INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Mikołaj Kazimierz Szemiot h. Łabędź  

 
 
1 poł. XVII w. - ok. 13.01.1682
Biogram został opublikowany w XLVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2012-2013.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szemiot Mikołaj Kazimierz h. Łabędź, pseud. Florus Samogiticus (zm. 1682), sędzia ziemski żmudzki, pamiętnikarz, wierszopis.

Był wnukiem Jana, synem Wacława, ciwuna Dyrwian Wielkich, i Katarzyny z Karpiów, podkomorzanki wołkowyskiej, gorliwej kalwinistki.

Już 30 VI 1639 ojciec otrzymał zgodę króla Władysława IV na przekazanie S-owi ciwuństwa, ale do realizacji tej cesji nie doszło. Zapewne wkrótce potem S. został dworzaninem Jeremiego Wiśniowieckiego. Pod jego komendą uczestniczył prawdopodobnie w r. 1643 w walkach z tatarskim najazdem murzy Omera agi. Na pewno walczył 30 I 1644 w bitwie z Tatarami pod Ochmatowem; opisał ją w wierszu, obecnie nieznanym, Potrzeba Ochmatowska… Jesienią 1647 wziął udział w wyprawie Wiśniowieckiego w stepy przeciw Tatarom krymskim. Czyny militarne swego chlebodawcy chwalił w dwutomowym utworze O przeważnych wojennych dziełach wielkiego rycerza Książęcia Jeremiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego (inny tytuł: Konterfekt Jeremiego Michała Korybuta), również obecnie nieznanym.

Jesienią 1649 towarzyszył S. woj. kijowskiemu Adamowi Kisielowi do Kijowa w jego misji dyplomatycznej do Bohdana Chmielnickiego; w jedynym znanym z tego okresu liście do podkanclerzego lit. Kazimierza Leona Sapiehy określił się S. jako sługa podkanclerzego. Nie wiadomo, jak długo przebywał w Kijowie; zapewne wrócił na Żmudź przed 2 II 1651, gdy na sejmiku żmudzkim w Rosieniach został wybrany na deputata do Tryb. Lit. Dn. 17 V 1653 uczestniczył w obradach sejmiku relacyjnego w Rosieniach, ale w tym okresie nie wyróżniał się aktywnością polityczną. Stawił się w poł. sierpnia 1655 na pospolite ruszenie żmudzkie pod Jaśwojniami i 17 VIII t.r. podpisał wstępny projekt warunków poddania Litwy królowi szwedzkiemu Karolowi X Gustawowi. Prawdopodobnie w tym czasie szlachta żmudzka wybrała S-a do grona pięciu komisarzy do boku chorążego Jana Grużewskiego, powołanych dla pilnowania porządku na Żmudzi i dowodzenia jej siłami zbrojnymi. Hetman w. lit. Janusz Radziwiłł zamierzał wysłać S-a na czele 1500 osobowego korpusu, by namówić do przyłączenia się do niego uchodzące przed siłami rosyjskimi oddziały wolontariuszy Karola Jana Lisowskiego. Hetman nie ufał jednak w pełni S-owi, manifestującemu przywiązanie do króla Jana Kazimierza, toteż (wg relacji S-a) podczas kilkugodzinnego spotkania przekonywał go do swoich racji. W rezultacie S. udał, że popiera Radziwiłła, a na sesji w Kiejdanach (15?–23? X 1655), gdy hetman namawiał szlachtę do przyjęcia szwedzkich warunków traktatu, zaprotestował powołując się na szlacheckie wolności, prawa i przywileje oraz przysięgę wierności złożoną niegdyś Janowi Kazimierzowi. Zgromiony przez Radziwiłła, opuścił zgromadzenie; ostatecznie jednak zaakceptował projekt związku ze Szwecją i podpisał 20 X t.r. w Kiejdanach akty inkorporacji W. Ks. Lit. do Szwecji, wypowiedzenia posłuszeństwa Janowi Kazimierzowi i uznania za władcę Karola X Gustawa. Mimo to przyłączył się wkrótce potem do grona szlachty niezadowolonej z rządów szwedzkich na Żmudzi. Wiosną 1656 z obozu pod Szawlami został wysłany na czele podjazdu przeciw nadciągającej szwedzkiej armii Magnusa De la Gardie, po czym wziął udział w przegranej bitwie pod Szawlami. Podpisał akt konfederacji żmudzkiej przeciw Szwedom, zawiązanej 3 VI t.r., podczas zjazdu pospolitego ruszenia w Szadowie. Wybrano go wówczas na komisarza do boku pełniącego obowiązki chorążego żmudzkiego Jana Grużewskiego, ciwuna Wielkich Dyrwian. Nie jest jasne, czy z własnej inicjatywy, czy jako poseł powstańców żmudzkich, S. przekonywał w Wilnie stolnika carskiego F. Zamiatnina, by Rosjanie nie wspierali Szwedów w walce z powstaniem żmudzkim, dowodząc, że po opanowaniu Żmudzi Szwedzi zwrócą się przeciw Moskwie. Dalszy udział S-a w powstaniu antyszwedzkim na Żmudzi nie jest znany. Wydarzenia na Litwie i Żmudzi z l. 1655–7 oraz swoje w nich uczestnictwo opisał w poemacie Relacja żmudzkiego wejścia i wyjścia ze szwedzkiej opieki (B. Kórn., rkp. 755, wyd. jako Mikalojaus Kazimiero Šemetos „Reliacija”, w: Senoji Lietuvos literatūra, 2 knyga, Red. R. Jurgelėnaitė, Vilnius 1994). Określając się jako Florus Samogiticus, napisał ten utwór wierszem jedenastozgłoskowym, sylabotonicznym. Autorstwo Relacji, przypisane S-owi przez Alojzego Sajkowskiego dopiero w r. 1965, jest obecnie uznane powszechnie. S. usprawiedliwiając swoje postępowanie w czasie «potopu», tłumaczył, że jak wszyscy uległ argumentom hetmana Radziwiłła, nie zdając sobie sprawy z prawdziwej sytuacji państwa w czasie najazdu Rosji i Szwecji. W swej Relacji przytoczył także skierowany do niego list Jana Kazimierza z 30 VI 1657 z obietnicą łask za dotychczasową wierność i działania przeciw Szwedom.

Na sejmiku w Rosieniach 13 VI 1658 obrany został S. jednym z poborców podatkowych żmudzkich. Był już wówczas podstarościm żmudzkim z ramienia Jerzego Karola Hlebowicza. Wziął udział w przedsejmowym sejmiku żmudzkim w Rosieniach 24–25 II 1659 i zjeździe pospolitego ruszenia szlachty żmudzkiej 5 IX t.r., a także w sejmiku przedsejmowym tamże 28 III 1661 oraz sejmiku gromnicznym 3 II 1662. Jako poborca żmudzki nie potrafił w sierpniu t.r. na komisji skarbowo-wojskowej w Wilnie rozliczyć się z podatków, został więc skazany wraz z pięcioma innymi poborcami na karę po 100 kop gr. Dn. 2 X posłowie wojskowi nadal domagali się postawienia poborców żmudzkich, w tym S-a, przed swoim sądem. S. wziął udział 2 II 1665 w sejmiku gromnicznym w Rosieniach. Był w l. 1665–7 dzierżawcą czopowego na Żmudzi, uchwalonego w r. 1665 na konwokacji grodzieńskiej. Uczestniczył w sejmikach przedsejmowych 28 IX 1666 w Rosieniach i 13 XII r.n. w Lidzie. Na zdominowanym przez Paców przedsejmowym sejmiku w Rosieniach 25 VII 1668 został wybrany na posła do wojska lit., aby nakłonić je do połączenia się ze szlachtą żmudzką i zawiązania konfederacji przeciw działaniom dworu i Radziwiłłów. Rozpoczął w ten sposób współpracę z obozem Paców, wrogich dotychczasowemu pryncypałowi S-a, Hlebowiczowi, po którego awansie na woj. wileńskie S. utracił urząd podstarościego. Być może z Inflant posłował S. na sejm abdykacyjny t.r., w czasie którego otrzymał urząd podkomorzego wendeńskiego. Wydaje się, że nominacja ta powstrzymała go na przedkonwokacyjnym sejmiku żmudzkim od podpisania się pod inspirowanym przez Paców aktem zawiązanej 15 X konfederacji żmudzkiej. Mimo to, zgodnie z nastawieniem Paców, atakował S. na tym sejmiku (15–19 X) Bogusława Radziwiłła i dysydentów, żądając pozbawienia ich praw publicznych. Na sejmiku relacyjnym w Rosieniach 15 I 1669 został wybrany na komisarza do boku chorążego żmudzkiego (gdyby ten zwołał pospolite ruszenie) i ostro wystąpił przeciw dysydentom. Krytykował też wówczas nadanie przez Jana Kazimierza buławy polnej lit. Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, a nawet żądał uznania urzędu za wakujący i przekazania go popieranemu przez Paców Aleksandrowi Hilaremu Połubińskiemu.

Na sejmiku w Rosieniach (19–24 I 1669) wybrano S-a do grona posłów na sejm elekcyjny. S. wydał przed elekcją Summarium z przywilejów i konstytucji zebrane na dowód krzywdy Bożej przeciw Ich Mci PP. Dissidentów in religione [b.m.r.w.], dedykowane obywatelom woj. mazowieckiego, o których przychylność zabiegali wtedy Pacowie. W pracy tej zamieścił m.in. antydysydenckie dowody, pochodzące ze zbioru praw wydanego przez Jana Herburta. Na elekcji t.r. oddał głos na Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a obrany na burzliwym sejmiku wileńskim (20–23 VIII) posłował na sejm koronacyjny t.r. W Krakowie przekazał dedykowane nowemu królowi Michałowi swe najnowsze dzieło, Genealogię Wiśniowieckich, przypominając kilkuletnią służbę dla ks. Jeremiego. Jako jeden z najaktywniejszych stronników Paców ponownie atakował Radziwiłłów i dysydentów, m.in. wnosząc projekt uchwały, by nie dawać kalwinistom urzędów woj. wileńskiego (co miało zamknąć drogę B. Radziwiłłowi do urzędu wojewody). Uczestniczył w Rosieniach w sejmiku elekcyjnym na urząd star. generalnego żmudzkiego 3 II 1670, a także sejmiku przedsejmowym 29 VII t.r. Prawdopodobnie pod koniec t.r. został mianowany podsędkiem żmudzkim. Dn. 19 II 1671 część szlachty żmudzkiej, przy rozdwojonym sejmiku, wybrała go na posła na konwokację wileńską. S. przewodniczył 14 III 1674 przedelekcyjnemu sejmikowi żmudzkiemu w Rosieniach, na którym obrano go posłem na elekcję. Wraz z fakcją Paców opowiadał się za wyborem Karola Lotaryńskiego, ale ostatecznie poparł Jana Sobieskiego. Był dyrektorem sejmiku relacyjnego w Rosieniach 27 VI t.r.; marszałkował też zdominowanemu przez Paców przedkoronacyjnemu sejmikowi żmudzkiemu (31 XII 1675 – 3 I 1676), na którym doszło do zajść określanych później jako obraza majestatu króla. Być może S., choć nie był posłem na sejm koronacyjny 1676 r., pojechał do Krakowa, by przedstawić izbie poselskiej przebieg wydarzeń na tym sejmiku. Uczestniczył w obradach sejmiku relacyjnego w Rosieniach 2 VI t.r., na którym zakwestionowano prawomocność konstytucji sejmowych i nie odniesiono się do skarg króla Jana III na wyrządzane mu na Żmudzi despekty. Prawdopodobnie 10 IX wybrany został na sędziego ziemskiego żmudzkiego, ale długo nie otrzymywał królewskiego potwierdzenia. Przewodniczył sejmikowi przedsejmowemu w Rosieniach 14 XII i choć nie został obrany posłem na sejm, udał się prywatnie do Warszawy, by dopilnować sprawy swej nominacji. W dn. 9–10 II 1677 toczyła się w sejmie sprawa o obrazę majestatu na sejmiku żmudzkim, a S. był jednym z oskarżonych. Ostatecznie król, proszony przez izbę poselską o łaskę dla obwinionych, zlecił rozpatrzenie sprawy specjalnie powołanej komisji, która jednak nie zdołała zająć jednoznacznego stanowiska. Mimo tych wydarzeń S. otrzymał 16 II t.r. królewską nominację na sędziego żmudzkiego.

S. przewodniczył obradom sejmiku relacyjnego w Rosieniach 25 V 1677, przełożonego na 10 VI t.r. Był tamże na sejmiku elekcyjnym na podsędkostwo żmudzkie 10 IX, potem przewodniczył obradom sejmików: elekcyjnego na deputatów do Tryb. Lit. 2 II 1678, elekcji na pisarza ziemskiego żmudzkiego 4 II t.r. i gospodarskiego 5 II oraz uczestniczył 5 XI w sejmiku żmudzkim. Dn. 24 XI na zjeździe pospolitego ruszenia żmudzkiego pod Płotelami podpisał uchwałę o rozejściu się do domów i pozostawaniu w gotowości zbrojnej, by w razie wezwania przez hetmana Michała Kazimierza Paca, walczyć przeciw Szwedom. Jeden z kandydatów do pisarstwa żmudzkiego, stronnik dworu, ciwun szadowski Jan Malcher Billewicz, pozwał S-a na początku r. 1679 przed sejm grodzieński, zarzucając mu, że jako dyrektor sejmiku elekcyjnego z 4 II 1678 popełnił nadużycia. Dn. 4 II 1679, podczas obrad sejmu, S. uznał to oskarżenie za bezpodstawne i nie mające precedensu, dowodząc, że dyrektor sejmiku może odpowiadać tylko przed swymi wyborcami. Ze zdaniem tym zgodziła się izba poselska, ale Billewicz w sądzie asesorskim zdołał uzyskać dekret skazujący S-a. Dn. 12 VI t.r. był S. jeszcze na sejmiku relacyjnym w Rosieniach, a w l.n. nie udzielał się już publicznie.

S. zdobył duży majątek, głównie dzięki korzystnym ożenkom. Po rodzicach odziedziczył Werpiany i Poszuszwie, trzecią część Grawż (Żmudź) oraz trzecią część Mołodeczna (pow. miński). W r. 1652 S. i jego pierwsza żona otrzymali od teściowej, Anny 1.v. Dziewiałtowskiej, 2.v. Druckiej Horskiej, stolnikowej połockiej, wsie Pauczołowki, Złotarze, Zwirble, Borwonie, Gietowty, Szermuksznie, Pogirnupie i Kidziany (pow. upicki), a w r. 1659 dobra Troszczuny (pow. oszmiański). J. K. Hlebowicz scedował im w r. 1661 królewszczyzny Twibie, Wargienie i zaścianek Ryłajcie (Żmudź). Pierwsza żona wniosła S-owi Szejkuny i Boruny (pow. oszmiański), Giełwany Sokliszki (Poszyrwincie) i Poszyrwinty Lewoniowszczyznę (Soboliszki, nazywane też Szyrwintami Soboliszkami, Lewoniowem lub Pożejmunciami, pow. wileński). Poszyrwinty S. sprzedał w r. 1678 Elżbiecie ze Skopów Ciechanowiczowej, pisarzowej ziemi smoleńskiej za 20 tys. zł. Druga żona wniosła S-owi Żyrmuny, Tarnawszczyznę, prawo do królewszczyzny Kołpaki (pow. lidzki) i kamienicę (tzw. Rupertowską lub Winholdowską) w Wilnie przy ul. Zamkowej. Od ciotki drugiej żony, Elżbiety z Tyszkiewiczów Mikołajowej Zawiszyny, kasztelanowej witebskiej, małżonkowie otrzymali w r. 1667 Białohrud i Ostrów (pow. lidzki). S. posiadał też kupioną w r. 1662 za 10 tys. zł kamienicę w Wilnie przy ul. Sawicz. Zmarł prawdopodobnie 13 I 1682.

S. był żonaty (już w r. 1652) z Konstancją (zm. przed 20 X 1663), córką Jana Dziewiałtowskiego, stolnika kowieńskiego, i Anny Lewoniówny, chorążanki upickiej. Powtórnie był żonaty już w r. 1664 z Heleną (zm. po 1698), córką Antoniego Jana Tyszkiewicza, marszałka nadw. lit., i Krystyny Szwykowskiej (kalwinistki). W pierwszym małżeństwie miał synów: Kazimierza (zm. ok. 1677) i Jerzego (imię zakonne Dominik), dominikanina, natomiast w drugim córki: Elżbietę, żonę Kazimierza Frąckiewicza Radzimińskiego, sędziego ziemskiego lidzkiego (nominata – kaszt. nowogródzkiego), Krystynę i Mariannę, zamężną za Samuelem Bielikowiczem, star. twirbowskim, oraz synów: Władysława, wojskiego lidzkiego, i Mikołaja, star. ginteńskiego.

Opis rozmowy J. Radziwiłła z S-m posłużył Henrykowi Sienkiewiczowi w ,,Potopie” (W. 1886 rozdział 14) za pierwowzór sceny między hetmanem a Andrzejem Kmicicem.

 

Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1582–1696. Spis, W. 2007; Elektorowie; Elektorów poczet; Estreicher; Niesiecki, VIII 618; Nowy Korbut, III 311; – Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac, wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, W. 2008; Buszyński J., Opisanie historyczno-statystyczne pow. rossieńskiego, Wil. 1874 s. 88; Kłaczewski W., Abdykacja Jana Kazimierza. Społeczeństwo szlacheckie wobec kryzysu politycznego lat 1667–1668, L. 1993 s. 260; Kosman M., Na tropach bohaterów Trylogii, W. 1986 s. 11–13; Kozak E., Walka kalwinów żmudzkich o zachowanie praw politycznych (1668–1669), „Odr. i Reform. w Polsce” T. 32: 1987 s. 134; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976 s. 127; Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, W. 2002; Sajkowski A., Nad staropolskimi pamiętnikami, P. 1964 s. 82, 92; tenże, Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, P. 1965 s. 59–70; Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651), W. 1932; Tyla A., Kėdainių unijos opozicija (1655–1656 n.), „Lietuvos TSR Mokslų Akademijos darbai”, S. A., T. 2: 1979 s. 74, 77–9; tenże, Sukilimas Lietuvoje prieš švedų okupacjų 1656 m., tamże, S. A, T. 4 (57): 1976 s. 61–72; – Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, T. 2: Okresy panowań królów elekcyjnych XVI–XVII wiek, Oprac. H. Lulewicz, W. 2009; Akty Vil. Archeogr. Kom., XX, XXIV; Chrapowicki J. A., Diariusz. Część druga: lata 1665–1669, Oprac. A. Rachuba, T. Wasilewski, W. 1988; Litwo, matka nasza miła, antologia literatury o Litwie, Vilnius 1996; Metryka Litewska. Księga Wpisów nr 131, Oprac. A. Rachuba, W. 2001; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1527, 1534, 1546, 1569, Dz. V nr 3353 (list z 23 XII 1688), nr 4834 (list z 15 I 1669), nr 5353 (list z 23 I 1669), nr 9573, 12610 (list z 1 XI 1668); AP w Gd.: sygn. 300 29/258 s. 157–67; B. Czart.: rkp. 175 nr 3, rkp. 2108 k. 253–87v, rkp. 2580 cz. 1 nr 26 s. 107–9; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 6121 k. 14–19; Bibliatieka Nacyjanal’naj Akademii Nauk Belarusi w Mińsku: F. 23 op. 1 nr 185 k. 12v, 15v, 16, 23; Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: F. 96 nr 115; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: Senieji aktai, nr 2 k. 405–8v, nr 6 k. 3–6v, nr 18/1 k. 627–8v, 633–4v, nr 19 k. 74, 1310, nr 214 k. 43, nr 2650 k. 18, nr 3234 k. 101, 104, nr 4679 k. 364–5v, nr 4724 k. 574–4v, nr 4727 k. 965; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 103 (Arch. Sapiehów) t. 11 s. 51; Nacyjonal’na biblioteka Ukraïny im. V. I. Viernadskogo w Kijowie: F. 1 nr 5983 k. 28–31v; Rossijskaja nacional’naja biblioteka w Pet.: F. 971 (Avtografy Dubrovskogo) rkp. 126 k. 27–31; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moswie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 113 k. 326v–7v, F. 1603 op. 8 nr 102 k. 122; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7 rkp. 14 nr 64, rkp. 16 (19/14471) k. 161–6, 446–7v, rkp. 18 (21/14473) k. 165–79, 218, rkp. 19 (22/14474) k. 206–7, rkp. 20 (24/14476) k. 51–2v, rkp. 21 (25/14477) k. 96, rkp. 23/14479 k. 33–4v, 168–80, 307–8v, rkp. 26 (29/14482) k. 73–3v, 76–82v, 260–3v, rkp. 29 (33/14485) k. 261–2, 279–80v, 372–3v, 500–1, rkp. 31/14483 k. 118–25, 334–40v, 635–43, 841v–4v, 950–62, rkp. 32/14484 k. 150–1, 302–3v, rkp. 34/14486 k. 515–16, rkp. 45/14497 k. 103.

Andrzej Rachuba

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.