INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Michał Starzeński  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 
Starzeński Michał (1802–1860), ziemianin, hodowca, działacz gospodarczy, członek Stanów Galicyjskich. 
 
Ur. prawdopodobnie w Olejowie, w rodzinie mającej od r. 1780 austriacki tytuł hrabiowski, był jedynym synem Franciszka Ksawerego (1763–1804), właściciela Olejowa i Kotłowa (należącego do majątku Sasów) w pow. złoczowskim, członka Stanów Galicyjskich, oraz Anny Marii (Marianny) z Jabłonowskich (1782–1837), znanej z działalności w Tow. Dobroczynności we Lwowie, córki Józefa Jabłonowskiego, star. horyhladzkiego, chorążego halickiego, później żony Aleksandra Starzeńskiego (1779–1828), brata stryjecznego pierwszego męża. S. był wnukiem Macieja Maurycego (zob.), bratankiem Michała Hieronima (zob.), stryjecznym bratem Leopolda Ludwika (zob.).
 
Po ojcu odziedziczył S. Olejów i Kułaczkowice (pow. kołomyjski). Pod koniec r. 1828 ożenił się ze swą kuzynką, Gabrielą ze Starzeńskich, córką Franciszka Ksawerego (1769–1828) i Katarzyny (zob.), po czym zamieszkał z nią w rezydencji olejowskiej. W r. 1829 występował w imieniu żony w sprawie spadkowej po teściu, który pozostawił wiele długów. Od r. 1832 żona S-ego, na mocy transakcji z 31 I t.r. z bratem Kazimierzem Starzeńskim (zob.), została właścicielką Ujkowic, Lipowic, Orzechowic i Czajkowa (pow. przemyski). S. okazał się utalentowanym gospodarzem, zajmował się przede wszystkim hodowlą owiec, m.in. merynosów, a jego owczarnia w Olejowie, założona ok. r. 1828, stała się jedną z lepszych w Galicji. Duże dochody osiągał też z pszczelarstwa, które do reformy uwłaszczeniowej w r. 1848 rozwijał w formie dzierżawy chłopskiej. W r. 1833, wraz z 34 ziemianami, m.in. stryjecznym bratem Leopoldem Ludwikiem, wystąpił z projektem założenia w Galicji tow. rolniczego (niezrealizowanym). Dn. 3 VII 1845 znalazł się wśród założycieli Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego (GTG) we Lwowie i jego członkiem pozostał do śmierci. Lojalny wobec monarchii habsburskiej, obracał się we Lwowie l. czterdziestych w austriackim kręgu towarzyskim, co było wg współczesnych mu pamiętnikarzy, Ludwika Jabłonowskiego i Aleksandra Batowskiego, źle odbierane przez polską opinię publiczną; w r. 1846 u Starzeńskich «w same rzezie odbywały się tańcujące wieczorki» (Jabłonowski). S. został przyjęty t.r. do Stanów Galicyjskich z grona magnatów. Z ich ramienia w l. 1849–60 należał do komisji utworzonej pod przewodnictwem Maurycego Kraińskiego dla sprawdzenia rachunków Tow. Kredytowego Ziemskiego w zastępstwie jego Zgromadzenia Ogólnego.
 
Na łamach wydawanych od r. 1846 „Rozpraw c.k. Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego” publikował S. artykuły, rozprawy, odpowiedzi na pytania i porady dla ziemian. Wszedł t.r. w skład komitetu ds. podniesienia hodowli bydła rogatego oraz ograniczania importu bydła rosyjskiego i wołoskiego. W kluczowej dla ziemiaństwa kwestii uwłaszczenia chłopów opowiadał się za zastąpieniem pańszczyzny pracą najemną, która jego zdaniem była korzystniejsza dla gospodarki; opublikował w tej sprawie artykuł pt. Czy żądać wymiaru w pańszczyźnie? („Tyg. Roln.-Przem.” 1848 nr 10). Po uwłaszczeniu chłopów, w r. 1848, był zwolennikiem modernizacji gospodarki ziemiańskiej i szukania takich dziedzin przemysłu, «które mało rąk i małych wymagają kapitałów nakładowych». Wiedzę hodowcy pogłębiał podczas pobytów w Niemczech. W GTG występował często jako ekspert, m.in. doradzał, jak zwalczać choroby zwierząt, zalecał uszlachetnianie krajowych owiec nie przez krzyżowanie z rasami zagranicznymi, lecz przez dobór indywidualny w miejscowych stadach. W lipcu 1850 został wybrany do komitetu oceniającego owce i barany na wystawie rolniczej we Lwowie, a w czerwcu 1854 do komisji oceniającej owce na V Wystawie zwierząt domowych i narzędzi rolniczych, tamże. Własne osiągnięcia w dziedzinie hodowli prezentował m.in. w r. 1853 na wystawie bydła, owiec, koni i narzędzi rolniczych w Tarnopolu (jedna z jego owiec rasy elektoralnej otrzymała wtedy nagrodę). Doświadczenia z 25 lat hodowli owiec zreferował w pracy pt. Krótka nauka chowu owiec („Rozpr. c.k. Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego” T. 14: 1853, wyd. osobne, Lw. 1853); Kazimierz Wodzicki, polecając tę rozprawę hodowcom (tamże T. 15: 1854) podkreślał jej precyzję i przystępne przedstawienie tematu.
 
S. zachęcał ziemian galicyjskich do hodowli jedwabników i sadzenia drzew morwowych, uzasadniając ich opłacalność własnym przykładem. W r. 1853 opublikował na ten temat artykuł pt. Rys nauki uprawy drzew morwowych („Rozpr. c.k. Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego” T. 14). Projekt S-ego dotyczący uprawy drzew morwowych uzyskał t.r. poparcie GTG; z jego też inicjatywy utworzono niebawem szkółkę drzew morwowych oraz hodowlę jedwabników przy założonej przez GTG w r. 1855 Szkole Rolniczej w Dublanach. Rozwinięciu zainteresowania jedwabnictwem miały służyć opublikowane z Walerianem Krzeczunowiczem Tablice obejmujące główne prawidła hodowania drzew morwowych i prowadzenia chowu jedwabników (Lw. 1859). Kontynuując równocześnie działalność pszczelarza i propagując wśród ziemian fachową literaturą bartniczą, był S. od lutego 1857 przewodniczącym sekcji pszczelarskiej GTG. W l. 1859–60 przewodniczył także sekcji chowu owiec oraz sekcji jedwabniczej, równocześnie był wiceprezesem GTG. W jego opinii Towarzystwo miało służyć «podniesieniu gospodarstwa krajowego» (przemówienie do członków w marcu 1859). Dn. 13 II 1860 Zgromadzenie Ogólne GTG podziękowało S-emu specjalną uchwałą za pełnienie funkcji wiceprezesa. W 2. poł. l. pięćdziesiątych był też S. prezesem Towarzystwa dla uregulowania Dniestru, powstałego z inicjatywy jego siostrzeńca, Włodzimierza Baworowskiego.
 
S. wielokrotnie wspierał Szkołę Rolniczą w Dublanach, m.in. w r. 1856 ufundował jednorazowe stypendium i podarował 10 pni pszczół, a w r.n. zobowiązał się do składki po 100 złr. przez trzy lata na fundusz dla najlepszego ucznia na dalsze kształcenie rolnicze w północnych Niemczech. W r. 1858 dwukrotnie wizytował Szkołę z ramienia GTG; w przemówieniach zachęcał uczniów do nauki, pracy i «moralnego zachowania się»; przeznaczył też wówczas kolejne 100 złr. na stypendia oraz zakupił wyposażenie dydaktyczne. Pomagał finansowo wzorcowemu gospodarstwu dublańskiemu prowadzonemu przez GTG; w lutym 1860 ofiarował 100 złr. na budowę owczarni w Dublanach. Żona S-ego łożyła na odnowienie tamtejszej kaplicy. Nie zaniedbywał też S. własnego majątku w Olejowie; w r. 1848 ufundował tu kościół p. wezw. św. Michała Archanioła (konsekrowany dopiero w r. 1864). Po odkryciu w r. 1855 w Olejowie pokładu glinki zdatnej do robienia naczyń fajansowych, wybudował fabrykę fajansów, a także przyczynił się do powstania w pow. złoczowskim czterech zakładów ceramicznych i kamiennych. W r. 1858 założył w Olejowie jednoklasową szkółkę z językami nauczania polskim i ruskim i ofiarował jej ogród ze szkółką drzew owocowych oraz pasiekę. S. zmarł 13 III 1860, prawdopodobnie w Olejowie. W testamencie przeznaczył 1 tys. złr. na rzecz Szkoły Rolniczej w Dublanach.
 
W małżeństwie z Gabrielą ze Starzeńskich (1810–1894) miał S. czworo dzieci. Jeden z jego synów, Ksawery, zastrzelił się w r. 1849 w młodym wieku, drugi, Juliusz (Julian) (1832–1889), właściciel m.in. Bieniawy (pow. podhajecki), ożeniony w r. 1869 ze Stefanią z Jaźwińskich (ur. 1850), córką Aleksandra, porucznika 6. p. ułanów WP w r. 1831, i Wincentyny z Błędowskich, zmarł bezpotomnie jako ostatni przedstawiciel olejowskiej linii Starzeńskich. Starsza z córek, Felicja (1830–1870), dama Krzyża Gwiaździstego, była żoną Feliksa Miera (zm. 1870), szambelana austriackiego, właściciela dóbr Radziechów i Witków w pow. kamioneckim, synową ambasadora austriackiego w Brukseli Feliksa Miera (zob.). Zofia (ur. 1834) wyszła za mąż w r. 1858 za swego ciotecznego brata Wacława Baworowskiego, syna Józefa Baworowskiego (ok. 1780–1841) i siostry S-ego, Felicji (zm. 1837), założyciela zakładów dobroczynnych we Lwowie, dziedzica Kotłowa w pow. złoczowskim, a ponadto właściciela Podwołoczysk i Sorocka w pow. skałackim, Krzywego w pow. kamioneckim i Bohatkowiec w pow. podhajeckim. S. po śmierci szwagra opiekował się zięciem i siostrzeńcami: Włodzimierzem i Wiktorem (zob.). W swej „Autobiografii” charakteryzował Wiktor wuja jako «najzacniejszego człowieka», który jednak nie miał zrozumienia dla jego literackich i humanistycznych zainteresowań, piśmiennictwo od Homera do Kraszewskiego nazywał «igraszką słów», a pomysł założenia Zakładu Baworowskich określił jako «zbieranie szpargałów».
 
 
 
Estreicher w. XIX, IV; Uznański J., Bibliografia zawartości: „Rozprawy c.k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego” T. 1–32: 1846–1867, Kr. 1963; – PSB (Baworowski Wiktor); Wurzbach, Biogr. Lexikon, XXXVII 233; – Boniecki, I 133–4 (Baworowscy), VIII 380 (Jaźwińscy); Borkowski, Almanach; Borkowski, Rocznik szlachty, II 314; Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, Lw. 1857 s. 238; Zamoyski A., The Noble House of Starzeński, London 1997 s. 99–100; Żychliński, VII 239–42; – Słown. Geogr. (Olejów); – Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy Galicji 1860–1918, Wr. 1981; Fredro A., Proza, Oprac. K. Czajkowska, S. Pigoń, W. 1968 XIII cz. 1; Prek F. K., Czasy i ludzie, Wyd. H. Barycz, Wr. 1959; Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Galicji w latach 1772–1918, Wr. 1975 I; – Czynności Sejmu w królestwach Galicji i Lodomerii w dniu 10 września 1839 r. rozpoczętego, Lw. 1842; Szematyzmy Król. Galicji, 1838–60; – Batowski A., Diariusz wypadków 1848 roku, Oprac. M. Tyrowicz, Wr. 1974; Jabłonowski L., Pamiętniki, Oprac. K. Lewicki, Kr. 1963; Łopuszański T., Pamiętnik Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845–1894, Lw. 1894 s. 17–18, 24, 36–7, 55, 58, 61, 63, 67–8, 82; – „Czas” 1860 nr 38 (dot. żony S-ego); „Rozpr. c.k. Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego” T. 1: 1846 s. 176, T. 5: 1848 s. 3, 27–9, 32, 46–8, 52, 56, 70, 73–4, 80, 84, 102, T. 6: 1849 s. 42–68, T. 7: 1849 s. 154–7 (Zdanie Michała Starzeńskiego z 26 X 1846 [o hodowli bydła rogatego w Galicji]), T. 8: 1850 s. 3, 40–1, 43, 45, 61, 75, 79, 90, T. 9: 1851 s. 73, 187, T. 13: 1853 s. 62–3, T. 14: 1853 s. 40–1, 67–9, 74–5, 78–9, 83, 85, 207, T. 15: 1854 s. 148, 152, 155, T. 17: 1855 s. 14–16, 22, 27, 91, T. 19: 1856 s. 13, 28–9, 34, 36, 39, 40, 43, 48–9, T. 20: 1856 s. 3, 45, 53, 70–5, 77, 81–2, T. 21: 1857 s. 24–6, 28, 32–3, 41–2, 45–7, 67–8, 75, T. 22: 1857 s. 57, 70–1, 74, 80–4, 86–7, 89, 91–2, 190, T. 23: 1858 s. 4–5, 13, 17–20, 23, 52–4, 118, 269, T. 24: 1859 s. 14, 23, 25–6, 42–4, 46, 63–4, T. 25: 1860 s. 15, 17, 21, 27, 31–2, 37–8, 41, 43–4, 51, T. 26: 1860 s. 10–11, 13–14, 20, 25, 34, 39, 107, 157, 159–60, 162, 166–7, 170, T. 27: 1860 s. 7, T. 28: 1861 s. 17; – AP w Rzeszowie: Arch. podworskie rodziny Jaworskich-Starzeńskich z Góry Ropczyckiej, sygn. 2 k. 15, sygn. 5 k. 193, sygn. 14 k. 98, 207–8, 232, 529; B. Jag.: rkp. 6161 (autobiogr. Wiktora Baworowskiego); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 9678; B. Ossol.: rkp. 14337 III.
 
Tomasz Kargol i Elżbieta Orman-Michta
 
 
 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Walenty Wilhelm Wańkowicz

1799 lub 1800 - 1842-05-12
malarz
 

Henryk Wieniawski

1835-07-10 - 1880-03-31
skrzypek
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Karol Różycki

1789-11-05 - 1870-09-12
pułkownik WP
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.