Niszczycki Mikołaj h. Prawdzic (zm. 1542), starosta płocki, kasztelan sierpski, potem wojewoda bełski. Był synem Andrzeja (zob.) i Jadwigi Oporowskiej, bratem Stanisława (zob.). Dn. 16 IV 1519 w zamian za udzieloną Zygmuntowi I przez ojca pożyczkę (2 300 złp.) dostał N. w zastaw do wydzierżenia dobra należące do starostwa płockiego (Płock, miasto Bielsko oraz wsie: Wilkowo, Darniów, Chełpowo, Dragoń, Powsino, Troszyno i browar w Czekanowie). Możliwe, iż starostą sądowym płockim mianowany został wcześniej (wymieniony po raz pierwszy z tym urzędem 25 XI 1518). Podczas wojny z zakonem krzyżackim pozostawał N. w Płocku na straży zamku. W r. 1521 otrzymał kasztelanię sierpską; dn. 10 VIII 1522 został zwolniony od udziału w wyprawie wojennej z powodu obrony zamku płockiego. T. r. był N. posłem królewskim do kapituły płockiej, aby przedłożyć jej wolę króla w sprawie następstwa po zmarłym bpie Erazmie Ciołku.

Rabunkowa gospodarka N-ego w Płocku, a zwłaszcza nadużycia, jakich dopuszczał się w stosunku do mieszczan, doprowadziły do ostrych zatargów z radą miejską. Po blisko trzy lata trwających procesach i dwukrotnej interwencji komisarzy królewskich (26 III 1523, 13 IX 1524) sprawa zakończyła się na sejmie piotrkowskim 1525 r., gdzie 23 XII król zatwierdził wyrok komisarzy biorący w obronę miasto. W tych latach uzyskał N. różne drobne przywileje; np. w r. 1524 – wyjęcie spod jurysdykcji miejskiej domu, który zamierzał budować w Płocku, w r. 1525 – pozwolenie na budowę łaźni nad Wisłą pod zamkiem. W r. 1526 dostał N. prawo patronatu nad kościołem bądź w Płońsku, bądź w Tuszynie oraz nad jedną kanonią w kolegiacie Św. Michała w Płocku. W r. 1528 zaczął natrafiać w swojej zapobiegliwości na przeszkody. Nowy bp płocki – Andrzej Krzycki – wystąpił z próbą wyzucia go z trzymanych w dzierżawie dóbr biskupich Górzna, a dobra starostwa płockiego stały się obiektem zainteresowania królowej Bony w związku z prowadzoną przez nią akcją wykupywania królewszczyzn. Z biskupem płockim doszedł N. jednak rychło do porozumienia i nawet uzyskał odeń list polecający do podkanclerzego Piotra Tomickiego, u którego postanowił szukać opieki w związku z zagrożeniem posiadania Płocka. Jak można wnioskować z listu Tomickiego do Bony z jesieni 1528, królowa zaproponowała już wówczas N-emu wykupienie dóbr starostwa, dając mu jednak nadzieję na ich dzierżawę i pozostawienie go przy władzy starościńskiej (sądowej). Jeszcze z początkiem 1529 r. zapewniał Tomicki N-ego, iż może być o starostwo spokojny. Dopiero w końcu 1529 r. dowiedział się N., iż wykup oznacza całkowite pozbawienie go i dóbr, i jurysdykcji, którą ma przejąć dokonujący wspólnie z Boną wykupu kaszt. dobrzyński Feliks Srzeński. Zobligowany do popierania interesów N-ego Tomicki zasłaniał się bezradnością wobec woli królowej, a równocześnie prosił Krzyckiego, aby nie ruszał N-ego z Górzna, ponieważ ten «vivente patre locum certum non habeat, in quem cum uxore sua … et tam subito migrare et commode habitare possit». Na skutek zabiegów N-ego (m. in. zapewne na sejmie koronacyjnym Zygmunta Augusta) przejęcie przez Bonę starostwa płockiego ciągnęło się do początku 1531 r. (jeszcze w grudniu 1530 doradzał Tomicki królowej ułożenie się z N-m), kiedy to (9 II) otrzymała ona potwierdzenie dożywotniego posiadania dóbr starostwa płockiego.

W r. 1533 uczestniczył N. w burzliwym, opozycyjnie nastawionym wobec uchwał sejmowych, sejmiku w Raciążu (4 III), posłował z niego na sejmik generalny w Kole, gdzie wybrano go na jednego z posłów do króla. Podczas sprawowania tego poselstwa w Krakowie wystarał się N. (dzięki ugodzie z bpem kamienieckim Piotrem Gamratem) o kanonię płocką dla brata Bartłomieja. Z Krzyckim utrzymywał N. dobre stosunki, zapewne na jego dworze nawiązał bliski kontakt z nowo mianowanym bpem chełmińskim Janem Dantyszkiem. W r. 1534 popierany przez Krzyckiego u Bony i przez Tomickiego u króla, starał się na próżno o woj. bełskie. Niezrażony niepowodzeniem, nie zaprzestał zabiegów o wyższe krzesło w senacie i usiłował przy pomocy podarków zjednać Tomickiego. Jednakże dopiero 12 III 1538 dostał woj. bełskie. W r. 1540 był jednym z komisarzy do uregulowania granicy między Mazowszem a Prusami Książęcymi. Po odejściu z Płocka główną siedzibą N-ego stało się Górzno; rezydował tam jeszcze w r. 1534, już po przeprowadzeniu w r. 1532 działu odziedziczonych po ojcu dóbr. W jego wyniku N. wraz z bratem Stanisławem wzięli w ziemi płockiej wsie: Radzanowo, Srebrną i Żukowo, w ziemi łomżyńskiej: Poryte, Dzierzbie, Stawiska, Korzeniste, Zaborowo i Zaskrodzie, oraz całość dóbr w ziemi bełskiej, tj. miasto Uhnów oraz wsie: Wierzbicę, Mosty, Kornie, Machnów, Konwicę, Nowosiółki, Tarnoszyn, Hulhów (Ulików), Nową Wieś koło Uhnowa, Wasilewo (Wasilew), «Siemno» i «Objów». W sprawie poddanych, zbiegających do Prus Książęcych, uciekał się N. do interwencji królewskiej u księcia Albrechta. N. zmarł w r. 1542, przed 22 XII.

Z małżeństwa (zawartego w r. 1529) z Katarzyną, córką woj. łęczyckiego Jana Jaranda Brudzewskiego (zob.), zostawił N. syna Stanisława oraz cztery córki: Katarzynę, zamężną 1. v. za starostą mławskim Gabrielem Grabowieckim (zob.), 2. v. za Andrzejem Węgierskim z Węgier w pow. kaliskim, pozostałe trzy córki (nie znane z imion) były to wg Paprockiego: Sempelborska, podczaszyna łęczycka, Sienieńska i Kossobudzka.

Niesiecki; Paprocki; Uruski, (mylne dane); Sochaniewicz K., Wolff A., Urzędnicy województwa bełskiego do połowy XVI w., „Mies. Herald.” R. 10: 1931 s. 10; – Dzieje Płocka, Płock 1973; Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domenv królewskiej w Polsce, Wr. 1967 s. 123–4, 130; – Acta capitulorum, III; Acta Tom., X–XVII; Elementa ad Fontium Editiones, XXX, XXXV, XXXVI; Matricularum summ, IV; – Informacje Jerzego Wiśniewskiego.

Red.