Orłowski Michał h. Sas (1710 – po 1780), jezuita. Ur. 9 V, był synem Władysława, właściciela dóbr Wielka Łąka i Wałycz koło Wąbrzeźna, i Katarzyny. Do zakonu jezuitów wstąpił 22 VIII 1725 w Krakowie, po ukończeniu 3 lat retoryki. Po dwuletnim nowicjacie przeszedł pod kierunkiem Tomasza Baczyńskiego kurs filozofii w Kaliszu (1727–30), a następnie w Krasnymstawie (1730–2) pod kierunkiem Wojciecha Bystrzowskiego kurs matematyki. W l. 1732–6 studiował teologię w Poznaniu, równocześnie (w l. 1733–5) ucząc matematyki. Tam także 20 VI 1735 przyjął święcenia. W r. 1735 opublikował genealogię landgrafów Hesji wszystkich linii pt. Ludovicus Landgravius Hassiae princeps haereditarius de Hessen-Hornburg (Lw. 1735). Wykorzystał do niej ponad 30 prac polskich i niemieckich i wykazał duże rozeznanie genealogiczne. Pracę pedagogiczną rozpoczął w r. 1736 od nauczania poetyki w Rawie, a następnie matematyki w Krośnie (1737–8), filozofii i matematyki w Kaliszu i Poznaniu (1739–42), a samej filozofii w Kaliszu (1742–5). Od r. 1745 był profesorem teologii i prawa kanonicznego we Lwowie. Z tego okresu zachowało się kilka skryptów jego wykładów (B. Narod.: sygn. akc. 2056, 6133, 6136, B. Ossol.: sygn. 5622, 5626, i w B. Sem. Duch. w Sandomierzu: sygn. 578, B. Klaszt. Kapucynów w Kr.: sygn. 15, 16). Miał też opinię dobrego kaznodziei. W r. 1760 opublikował Kazanie na pogrzebie… Marianny z Potockich Tarłowej, wojewodziny lubelskiej, wygłoszone 7 VII 1749.
W l. 1757–61 O. był rektorem i kierownikiem rozbudowy kolegium w Brześciu. Erygował tam katedrę filozofii, odnowił kolegium i wymurował nowe klasy i kaplicę szkolną. Następnie był rektorem kolegium w Grudziądzu (1762–3) i Krakowie (1763–6). Po śmierci prowincjała Pawła Loki (1765) i Andrzeja Rudzkiego (1766) był przejściowo wiceprowincjałem. Dn. 25 V 1765 wydał zarządzenie o potrzebie wzbogacania zbiorów bibliotecznych w domach jezuickich kosztem funduszów, jakie generał zakonu przeznaczył na rzecz prześladowanych jezuitów w Portugalii. W l. 1766–71 był rektorem w Poznaniu; w październiku 1766 otworzył zbudowane nieco wcześniej muzeum matematyczne i zainaugurował wykłady Józefa Rogalińskiego.
Od 5 III 1771 O. był prowincjałem jezuitów wielkopolskich. W wydanych ordynacjach wchodził w szczegóły życia i prac szkoły, podkreślał konieczność dokładnego prowadzenia katalogu uczniów i obiektywnego oceniania ich, bez względu na powiązania rodzinne. Dbał o teatr szkolny; w r. 1772 przypomniał obowiązek zapisywania wszystkich tekstów dramatycznych i przechowywania ich w bibliotece kolegium, a 30 VIII 1773 polecił unikać poruszania w dramatach spraw politycznych i obrażania magnatów. Po kasacie zakonu w Polsce rozwinął żywą akcję w celu utrzymania jezuitów na ziemiach zabranych przez Prusy. Korzystał z rozkazu gabinetowego Fryderyka II z 31 VIII 1773, zabraniającego ogłaszania kasaty w jego królestwie, i ciągle pełnił funkcje prowincjała. Cieszył się w tej działalności poparciem niektórych dostojników, m. in. bpa Ignacego Krasickiego. Utrzymywał z Grudziądza korespondencyjną łączność z jezuitami na Białej Rusi i Śląsku Pruskim. Pod kierownictwem O-ego jezuici w Prusach egzystowali do r. 1780, a po przeprowadzeniu w t. r. kasaty przekształcili się w tzw. Królewski Instytut Szkolny (Regia Societas Scholastica), zatwierdzony przez Fryderyka II dn. 1 III 1781. Losy O-ego po r. 1780 nie są znane, mieszkał prawdopodobnie nadal w Grudziądzu lub też w rodzinnych dobrach koło Wąbrzeźna.
Estreicher; Backer–Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésu, V k. 1945; Janocki, Lexicon, II 95; – Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933 s. 121; Ehrenberg. H., Italienische Beiträge zur Geschichte der Provinz Ostpreussen, Königsberg 1895 s. 152–5; Gagarin J., La Compagnie de Jésus conservée en Russie après la suppression de 1772, Paris 1872 s. 46; Historia residentiae Walcensis ab Anno Domini 1618, Köln 1967 s. 277, 279, 289, 290; Hoffmann H., Friedrich II von Preussen und die Aufhebung der Gesellschaft Jesu, Roma 1969 s. 50–2, 80, 91, 183; Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wr. 1957 s. 41, 96–7; Theiner A., Osservazioni sopra l’istoria del Pontificato di Clemente XIV, Monza 1854 II 160, 247; Załęski S., Historia zniesienia jezuitów w Polsce i ich zachowanie na Białej Rusi, Lw. 1875 s. 135–6, 143–4, 147–8; tenże, Jezuici, IV 476, 1135, V 112; – Arch. Prow. Mpol. w Kr.: rkp. nr 375 k. 41, nr 431 s. 190–191; Arch. Rom. S. I.: Polonica 25–37 (katalogi trzyletnie z l. 1727–70), Pol. 46, 48 (katalogi roczne z l. 1726–73); B. Jag.: rkp. nr 201 (wklejony druk: Ludovicus Landgravius), nr 5194 k. 111–113, nr 5195 k. 340, 349–352; B. Narod.: BOZ rkp. 1166 s. 182, 186, 190–193; B. Ossol.: rkp. 100 k. 26 (metryka).
Ludwik Grzebień