949).
W l. 1927–8 S. wyjechał, jako stypendysta PAU, na poszukiwania naukowe do Rzymu, zaś w l. 1934–5, jako stypendysta Fundacji Rockefellera, prowadził badania w Wiedniu, pracując w seminarium A. Dopscha oraz – powtórnie – w Rzymie. Zebrany w czasie podróży zagranicznych materiał ułatwił mu przygotowanie pracy habilitacyjnej Idea jedności karolińskiej. Studium nad genezą wspólnoty europejskiej w średniowieczu („Rozpr. Hist. Tow. Nauk. Warsz.” 1937). Habilitował się na Uniw. Warsz. w r. 1938 z historii powszechnej średniowiecznej. Rozprawa habilitacyjna S-ego w opinii M. Handelsmana była jednym z najbardziej reprezentatywnych osiągnięć warszawskiej szkoły mediewistycznej, co więcej była dziełem pionierskim w skali europejskiej. Nawiązując do płodnego wówczas nurtu badań, określanego mianem «Ideengeschichte», S. starał się ustalić «jak ujmowali rzeczywistość ludzie współcześni» i jak ją sobie «konstruowali» w swych umysłach. Udało mu się połączyć precyzję warsztatu historycznego z szerokością socjologicznego spojrzenia na proces dziejowy.
W l. 1929–39 S. prowadził na Uniw. Warsz. zajęcia zlecone z historii powszechnej wczesnego średniowiecza, a w r. akad. 1938/39 także wykłady docenckie z tego zakresu. W r. 1937 podjął stałe zajęcia zlecone w Wojskowym Biurze Historycznym (WBH). Opracowywane przez niego w WBH tematy były przeznaczone jedynie do użytku wewnętrznego ministerstw: Spraw Wojskowych i Spraw Zagranicznych. W l. 1937–9, korzystając z tajnych materiałów obu wymienionych ministerstw, S. opracował cztery tematy: Mobilizacja sił ludzkich w latach wojny 1918–1921, Klauzule gdańskie traktatu wersalskiego, Konwencja polsko-gdańska oraz Podstawy i cele sojuszu polsko-łotewskiego 1919–1920. Opracowania te (poza pierwszym) zachowały się w AAN w Warszawie; fragment jednego z nich pt. Jak ważyły się losy Gdańska przed ostatnią decyzją zwycięskich mocarstw opublikował S. w „Dziejach Najnowszych” (1970 nr 1).
W momencie wybuchu wojny S. przebywał w Warszawie. Początkowo zajmował się (wraz ze Stanisławem Płoskim) zabezpieczeniem akt Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych, a później, kiedy kapitulacja stolicy była już nieuchronna, ich niszczeniem, by nie wpadły w ręce Niemców. Prace te kontynuowano – pod pozorem «porządkowania» akt – nawet po wkroczeniu Niemców do Warszawy, aż do 2. poł. października 1939. Pod koniec 1939 r. S. opuścił wraz z rodziną Warszawę i zamieszkał w Lubelskiem, na wsi, u swego przyjaciela i współtowarzysza z ruchu socjalistycznego, Kazimierza Kuszla. Prowadził tajne nauczanie, nawiązując jednocześnie kontakt z warszawską konspiracyjną organizacją socjalistyczną (Wolność, Równość, Niepodległość – WRN). Dn. 15 X 1940 został aresztowany przez Gestapo. Przeszedł przez niemieckie więzienia w Radzyniu i Lublinie, a w styczniu 1941 osadzony został w Oświęcimiu. Wyszedł stamtąd 13 V 1942 dzięki zabiegom żony, a także wyjątkowo szczęśliwemu zbiegowi okoliczności. Po powrocie do zdrowia ponownie włączył się w nurt tajnego nauczania i nawiązał współpracę z różnymi ośrodkami ruchu podziemnego (Armią Krajową i Batalionami Chłopskimi), prowadząc dla nich nasłuch radiowy w językach obcych. Współdziałał też z WRN.
Po zakończeniu działań wojennych na Lubelszczyźnie S. zgłosił się do Resortu Oświaty Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Został skierowany następnie przez Min. Oświaty Rządu Tymczasowego do Łodzi, dokąd przyjechał w maju 1945. Wraz z Natalią Gąsiorowską organizował tu, i do r. 1951 razem z nią kierował, studium historycznym Uniw. Łódz. Od 1 IV 1945 do 13 IX 1946 był profesorem kontraktowym historii społecznej starożytności i średniowiecza. W dn. 12 VI 1946 mianowany został profesorem nadzwycz., zaś 28 VI 1956 otrzymał tytuł profesora zwycz. W l. 1948/49–1949/50 S. był dziekanem Wydz. Humanistycznego na Uniw. Łódz., a w l. 1946–52 członkiem senatu tej uczelni. Kierował od r. 1946 Zakładem Historii Społecznej Starożytności i Średniowiecza, od r. 1952 także Katedrą Historii Powszechnej (od r. 1957 Katedrą Historii Powszechnej Starożytnej i Średniowiecznej). W l. 1954–66 redagował serię społeczno-humanistyczną „Zeszytów Naukowych Uniw. Łódz.”. Od r. 1946 był wiceprezesem Sekcji Szkół Wyższych Związku Nauczycielstwa Polskiego w Uniw. Łódz. S. działał ponadto (od r. 1946) w Łódzkim Tow. Naukowym, w którym do r. 1952 był zastępcą sekretarza generalnego. Współredagował od r. 1950 „Przegląd Nauk Humanistycznych i Społecznych”. W l. 1953–6 był prezesem łódzkiego oddziału PTH. W l. 1946–7, równolegle z pracą na Uniw. Łódz., wykładał historię kultury średniowiecznej w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi. W l. 1952–5 prowadził zajęcia zlecone z historii historiografii na Uniw. Warsz. Z dn. 1 I 1953 rozpoczął pracę w Instytucie Historii (IH) PAN w Warszawie i zorganizował tu kilkuosobowy Zakład Historii Historiografii, którym kierował aż do przejścia na emeryturę w r. 1967. Zakład ten działał początkowo kilka lat w Łodzi, później równolegle w Łodzi i Warszawie, w poł. l. sześćdziesiątych został ostatecznie przeniesiony na stałe do Warszawy.
Dn. 3 X 1953 S. został rzeczoznawcą Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki, zaś 18 IV 1957 przewodniczącym zespołu rzeczoznawców historii w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego; pełnił tę funkcję do r. 1963. W l. 1955–8 był wiceprezesem Zarządu Głównego PTH. W l. 1953–4 był członkiem Komisji oceny książek w Min. Oświaty, w l. 1957–75 członkiem Komitetu Redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego”. Był też przewodniczącym Rady Archiwalnej i konsultantem Państwowej Służby Archiwalnej.
W okresie powojennym S. nie odszedł wprawdzie całkowicie od mediewistyki (m. in. ogłosił popularnonaukową pracę Karol Wielki na tle swoich czasów, W. 1959 oraz nieduży artykuł Karol Wielki cesarzem wbrew woli?, w: „Mediaevalia”, W. 1960), ale badania swe skoncentrował na historii historiografii. Zapowiedzią tej reorientacji S-ego był programowy referat Problematyka historii historiografii, przedstawiony na VII Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich we Wrocławiu w r. 1948. S. ostro przeciwstawił się tradycyjnemu modelowi historii historiografii, sprowadzającemu się do badań erudycyjnych i wyrwanych z kontekstu biografii wielkich uczonych. Postulował, aby główny nacisk położyć na «dynamikę myślenia historycznego», jego uwarunkowania i funkcje społeczne (w: „Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 19–22 września 1948”, W. 1948). Po raz pierwszy zastosował te założenia w cyklu artykułów opublikowanych w l. 1947–8 na łamach „Wiedzy i Życia”, przedstawiającym rozwój nowoczesnej myśli historycznej od Oświecenia aż po czasy najnowsze. W r. 1951 na I Kongresie Nauki Polskiej w Warszawie omówił plany badawcze w zakresie historii historiografii przedstawione przez poszczególne ośrodki naukowe kraju. Sam S. skupił w r. 1953 w swoim zespole na Uniw. Łódz. 5 profesorów, 11 adiunktów i asystentów. Prowadzono tu szeroko zakrojone badania nad dziejami historiografii polskiej od XVIII do XX w., a także nad wybranymi zagadnieniami z zakresu historiografii powszechnej. Z seminarium S-ego prowadzonego na Uniw. Łódz. wyszli pierwsi w Polsce doktorzy specjalizujący się w historii historiografii: Krystyna Śreniowska (1956), Jerzy Włodarczyk (1957) i Franciszek Bronowski (1960). Uczniem S-ego był również Andrzej F. Grabski, który z czasem (1968) przejął po nim kierownictwo pracami historiograficznymi IH PAN.
Wczesne prace historiograficzne S-ego były po części wstępnymi próbami ujęć syntetycznych m.in.: Rzut oka na historiografię polską w dobie kapitalizmu do początków XX wieku („Przegl. Nauk Hist. i Społ.” T. 1: 1951), Idea narodu w burżuazyjnej historiografii polskiej od schyłku XVIII do końca XIX wieku (tamże T. 2: 1952), Z zagadnień genezy państwa polskiego w historiografii („Kwart. Hist.” R. 60: 1953 nr 3). Główny jednak przedmiot badań S-ego w tym czasie stanowiła twórczość Joachima Lelewela (Próba charakterystyki ideologicznej postawy J. Lelewela jako historyka, „Przegl. Hist.” T. 40: 1949 [1950], Joachim Lelewel. Z dziejów postępowej myśli historycznej w Polsce (W. 1953). Pozycją najcenniejszą były: Studia nad historiografią Polski, Część I, K. B. Hoffman (Ł. 1953), w których uzasadniał tezę o postępowym charakterze polskiego liberalizmu. Próbę czasu wytrzymały również studia S-ego poświęcone warszawskiej szkole historycznej: obszerny Wstęp do reedycji Władysława Smoleńskiego „Szkół historycznych w Polsce” (Wr. 1952) oraz Miejsce pozytywistycznej szkoły warszawskiej w historiografii polskiej XIX stulecia („Kwart. Hist.” R. 51: 1955 nr 3). Prace te, nie wolne były wprawdzie od właściwych dla tego czasu uproszczeń, niemniej zapowiadały bardziej otwarte i zobiektywizowane ujmowanie dziejów polskiej myśli historycznej. Ich autor stał się przedmiotem ostrej krytyki ze strony niektórych, ortodoksyjnych wówczas marksistów (Nina Assorodobraj, Celina Bobińska). S. pokusił się również o ujęcie całościowe sięgające do końca XIX w. w skrypcie Zarys historii historiografii polskiej (Ł. 1954–6 I–II).
Po r. 1956 S. walnie przyczynił się do ukształtowania na gruncie polskim nowego modelu badań historiograficznych. Swoje poglądy na ich przedmiot, zadania i metody wyłożył z czasem w artykułach: Historia historiografii a nauka historyczna („Kwart. Hist.” R. 70: 1963 nr 3) oraz Historia humanistyczna – integralna a badania historiograficzne („Studia Filoz.” 1969 nr 4). Celem badań historiograficznych wg S-ego było «poznanie i przedstawienie genezy i procesu rozwojowego myśli historycznej»; winny one objąć wszystkie formy myślenia o przeszłości, «zarówno te, które wyprzedzają naukowe poznanie historyczne, jak i te, które z nim „współistnieją” w postaci nienaukowych czy półnaukowych wybrażeń…».
Prace konstrukcyjne S-ego opublikowane w końcu l. pięćdziesiątych a także w l. sześćdziesiątych koncentrowały się nadal na twórczości J. Lelewela, ujmowanej jednak teraz szerzej i głębiej, niż dawniej. Na plan pierwszy wysunąć tu należy książkę Koncepcja historii powszechnej Joachima Lelewela (W. 1958), opartą na szerokiej podstawie źródłowej, w dużym stopniu archiwalnej, i ujmującą poglądy historyka na szerokim tle porównawczym. Trzy lata później S. wydał syntetyczny zarys Joachim Lelewel 1786–1861. Sa vie et son oeuvre (W. 1961), a także zwięzłą rozprawę Miejsce Joachima Lelewela we współczesnej mu nauce historycznej („Kwart. Hist.” 1961 nr 4). Ponadto S. ogłosił broszurę pt. Joachim Lelewel et la science historique de son temps (Wr. 1963), która w wersji polskiej pt. Joachim Lelewel a współczesna mu nauka historyczna została przedrukowana wraz ze szkicem Joachim Lelewel. Indywidualność historyka i jego poglądy w zbiorze Przeszłość a teraźniejszość (Wr. 1965). Nową pozycją w tym tomie był m. in. szkic Adam Naruszewicz a Oświecenie w Polsce. Bardziej ogólny charakter miały szkice syntetyczne o historiografii polskiej epoki pozytywizmu pt. Nauka historyczna (w: „Historia Polski” 1963 III cz. 1), Warunki i ogólny kierunek rozwoju nauki historycznej w Polsce (1795–1900) („Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. A, Z. 9, W. 1966) oraz Historiografia („Hist. Nauki Pol.” III) i Historiografia polska w latach 1863–1899 (wspólnie z Andrzejem F. Grabskim, tamże, IV cz. 3). Zainteresowanie S-ego problemami teoretycznymi i metodologicznymi historii znalazło też odzwierciedlenie w kilku rozprawach i szkicach, m. in. Boje o historię („Nauka Pol.” 1955 nr 4, przedrukowane również z małymi zmianami w jego zbiorze Przeszłość i teraźniejszość), Pojęcie historii uniwersalnej dawniej i dziś („Przegl. Hist.” T. 50: 1959), Czy i jak historia służy życiu? („Przegl. Human.” R. 4: 1960 nr 1).
S. miał także spory dorobek edytorski. Z jego inicjatywy i pod jego kierunkiem IH PAN rozpoczął w r. 1954 prace nad krytycznym wydaniem prac J. Lelewela. S. wydał T. 3 „Dzieł” J. Lelewela zawierający: „Wykłady kursowe z historii powszechnej w Uniwersytecie Wileńskim 1822–1824” (W. 1959) oraz był także współwydawcą ich T. 8: „Historia Polski nowożytnej” (W. 1961). Opublikował nieznany dotychczas autograf: „Joachima Lelewela Odpowiedź na ankietę historyczną François Guizota”, opatrując go Przedmową i Komentarzem (Wr. 1962). Duże znaczenie dla badań, a zwłaszcza dla nauczania historii historiografii miał dwutomowy wybór tekstów źródłowych ogłoszony przez S-ego pt. „Historycy o historii” (W. 1963–6 I–II).
Drugim ubocznym nurtem w twórczości S-ego były w okresie łódzkim prace pisane z myślą o potrzebach szkoły i szerszego kręgu odbiorców. W pierwszych latach powojennych był redaktorem i współautorem Podręcznika historii dla VI kl. szkoły podstawowej (W. 1947, Wyd. 3, W. 1949) i Historii dla kl. V (W. 1951, Wyd. 8, 1953) oraz współautorem podobnego opracowania dla kl. V i VI: Historia. Okres wczesnego średniowiecza i wypraw krzyżowych (W. 1950). Redagował również przekłady niektórych podręczników radzieckich, m. in. „Historię wieków średnich” E. A. Kosmińskiego (W. 1950, Wyd. 7, 1957).
Lata sześćdziesiąte to okres stopniowego rozluźniania związków S-ego z Łodzią i coraz większego angażowania się w prace warszawskiego środowiska historycznego. W r. 1961 S. zamieszkał na stałe w Warszawie, przez parę jednak lat systematycznie dojeżdżał do Łodzi, prowadząc tam zajęcia z historii średniowiecznej i historii historiografii. W r. 1965 w związku z nowymi przepisami, zabraniającymi zajmowania dwu etatów, S. pozostał tylko w IH PAN w Warszawie (1 X 1965), w którym pracował do przejścia na emeryturę (31 XII 1967). Był członkiem Rady Naukowej Instytutu, a przez jedną kadencję – jej przewodniczącym. Brał także aktywny udział w pracach Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN: przewodniczył Zespołowi Historii Nauki XIX i XX w., uczestniczył w Radzie Naukowej Zakładu i w komitecie redakcyjnym „Kwartalnika Historii Nauki i Techniki”. Działał również w Komitecie Historii Nauki i Techniki PAN.
Po przeniesieniu się do Warszawy S. kontynuował studia nad dorobkiem i myślą historyczną J. Lelewela (m. in. Joachim Lelewel i jego szkoła, w: „Polska myśl filozoficzna i społeczna”, W. 1973 I) i historiografią pozytywistyczną (Krakowska szkoła historyczna a historiografia europejska, w: „Spór o historyczną szkołę krakowską”, Kr. 1972). W założonej i redagowanej przez siebie serii „Klasycy Historiografii Polskiej”, korzystając z pomocy młodych historyków, wydał ponownie Michała Bobrzyńskiego „Dzieje Polski w zarysie” (W. 1974), Tadeusza Korzona „Odrodzenie w upadku” (W. 1975) oraz W. Smoleńskiego „Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII” (W. 1976) z odpowiednimi krytycznymi wstępami. Największym osiągnięciem S-ego w ostatnich latach życia było obszerne studium Europa a rozbiory Polski (W. 1970), przynoszące wnikliwą analizę poglądów historyków europejskich na rozbiory – od końca XVIII w. aż po początek XX w. Odchodząc od tradycyjnego podziału historyków na «pesymistów» i «optymistów», a także «monarchistów» i «republikanów», S. zaproponował nową typologię teorii przyczyn upadku Polski, dzieląc je na «statyczne» i «dynamiczne», «otwarte» i «zamknięte». Książka spotkała się z dużym zainteresowaniem (ponad dwadzieścia recenzji i omówień) i przyniosła S-emu nagrody „Miesięcznika Literackiego” oraz Fundacji im. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Nowatorski charakter miała również ostatnia publikacja książkowa S-ego Naród a państwo w polskiej myśli historycznej (W. 1973, Wyd. 2, W. 1977). Praca ta nie w pełni przez autora dokończona, była próbą syntezy, ukazującej ścieranie się w polskiej historiografii przeciwstawnych kierunków: jeden z nich interpretując dzieje Polski, w hierarchii wartości najwyżej stawiał społeczeństwo («naród»), drugi – «państwo», czyli czynnik władzy. Pracę tę cechowała świeżość spojrzenia na zjawiska historiograficzne, umiejętność dostrzeżenia w nich nowych treści.
Sumiennym poszukiwaniom źródłowym S-ego towarzyszyła z reguły subtelna analiza podejmowanych zagadnień historiograficznych, rozpatrywanych w ścisłym związku z przemianami w sferze świadomości społecznej, ideologii i kultury w ogóle. Wyczulony na specyfikę polską, potrafił jednocześnie dostrzec w historiografii polskiej to, co łączyło ją z wielkimi nurtami myśli europejskiej, w szczególności niemieckiej, francuskiej i anglosaskiej. Historia historiografii była dlań nie tylko przedmiotem analizy metodologicznej, ale i terenem ogólniejszej refleksji nad dziejami i kulturą narodu.
S. był wolnomularzem, członkiem do r. 1938 loży «WLN» w sieci organizacyjnej Wielkiej Loży Narodowej Polski i miał imię zakonne Madejski Marian. Po wojnie był w r. 1961 członkiem założycielem loży «Kopernik».
S. zmarł w Warszawie 23 X 1975. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 80/I/23). Był odznaczony Krzyżem POW i Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, po wojnie Krzyżem Kawalerskim (1950) i Oficerskim (1954) Orderu Odrodzenia Polski.
Ożeniony (od r. 1921) z Janiną Winiarzówną (zm. 1980), miał S. z nią dwoje dzieci: syna Jerzego (ur. 1926), lekarza pediatrę, oraz córkę Krystynę (ur. 1934), polonistkę.
Słownik historyków polskich, W. 1994; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – B. B., Czterdziestolecie pracy naukowej prof. M. H. Serejskiego, „Kwart. Hist.” 1957 nr 4–5 s. 257–8; Bronowski F., Marian Henryk Serejski (1897–1975), „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1976 nr 3 s. 555–6 (fot.); tenże, Marian Henryk Serejski (1897–1975), Acta Univ. Lodziensis, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz., S. 1, Nauki Human.-Społ. Nr 29: Folia Historica Feudalizm, Ł. 1978 s. 159–61; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975 (dotyczy ojca S-ego, wymienionego pod imieniem Jakub); Dutkiewicz J., Historia historiografii i metodyka historii w pracach Instytutu Historycznego UŁ, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz., S. 1, Nauki Human.-Społ.. Z. 78, Ł. 1971 passim; tenże, Organizacja Instytutu Historycznego UŁ, tamże, passim; Grabski A. F., Marian Henryk Serejski, „Acta Poloniae Historica” T. 35: 1977 s. 309–11; tenże, Marian Henryk Serejski (3 V 1897 – 23 X 1975), „Kwart. Hist.” R. 83: 1976 nr 2 s. 497–504; tenże, Orientacje polskiej myśli historycznej, W. 1972; tenże, Poland, w: International Handbook of Historical Studies. Contemporary Research and Theory, Ed. by G. G. Iggers and H. T. Parker, London 1980 s. 306–7; Handelsman M., Średniowiecze polskie i powszechne, W. 1966; Hass L., Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, W. 1993 s. 292, 347; Libiszowska Z., 40 lat pracy naukowej prof. dr M. H. Serejskiego, „Życie Szkoły Wyższej” 1957 nr 7/8 s. 96–8; Maternicki J., Kultura historyczna dawna i współczesna, W. 1979; tenże, Marian Henryk Serejski (3 V 1897 – 23 X 1975), „Wiad. Hist.” 1976 nr 1 s. 47 (fot.)–9; tenże, Marian Henryk Serejski (1897–1975), w: Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, W. 1986 s. 377–400 (fot.); tenże, Polskie badania w zakresie historii historiografii (1936–1986), „Kwart. Hist.” R. 94: 1987 nr 1 s. 317–32, passim; Mączak A., Patrzyła na nas Europa, „Nowe Książki” 1970 nr 18 s. 1089–93 (podob. na okładce); Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1987, Wr. 1990 s. 243, 246, 339; Uniwersytet Łódzki 1945–1970, Ł. 1970 s. 40, 50, 59–61; – Dutkiewicz J., Wspomnienie o profesorze Marianie Henryku Serejskim (1897–1975), „Roczn. Łódz.” Z. 21: 1976 s. 283–5; Łódzkie Tow. Nauk. Sprawozdania z czynności i posiedzeń 1946 nr 2 s. 12–13; toż za l. 1957–1962, Ł. 1965 s. 131–2; Materiały do dziejów Uniwersytetu Łódzkiego (1945–1950). Ł. 1952 s. 64, 219–20; Uniwersytet Łódzki. Skład osobowy i spis wykładów, 1946–1947 – 1965–1967, Ł. 1947–68; – „Dzien. Popularny” 1975 nr 237; „Tyg. Powsz.” 1975 nr 48; „Życie Warszawy” 1975 nr 247, 248 (A. F. Grabski), 251, 253–4, 1980 nr 170 (nekrolog żony); – Arch. Uniw. Łódz.: Teczka osobowa 3762, dokumenty Zakładu Hist. Historiografii IH PAN; Arch. Uniw. Warsz.: RP–UW 432 teczka studencka Wydz. Filoz. (fot. z czasów studenckich); IH PAN: Teczka osobowa; – Informacje Krystyny Śreniowskiej z Ł. i Haliny Winnickiej z W.; – Wspomnienia własne autora.
Jerzy Maternicki