Lanckorońska ze Świdzińskich Marianna (1737–1826), kasztelanowa połaniecka, działaczka charytatywna. Ur. 21 XI w Sulgostowie, była najmłodszą córką Stanisława Świdzińskiego, woj. bracławskiego, stronnika S. Leszczyńskiego, i Marianny Dziuli, wdowy po J. A. Brzuchowskim, strażniku kor., zmarłej przy urodzeniu Marianny. Miała dwóch braci: Ignacego i Michała, wychowywanych w Lunéville, podobnie jak ich siostra Bona, od r. 1747 żona Kazimierza Granowskiego (zob.), woj. rawskiego. Po kilkuletnim pobycie na pensji warszawskiej panny Strumle L., na życzenie ojca, wyszła za mąż za wdowca Stanisława Piotra Lanckorońskiego (1721–60), kasztelana połanieckiego. Ślub odbył się 26 VII 1752 r. w Sulgostowie. Posag L-iej (100 000 złp., wyprawa 20 000 złp.) zabezpieczył mąż w r. 1756. Po ślubie L. wyjechała do Jagielnicy, majątku męża na Podolu, gdzie przebywała do jego śmierci, która nastąpiła 18 XII 1760 r. Lanckoroński zapisał żonie Jagielnicę w dożywocie. L. przeniosła się do Granowskich i od tej chwili nie rozłączyła się z siostrą przez lat z górą trzydzieści.

Spowinowacona z Krasińskimi (brat Michał był ożeniony z Barbarą Krasińską, siostrą żony ks. Karola kurlandzkiego), stanęła zdecydowanie przy konfederacji barskiej. W początkach września 1770 r. wyjechała z Granowskimi do Gdańska, gdzie zbliżyła się do Barbary Sanguszkowej (1718–1791), wdowy po Pawle (zm. 1750), marszałku w. lit., której dom był ostoją dla konfederatów, zaś ona sama bardzo była zaangażowana w robotę probarską. W połowie marca 1772 r. L. znalazła się z Granowskimi w Bażanowicach pod Cieszynem przy Generalności (która liczyła na wpływy K. Granowskiego). L. utrzymywała wówczas Granowskich po zniszczeniu ich dóbr, nie szczędziła również pieniędzy na cele polityczne, choć wpływ jej na konfederacką politykę był niewielki. Była świadkiem w Bażanowicach konferencji szwagra z przywódcami konfederacji; witała w połowie kwietnia powracających z Turcji szefów barskich.

Po upadku konfederacji i krótkim pobycie w Gdańsku (w 2 poł. 1772 r.) wróciła L. do Warszawy. Zamieszkała w pałacu Sanguszków przy ul. Królewskiej, razem z owdowiałą w r. 1774 siostrą Boną, której powierzyła zarząd domu i dysponowanie pieniędzmi; wyróżniając się na tle ówczesnej rozwiązłości obyczajów przykładnym, choć nie pruderyjnym życiem, zajęła się akcją charytatywną. Obie z siostrą i Barbarą Sanguszkową zyskały w mieście i na dworze królewskim miano «trójcy świętych pań». W r. 1791, po śmierci B. Sanguszkowej, L. przeniosła się do domu Misjonarzy na Nowym Świecie, gdzie z małymi przerwami mieszkała do śmierci. Po stracie siostry Bony w r. 1795 sukcesorom męża oddała majątki, zapewniwszy sobie z nich stały roczny dochód. Dom L-iej gościnny, nie hołdujący modzie, zachował dawny obyczaj, a przede wszystkim język polski, którego L. wyłącznie używała. Za Ks. Warsz. i później w jej salonach bywały różne ówczesne znakomitości, jak Tadeusz Czacki czy dozgonny przyjaciel L-iej Kajetan Koźmian. Gościli u niej cudzoziemcy, a król saski z żoną odwiedzał ją za każdym pobytem w Warszawie. L. otaczała się młodzieżą, dla której wykazywała wiele zrozumienia, sama bezdzietna, opiekowała się córkami po zmarłym bracie Ignacym. W jej kręgu wychowała się Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, która w dzieciństwie zaznała opieki kasztelanowej. W r. 1819 pisarka ofiarowała jej jedną z pierwszych swych książek „Pamiątka po dobrej matce”. Wpływowi L-iej przypisuje się późniejszą działalność Konstantego Świdzińskiego, którego dziad Michał był bratem kasztelanowej.

Przede wszystkim rozwijała L. szeroko zakrojoną akcję dobroczynną. Wspomagała kościoły, klasztory, szpitale, trafiała różnymi drogami do ubogich i potrzebujących pomocy. Żyjąc według zasad religii «daleką była – wspomina Hoffmanowa – od zapału, od przesadnej gorliwości». W domu L-iej powstała inicjatywa kwest wielkanocnych na rzecz ubogich. Jej kierownikiem duchowym był pijar ks. Jakub Falkowski, założyciel i rektor Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, do którego budowy L. przyczyniła się, składając na ten cel w r. 1826 pewne fundusze. L. zachowała do końca przytomność umysłu. Zmarła po krótkiej chorobie 28 III 1826 r. w domu Misjonarzy w Warszawie. W pogrzebie wzięła tłumnie udział ludność stolicy. Mowę wygłosił ksiądz Falkowski. Majątek, wynoszący z górą 900 000 zł, został, na mocy spisanego przez L-ą w r. 1812 testamentu, podzielony między jej bratanków. L. reprezentowała wysoki autorytet moralny, chociaż działała bez ostentacji. Świadczy o tym m. in. wypowiedź J. U. Niemcewicza, z którym L. przyjaźniła się przez wiele lat.

PSB, (Granowski Kazimierz); Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); Boniecki, (Lanckoroński Stanisław Piotr); – Bartoszewicz L., K. Świdziński i jego wieczysta fundacja, „Bibl. Warsz.” 1857 t. 2; Krótki rys życia M. z Świdzińskich L-iej, kasztelanowej połanieckiej, „Rozrywki dla Dzieci” 1826 nr 31; – Błędowska H., Pamiątka przeszłości, W. 1960; Engeström W., Pamiętniki, P. 1875 s. 38, 65, 83, 133 (mowa tu o Sanguszkowej, ale wzmianki te dotyczą tym samym również L-iej); Koźmian K., Pamiętniki, W. 1907 VI 38–9, 51, 78; Lelewel P., Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wr.–W.–Kr. 1966; Listy W. Jakubowskiego do J. K. Branickiego w. hetmana koronnego z lat 1758–1771, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1882 s. 171; Magier A., Estetyka miasta stołecznego Warszawy, Wr.–W.–Kr. 1963; Pamiętniki K. z Tańskich Hoffmanowej, Berlin 1849 I 64, 129; Trębicki A., Opisanie sejmu ekstraordynaryjnego podziałowego roku 1793 w Grodnie. O rewolucji Roku 1794, Oprac. L. Kowecki, W. 1967; – „Kur. Warsz.” 1826 nr 75 (wspomnienie pośmiertne J. U. Niemcewicza), nr 157; „Pam. Warsz. Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych z roku szkolnego 1872/3” (W.) R. 4: 1873 s. 19 i n.

Helena Wereszycka