Mikołaj (zm. 1278), biskup poznański. Pochodził najpewniej ze Śląska, gdzie dziedziczył wraz z braćmi, Bronisławem i Teodorykiem, wieś Gawrony. Długosz zaliczał M-a do małopolskiego rodu Lisów. Karierę duchowną rozpoczynał M. w środowisku krakowskim. W l. 1234–48 był kustoszem, a następnie scholastykiem kapituły krakowskiej. Od r. 1250 występował z tytułem magistra. Studia ukończył zapewne w Rzymie, na co wskazują jego częste kontakty z Kurią oraz nazwanie go przez papieża wykształconym. Gromadził skrzętnie beneficja kościelne, korzystając przy tym z przychylności papieży. W r. 1249 uzyskał archidiakonat głogowski, a w r. 1264, jako kapelan papieski, otrzymał od Urbana IV prowizję na kanonikat w Pradze. Przyjmuje się też, że od r. 1234 był także kanonikiem wrocławskim (Samulski uznał to za wymysł Długosza). Brał żywy udział w pracach kapituły krakowskiej będąc już scholastykiem, prowadził proces kanonizacyjny Jadwigi śląskiej i w tej sprawie posłował do Kurii. Miał, wg legendy (sprzed r. 1300), wyprosić u Jadwigi uzdrowienie córki brata, przyrzekając starania wokół jej kanonizacji. M. został biskupem poznańskim w niecodziennych okolicznościach. Po śmierci bpa Boguchwała III w r. 1264 kapituła wybrała jego następcą proboszcza poznańskiego Pietrzyka, syna Dobrosława ze Skórzewa, ale arcbp gnieźnieński Janusz nie zatwierdził elekcji, twierdząc, że Pietrzyk «małe posiada wykształcenie i nie zna praw». Pod tym pretekstem arcybiskup na życzenie ks. Bolesława Pobożnego i jego żony Heleny chciał narzucić kapitule dziekana gnieźnieńskiego Falentę. Po rezygnacji Pietrzyka kapituła nie zgodziła się na książęcego kandydata i dokonała ponownego wyboru. Nowym elektem został archidiakon poznański Jan, wieloletni kanclerz książąt wielkopolskich. Arcybiskup nie zatwierdził tej kandydatury i wbrew przepisom kościelnym konsekrował Falentę. Finał przewlekłego sporu miał miejsce w Kurii. Klemens IV nie uznał Falenty i usunął go z biskupstwa, nie zatwierdził też elekta kapituły Jana. Dn. 22 V 1267 mianował «motu proprio» biskupem swego kapelana M-a, «męża zacnego i dostatecznie wykształconego». Wyświęcił go w Viterbo i polecił opiece księcia wielkopolskiego. Po uzyskaniu sakry biskupiej, M. nie czekając na główne uroczystości kanonizacyjne, opuścił Kurię i wrócił do Poznania. Początki rządów M-a diecezją poznańską, jako narzuconego kandydata, nie były łatwe. Mimo to potrafił on nawiązać poprawne stosunki z dworem książęcym i z arcybiskupem. W r. 1273 towarzyszył książętom wielkopolskim, którzy wyjechali do Drżenia na spotkanie zaślubionej niedawno przez Przemysła II Ludgardy. W tej asyście Ludgarda przybyła do Poznania, gdzie biskup z kanonikami wprowadzili ją do kościoła. Brak danych o działalności politycznej M-a, nie występuje też na dyplomach książęcych. Można to tłumaczyć m. in. tym, że w latach jego pontyfikatu z powodu częstych wypraw książąt wielkopolskich przeciwko Brandenburgii i walk Bolesława o Kujawy rzadko książęta gościli w Poznaniu.
Jako biskup uczestniczył w synodach prowincjonalnych odbytych w l. 1267, 1270 i 1271. Odbudował zniszczoną przez pożar w r. 1267 katedrę poznańską, którą konsekrował w r. 1274. M. dbał o majątek biskupstwa, powiększył go o dwie wsie. Toczył spór majątkowy z klasztorem lędzkim, który zakończył się niepomyślnie dla biskupstwa, ale książę Bolesław zwlekał z wydaniem ostatecznego wyroku i ogłosił go dopiero po śmierci M-a. W r. 1269 lokował na prawie niemieckim wieś Samarzewo. M. poparł nową fundację cysterską w Zemsku, filię Dobregoługu na Łużycach, przekazał na ten cel dziesięciny swego stołu w Zemsku oraz z 50 łanów po wykarczowaniu sąsiednich zarośli. Utrzymywał przyjazne stosunki z kapitułą wrocławską, od której dostał w r. 1267 w dożywocie wieś Widawę. W r. 1271 otrzymał list od bpa wrocławskiego Tomasza ze skargą na rycerzy diecezji poznańskiej, którzy brali udział w łupieskiej wyprawie Bolesława Wstydliwego na biskupstwa wrocławskie i lubuskie. Datę dzienną śmierci M-a, 30 III, zapisał nekrolog klasztoru lubińskiego. Oryginalny akt z r. 1278 (bez daty dziennej) dla biskupstwa poznańskiego został wydany przez Przemysła II na prośbę M-a, natomiast oryginał Bolesława z 23 IV t. r. wymienia go już jako nieżyjącego, zmarł zatem 30 III 1278.
Bielińska M., Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII w., Wr. 1967 s. 174–6; Hellemann O., Die Archidiakonen des Kolegiatstiftes in Glogau, Głogów 1938 s. 13–16; Karwowski S., Biskupi poznańscy z drugiej połowy XIII w., „Roczniki Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 43: 1915 s. 222–6; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1964 II 60–1; Samulski R., Untersuchungen über die persönliche Zusammensetzung des Breslauer Domkapitels in Mittelalter, Teil I, Weimar 1940 s. 118, 150; – Cod. Pol., I 26, 35; Długosz, Opera, I 496, VII 403; tenże, Roczniki, IV; Dokumenty kuj. i maz., nr 13 s. 187; Grünhagen C., Regesten zur schlesischen Geschichte, Breslau 1875 II; Kod. Katedry Krak., I 36, 64; Kod. mogilski, s. 23; Kod. Mpol., I, II; Kod. Wpol., I; Mon. Pol.-Hist., II–V; Mon. Pol. Hist., S. nova, VI, VIII cz. 2, IX cz. 2; Mon. Pol. Vat., III 95, 96.
Franciszek Sikora