Szczudłowski (Dołęga-Szczudłowski) Mieczysław Artur, pseud. Lotnik (1896–1974), podpułkownik dyplomowany pilot Wojska Polskiego.
Ur. 2 II we Lwowie, był synem Wincentego Eugeniusza, inżyniera kolejnictwa, właściciela posiadłości ziemskiej Zimna Woda-Konopnica pod Lwowem, oraz Klary Valesy von Görtz (zm. 1898).
S. uczył się w Prywatnym Gimnazjum Miejskim w Kałuszu. Od r. 1910 należał tam do skautingu, a od lipca 1912 do Polskich Drużyn Strzeleckich. Od r. 1913 kontynuował naukę w V Gimnazjum we Lwowie. Po wybuchu pierwszej wojny światowej zaciągnął się w sierpniu 1914 do Legionu Wschodniego, a po jego rozwiązaniu w 2. poł. września t.r. – do Legionu Zachodniego. Dn. 5 XII t.r. wstąpił jako jednoroczny ochotnik do «lwowskiego» 30. pp armii austro-węgierskiej. Od 2 VI 1915 służył w tej armii w 80. pp jako dowódca plutonu, a potem kompanii. Dn. 1 XI 1915 został mianowany chorążym, a 20 VI 1916 podporucznikiem. W okresie od 15 VII do 29 VIII 1916 odbył kurs obserwatorów w Oficerskiej Szkole Lotniczej w Wiener-Neustadt, po czym wrócił 4 IX t.r. do 80. pp, w którym objął obowiązki dowódcy kompanii. Skierowany na front włoski, został 15 XI ciężko ranny i do 10 VII 1917 przebywał w szpitalu. Po odbyciu kursu w szkole oficerów zawodowych w St. Peter, wrócił 15 VII t.r. do 80. pp jako dowódca baonu. Dn. 15 II 1918 ponownie został ranny i do poł. kwietnia t.r. leczył się w szpitalu. Podjął następnie służbę w 1. baonie motorowo-kolarskim na froncie włoskim; 1 IX został mianowany porucznikiem.
Dn. 20 XI 1918 wstąpił S. do WP; otrzymał przydział do 1. Eskadry Lotn. w Krakowie, a 4 XII t.r. do 3. Eskadry Lotn., na froncie polsko-ukraińskim w rejonie Lwowa. Mianowany 6 I 1919 dowódcą stacji benzynowo-lotniczej na lotnisku Hurczenko pod Przemyślem, przeprowadził transport broni i sprzętu lotniczego z Wiednia. Dn. 3 III t.r. został obserwatorem 9. Eskadry Lotn. (wywiadowczej) pod dowództwem por. pilota Franciszka Trenkwalda, działającej w rejonie Śląska Cieszyńskiego. Zorganizował lotniska w Bielsku oraz Białej i dowodził tam (5 III – 14 IV) dwiema załogami. W 2. poł. kwietnia dołączył do 9. Eskadry, która w składzie II Grupy Lotn. została przeniesiona na lotnisko Radymno koło Przemyśla i walczyła na froncie ukraińskim w rejonie Sambora i Stryja. Jako obserwator wykonał wówczas piętnaście lotów bojowych. Dn. 27 VII został odkomenderowany do Niższej Szkoły Pilotów w Krakowie; podjął wówczas także studia na Wydz. Prawa UJ. Dalsze szkolenie lotnicze odbywał w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu na Ławicy (do 20 III 1920). Jako pilot myśliwski 13. Eskadry Lotn., dowodzonej przez por. Edmunda Norwid-Kudło, walczył w czasie wojny polsko-sowieckiej na froncie litewsko-białoruskim, m.in. w rejonie Bobrujska. Podczas bitwy warszawskiej znajdował się w składzie V Armii, a w trakcie bitwy nad Niemnem – II Armii. Jesienią 1920 wrócił na studia na UJ (ukończył pięć semestrów). Dn. 19 I 1921 awansował do stopnia kapitana (ze starszeństwem z 1 VI 1919). Po ukończeniu kursu dowódców dyonów w Toruniu objął 5 IX 1921 stanowisko dowódcy 5. Eskadry Lotn. w 3. p. lotn. w Poznaniu, a 15 V 1922 został zastępcą dowódcy 7. dyonu lotn. Razem z por. obserwatorem Tadeuszem Jabłońskim uczestniczył w dn. 16–17 IX t.r. na samolocie «Bristol» w I Krajowym Locie Okrężnym o Puchar Ministra Spraw Wojskowych, na trasie Warszawa– Lwów–Kraków–Poznań–Warszawa; zdobył wówczas puchar m. Poznania oraz srebrną tekę za precyzyjne lądowanie w wyznaczonym punkcie w Warszawie. Od 10 VIII do 14 XI 1923 był p.o. dowódcą 7. dyonu lotn., a od 28 XII t.r. oficerem taktycznym 3. p. lotn. Odbył kurs doskonalący w Rembertowie (22 I – 30 IV 1924), po którym został 29 VII 1924 p.o., a 1 XI t.r. oficerem wyszkolenia pułku. Awansował do stopnia majora ze starszeństwem z 15 VIII 1924. Był jednym z założycieli powstałego t.r. Tow. Komunikacyjnego «Aero» w Poznaniu i przez rok wchodził w skład jego Rady Nadzorczej. Dn. 16 IV 1925 został dowódcą 2. dyonu lotn., a 8 V t.r. oficerem taktycznym pułku. T.r. był współorganizatorem I Wystawy Lotniczej w Poznaniu. Dn. 25 I 1927 mianowano go dowódcą 1. dyonu lotn.; równocześnie pełnił obowiązki zastępcy dowódcy pułku. Opublikował wiele artykułów fachowych i prac popularyzatorskich, m.in.: Zarys historii samolotów i balonów, Ostatni lot Klin Boma (wspólnie z H. Grabowskim), Samolot widmo, Sępy powietrza [P. 1929], Polonia Restituta, Wiadomości o lotnictwie dla przysposobienia wojskowego [P. 1929] i A propos daty powstania 1 Pułku Lotniczego („Przegl. Lotn.” 1933 nr 11). Był współpracownikiem pism: „Polska Flota Napowietrzna”, „Lotnik”, „Pilot”, „Żołnierz Wielkopolski”, „Lot Polski” i „Przegląd Lotniczy”. W l. 1929–31 odbył kurs Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (10 promocja), po którym objął 1 X 1931 dowództwo 4. dyonu szkolnego 1. p. lotn. w Warszawie. Dn. 23 IX 1932 awansował do stopnia podpułkownika dyplomowanego. Dn. 22 III 1933 został dowódcą 1. dyonu wywiadowczego. W tym okresie ukończył wyższy kurs dowódców lotn. w Modlinie oraz kurs obrony przeciwlotniczej, a od maja do czerwca 1934 odbył przeszkolenie szybowcowe w Wojskowym Ośrodku Szybowcowym w Ustianowej w Bieszczadach. Z nieznanych powodów w grudniu t.r. został przeniesiony w stan spoczynku.
W r. 1935 objął S. stanowisko kierownika sportów specjalnych – przysposobienia wojskowego, samolotowego, szybowcowego i krótkofalarskiego w Głównym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie. Ukończywszy kurs pilotażu szybowcowego w Szkole Szybowcowej w Bezmiechowej oraz uzyskawszy uprawnienia instruktora szybowcowego, prowadził Szkołę Szybowcową w Okuniewie pod Warszawą. W l. 1936–7 na wodno-szybowcu «MT-1» badał możliwości wykonywania lotów nad morzem i szkolił pilotów z dyonu morskiego. Zorganizował dwanaście klubów szybowcowych, m.in. w Poznaniu, Warszawie, Wilnie, Tarnopolu, Okuniewie i Zakopanem oraz Klub Szybowcowy Pocztowej Kasy Oszczędności. Jako komisarz sportowy Aeroklubu RP uczestniczył w licznych zawodach lotniczych krajowych i prowadził zajęcia na kursach lotniczych. Do drugiej wojny światowej wylatał ponad 1200 godzin na 36 typach samolotów i szybowców.
We wrześniu 1939 został S. powołany do służby wojskowej; jako szef sztabu IV Grupy Ochotniczej gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza brał udział w obronie Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej wstąpił do ZWZ. Aresztowany we wrześniu 1941 w Zamościu, został w styczniu 1942 odbity. Ukrył się na Kielecczyźnie i tam nawiązał współpracę z oddziałem por. «Czarnego» w Rakowie; zorganizował wtedy konspiracyjny kurs szybowcowy. Po powrocie do Warszawy został inspektorem wyszkolenia bojowego AK oraz podjął zajęcia w tajnej szkole oficerskiej na Czerniakowie. Wstąpił do powołanego w styczniu 1942 Słowackiego Komitetu Narodowego, który w porozumieniu z AK utworzył samodzielny pluton liczący 57 żołnierzy. W powstaniu warszawskim 1944 r. walczył na odcinkach Sadyba–Mokotów; był kilkakrotnie ranny. Wzięty do niewoli, został wysłany do szpitala w Częstochowie, skąd zbiegł do Kielc.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej został S. przyjęty 17 I 1945 do lotnictwa WP i skierowany do 15. Samodzielnego Zapasowego Pułku Lotn. w Radomiu; na podradomskim lotnisku Szadkowo był wykładowcą w szkolnych eskadrach myśliwskich, a od 1 V t.r. starszym wykładowcą taktyki lotnictwa w Wojskowej Szkole Pilotów w Dęblinie. Dn. 27 VII Rada Słowackiego Komitetu Narodowego nadała S-mu stopień pułkownika. Dn. 1 X 1945 został redaktorem naczelnym „Polski Skrzydlatej”, jednak już 15 I 1946 przeniesiono go jako starszego wykładowcę do 17. p. lotn. (Warszawa-Bielany). Od 11 VI t.r. pracował w Oddz. Wyszkolenia Bojowego na stanowisku starszego pomocnika szefa Sekcji Wyszkolenia Bojowego Lotnictwa w Dowództwie Lotnictwa WP (od 15 III 1947 Dowództwo Wojsk Lotn.). Od 2 V 1947 był tam pomocnikiem szefa, a następnie szefem Sekcji Naukowo-Wydawniczej. Pod jego kierownictwem wydano dwadzieścia sześć podręczników dla jednostek i szkół lotniczych, a dziesięć przygotowano do druku. Sam opracował Regulamin lotnictwa: rozpoznawczego, bombowego, myśliwskiego oraz Regulamin – podręcznik maskowania lotnisk. Dn. 1 XII t.r. został starszym pomocnikiem szefa Wydz. Lotnictwa Oddz. VII Sztabu Generalnego, płk. dyplomowanego obserwatora Józefa Jungrawa.
Dn. 15 II 1950 został S. przeniesiony w stan spoczynku. Przez trzy lata pracował jako szef Oddz. Specjalnego w Głównej Komendzie Obrony Przeciwlotniczej przy Prezydium Rady Ministrów, a następnie był tłumaczem przysięgłym (łaciny oraz języków: angielskiego i niemieckiego) w sądzie okręgowym w Warszawie. Przetłumaczył wiele podręczników dotyczących obrony przeciwlotniczej państw zachodnich, a także opracował podręcznik Służba ratownictwa. W okresie powojennym podjął działalność w Aeroklubie RP; był w nim członkiem zarządu, komisarzem sportowym i od r. 1956 członkiem komisji historycznej. Od r. 1959 należał do Klubu Seniorów Lotnictwa; pracując w jego zarządzie, kierował przez pewien czas sekcją historyczną. Był członkiem ZBoWiD oraz Związku Inwalidów Wojennych. Zmarł 9 IV 1974 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Wilanowskim. Był odznaczony m.in.: Orderem Virtuti Militari V kl. (1939), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Brązowym i Złotym Krzyżami Zasługi (1936, 1948), Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 (1928), Polową Odznaką Pilota nr 17 (1928), Gwiazdą Przemyśla z Mieczami, Odznaką Grunwaldzką (1947) oraz odznaczeniami austriackimi: Medalem Zasługi Wojskowej «Signum Laudis», Brązowym Medalem Waleczności i Krzyżem Wojskowym Karola.
W małżeństwie z Janiną Santorek (1907–1970), historykiem, miał S. troje dzieci: bliźnięta Albertynę Ewę (ur. 1934), egiptologa, i Krzysztofa (1934–1986), lekarza, oraz Julitę Marię (1936–2000), magister rolnictwa.
Nazwisko S-ego upamiętniono na odsłoniętej 8 IX 2002 w Warszawie tablicy na pomniku «Barykada Września 1939».
Enc. powstania warsz., Supl., W. 2003; Konieczny J., Malinowski T., Mała encyklopedia lotników polskich, W. 1983; – Bartel R. i in., Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939, W. 1978 s. 588, 595; Bernaś-Kostynowicz A., Społeczeństwo polskie w wojnie obronnej 1939. Współdziałanie ludności, W. 1988 s. 126, 228; Bukalska P., Pytania Mirosława Inrigha, „Tyg. Powsz.” 2005 nr 32; Bułak-Bałachowicz M., Wrzesień 1939 r. W obronie Warszawy, „Gaz. Ochoty, Ursusa i Włoch” 2009 nr 18; Butkiewicz J., Sylwetki lotników, Mieczysław Szczudłowski, „Skrzydlata Polska” 2010 nr 7 s. 58–9 (fot.); Cabanowski M., Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz zapomniany bohater, W. 1993 s. 136; Celek J., Wyższa Oficerska Szkoła Lotnicza im. Janka Krasickiego, W. 1979 s. 195 (błędne imię Adam); Cybulski T., Udział lotnictwa w kampanii polsko-ukraińskiej, „Przegl. Lotn.” 1929 nr 9 s. 719; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, W. 1985 s. 325; Hoff K., Skrzydła niepodległości, P. 2005; Kmiecik T., Polskie lotnictwo wojskowe 1945–1962, W. 2001 s. 64; Koliński J., Lotnictwo Polski Ludowej 1944–1947, W. 1987 s. 153, 348; K o pański T., Lotnictwo w walkach pod Szaciłkami w kwietniu 1920 r., „Lotnictwo” 2004 nr 3 s. 56; Kozak J. W., Grzyb J., Rodowód i historia 3 Pułku Lotniczego, P. 1995; Krzemiński C., Polskie lotnictwo wojskowe 1945–1980, W. 1989 s. 18; tenże, Wojskowe szkoły lotnicze 1918–1939, W. 1963; Ku czci poległych lotników, Red. M. Romeyko, W. 1933 s. 288; Księga Pamiątkowa 3-ego Pułku Lotniczego, P. 1928; Maczubski T., Cmentarz Wilanowski „Barbakan” 1993 nr 9/10 s. 120; Malinowski T., Pierwsze zawody, „Skrzydlata Polska” 1980 nr 45; Mordawski H., Polskie lotnictwo wojskowe 1918–1920. Narodziny i walka, Wr. 2009 s. 106; Morgała A., Samoloty wojskowe w Polsce 1918–1924, W. 1997 s. 301; Okęcki S., Juchniewicz M., Nie dzieliły ich Tatry: Polacy, Czesi i Słowacy w ruchu oporu, W. 1983 s. 116; Olejko A., Działania lotnicze w rejonie Lwów–Przemyśl zimą 1918–1919 r., „Roczn. Przemyski” T. 44: 2008 z. 1 s. 191; tenże, Szybowce nad Bieszczadami. Z dziejów szybownictwa na Podkarpaciu, Lesko 1998 s. 223; Pawlak J., Pamięci lotników polskich 1918–1945, W. 1998 s. 46–7, 52; tenże, Polskie eskadry w latach 1918–1939, W. 1989 s. 201, 228, 248; Szcześniak A., Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej, W. 1988 s. 30; Szołdrska H., Lotnictwo Armii Krajowej, P. 1998 s. 333; Tarkowski K. A., Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920, W. 1991 s. 84; – II Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Miejskiego z prawem prywatności w Kałuszu za r. szk. 1912–1913, Kałusz 1913; Dziennik personalny MSWojsk., 1921 nr 4, 1924 nr 131, 1928 nr 8, 15, 1934 nr 11, W.; Dziennik rozkazów Dowództwa Okręgu Korpusu VII, 1924 nr 72, 1928 nr 61, 66, W.; Dziennik rozkazów wojskowych, 1919 nr 79, W.; Krok S., Pamiętniki Oficerskiej Szkoły Lotniczej im. Żwirki i Wigury w Radomiu, Radom 1997 s. 27; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Słowacy w Powstaniu Warszawskim. Wybór źródeł, Oprac. J. Ciągwa, J. Szpernoga, Kr. 2004 s. 11, 16, 18; Strzałkowski J., Pożegnanie z Mieczysławem, „Życie Warszawy” 1978 nr z 5–6 VIII; – „Monitor Pol.” 1947 nr 27 poz. 213; „Tyg. Powsz.” 1974 nr 25 (nekrolog); – Arch. UJ: sygn. S II 290c, S II 298b, WP II 300; CAW: Teczki akt personalnych, sygn. 4619 (fot.), sygn. 779/61/277 (fot.); – Mater. w posiadaniu córki, Albertyny Ewy z W.
Zygmunt Kozak