Mościc ze Stęszewa h. Łodzia (zm. 1425/6), kasztelan poznański. Był synem Przedpełka ze Stęszewa pod Poznaniem, w l. 1374–94 kasztelana międzyrzeckiego, i Zofii, córki Mościca ze Ściborza (zob.). Karierę rozpoczynał na dworze Władysława Jagiełły: tu w r. 1394 trzykrotnie otrzymywał pensje od króla. Miał też jakieś zapisy na sąsiadującej ze Stęszewem królewskiej Mosinie – w r. 1397 zapis ten uzupełniła królowa Jadwiga dalszą sumą 60 grzywien. Przy królu przebywał też w r. 1398. W r. 1400, przed 21 III, otrzymał od razu wysoki urząd kasztelana poznańskiego, opróżniony przez śmierć Domarata z Iwna. W r. 1401 należał do panów polskich gwarantujących w Radomiu układ Jagiełły z Witoldem. Już wtedy znalazł się w kręgu wielkopolskich stronników króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego. W czasie powstania panów węgierskich (1401) przeciw Zygmuntowi Luksemburskiemu stanął po stronie króla popierając Ścibora ze Ściborzyc; złupił też dobra głównego opozycjonisty arcbpa ostrzyhomskiego Jana Kanizsai’a. Dn. 14 II 1402 w Krakowie, wraz ze swoim bratem Hugonem (mężem Urszuli, córki Emeryka Bebeka) i wojewodami: kaliskim Sędziwojem z Szubina oraz brzeskim Maciejem z Łabiszyna, poręczał Jagielle za przedstawiciela króla węgierskiego, Ścibora ze Ściborzyc, który w imieniu Zygmunta zawierał wstępny układ o zastaw Polsce Nowej Marchii, biorąc z góry część sumy zastawnej. Gdy Nową Marchię kupili ostatecznie Krzyżacy, M. 8 III 1403 w Toruniu, w imieniu Ścibora ze Ściborzyc, odebrał za nią od Zakonu sumę 18 250 fl. węgierskich i 400 kop groszy. Upadek planów zastawnych przyniósł zapewne materialne szkody i M-owi, który na wypadek niedojścia układu zobowiązywał się oddać królowi w dwuletni zastaw wszystkie swe dobra prócz Stęszewa.
Dn. 1 IX 1403 występował M. jako kasztelan Šurany w komitacie nitrzańskim. W drugiej połowie października t.r. był przy królu na Rusi, w r.n. był obecny w Raciążu, gdzie toczyły się rokowania polsko-krzyżackie, a w r. 1405 uczestniczył w polskiej akcji zmierzającej do wykupu Drezdenka od rodziny von der Ostów. W l.n. przebywał dużo w Wielkopolsce, gdzie dość regularnie zasiadał na sądach wiecowych i nadwornych. Na przełomie 1407 i 1408 r., wraz z bratem Hugonem, posłował od króla na Węgry; 7 III 1408 potwierdzony jest jako zarządca dochodów królewskich Zygmunta Luksemburskiego z ceł; w połowie marca 1408 był już z powrotem w Wielkopolsce. Przed wielką wojną z Krzyżakami pojawił się znów w otoczeniu Władysława Jagiełły; w lutym 1410 bawił z królem w Sandomierzu, zaraz potem pełnił w jego imieniu jakieś poselstwo; król zwalniał go wówczas od obowiązku stawania w sądach w sprawie o długi u torunian. Wziął potem udział w wyprawie przeciw Krzyżakom; po bitwie grunwaldzkiej otrzymał od króla w zarząd Grudziądz, Chełmno i Unisław. W marcu 1411 był w Poznaniu, zaraz potem wyjechał za granicę, zapewne znów na Węgry. Pozostawał nadal w dobrych stosunkach z królem węgierskim, który m. in. jeszcze przed bitwą grunwaldzką zastawił mu (3 VI 1410) zamek i miasto Šintava (Sempte) nad Wagiem (były w rękach M-a jeszcze w r. 1423), a w r. 1413 kilka wsi w komitacie pożońskim (bratysławskim). W dokumencie tego zastawu M. nazywany jest rycerzem nadwornym Zygmunta, natomiast w dokumentach węgierskich z l. 1409 i 1410 występuje z przydomkiem «Maior», może dla odróżnienia od innego Mościca. W r. 1412 uczestniczył zapewne w spotkaniu Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim na Węgrzech.
W Polsce pojawił się M. w r. 1413 – świadkował wówczas na akcie unii horodelskiej, a w Poznaniu zapisywał czynsz dla wikariuszy katedralnych na swoim Dopiewcu. Być może brał też udział w wyprawie przeciw Krzyżakom w r. 1414; list wielkiego mistrza z 22 X 1414 wymienia jakiegoś Mościca, zapewne identycznego z naszym, jako jednego z przedstawicieli Jagiełły do rozmów pokojowych w Brodnicy. Wiosną 1415 był M. przy królu we Lwowie. Od lata 1416 występował ponownie w Wielkopolsce, a latem r.n. był przy królu w Sączu. W r. 1419 brał udział w wyprawie przeciw Krzyżakom i pod Czerwińskiem 15 VII gwarantował układ przymierza z Erykiem duńskim, a 26 VII świadkował na akcie przedłużenia pokoju brodnickiego z Krzyżakami. Już jesienią 1419 posłował znów do Zygmunta Luksemburskiego, towarzyszył potem królowi polskiemu w objazdach Wielkopolski, a w r. 1421 świadkował w Krakowie na akcie przymierza Polski z Fryderykiem brandenburskim. Gwarantował też akt pokoju melneńskiego zawartego z Krzyżakami 27 IX 1422. W ostatnich latach życia był nadal łącznikiem pomiędzy Luksemburczykiem a Jagiełłą, posłując m. in. w sprawach husyckich. Brał też najpewniej udział w zjeździe obydwu monarchów w Lewoczy w pierwszych dniach kwietnia 1423. Liczne listy inhibicyjne Jagiełły kierowane do sądów wielkopolskich wspominają o podróżach dyplomatycznych M-a w l. 1424 i 1425; ostatni z nich wystawiony został w Brześciu 1 V 1425.
M. był niewątpliwie jednym z najbogatszych ludzi w Wielkopolsce pierwszej ćwierci XV w. Posiadał dziedziczny Stęszew pod Poznaniem z kilkoma przyległymi wsiami. O Stęszew procesował się wraz z bratem Hugonem jeszcze w r. 1408 z Łodzicami Bytyńskimi. Po r. 1401 kupił od Tycza Bara znaczny klucz dóbr opalenickich. Miał też bliżej nie znane udziały w kluczu dóbr kórnickich, który dzielił z Górkami – ok. r. 1419 przekazał je Bartoszowi Sokołowskiemu w zamian za klucz koźmiński. Miał też szereg pojedynczych wsi, m. in. Dopiewo i Dopiewiec pod Poznaniem. Dobra te uzupełniały królewszczyzny: Mosina z przyległościami, utrzymana aż do śmierci (mimo prób jej wykupu w r. 1419 podejmowanych przez sąsiada M-a Piotra Korczboka), i Odolanów (jako tenutariusz M. występuje w r. 1425). W r. 1419 M. otrzymał też konsens na wykup Nowej Wsi Królewskiej pod Obornikami. Jako żyjący został jeszcze wspomniany 4 VI 1425, zmarł zapewne niedługo potem, być może na Węgrzech.
Prawdopodobnie żoną M-a (już w r. 1405) była nie znana z imienia córka woj. poznańskiego Sędziwoja Świdwy z Szamotuł. Pod koniec życia miał M. drugą żonę, Małgorzatę, która po jego śmierci wyszła za bliżej nie znanego Rolę; żyła jeszcze w r. 1433. Z pierwszego małżeństwa miał M. jedynego znanego syna Przedpełka oraz córki: Barbarę, żonę Świętomira z Sośnicy, tenutariusza (być może po teściu) odolanowskiego, Annę, żonę Andrzeja Gryżyńskiego, i Beatę, żonę Mikołaja Niewiarowskiego. Przedpełk, zwany po ojcu także Mościcem, pisał się najczęściej z Koźmina (Orli) i Stęszewa. Mimo że nie posiadał nigdy żadnego urzędu, był aktywny politycznie: w czerwcu 1432 należał do grupy wielkopolskich możnych poręczających w Poznaniu Jagielle sukcesję jednego z jego synów na tron polski. W r. 1436 na sejmie sieradzkim jako jedna z nielicznych nieutytułowanych osobistości był gwarantem pokoju brzeskiego z Krzyżakami, a w r. 1439 podpisanej w Bieczu ugody z joannitami. W r. 1440 Przedpełk należał do delegacji polskiej na Śląsk – w imieniu króla polskiego agitował wtedy radę miasta Wrocławia za poddaniem się Koronie. Stopniowo wyzbywał się majętności ojcowskich, przenosząc się ostatecznie na Ruś. Żonaty dwukrotnie (z Katarzyną Cielecką z Czeszewa, a następnie z Małgorzatą Kmicianką z Dynowa, wdową po podczaszym poznańskim Wieniawicie Janie Gołym ze Strzałkowa i Obiechowa), zmarł bezpotomnie przed 4 II 1449. Pozostałe przy nim dobra wielkopolskie przeszły na jego siostry Barbarę, Annę i Beatę.
Gąsiorowski, Urzędnicy wpol.; Katalog zabytków sztuki w Pol., T. 11 z. 4; – Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 160, 265 n.; Fenrych W., Próba nabycia Nowej Marchii przez Polskę w r. 1402 (w świetle dokumentu Sędziwoja z Szubina i jego towarzyszy z d. 14 lutego 1402), Zesz. Nauk. Uniw. A. Mickiewicza w P., Historia, Z. 3, P. 1958; Halecki O., Mościc ze Stęszewa kasztelan poznański i jego ród, „Mies. Herald.” R. 4: 1911 s. 15–21, 55–6 (błędnie uważa syna M-a za dwie różne osoby); Kuczyński S., Wielka wojna z zakonem krzyżackim w latach 1409–1411, W. 1960 s. 472 (zasugerowany zapisem Šintavy z r. 1410 przypisuje M-owi namawianie Jagiełły do odstąpienia od oblężenia Malborka w r. 1410); Nowak Z., Polityka północna Zygmunta Luksemburskiego do roku 1411, Tor. 1964; Wenzel G., Stibor vajda. Eletrajzi zamulmány, Budapest 1874 s. 123; – Akta Unii; Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Leipzig 1887 I; Cod. epist. Vitoldi; Cod. Pol., I–III; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., IV 114; Długosz, Opera, XIII; Hube R., Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa w Polsce ku schyłkowi XIV wieku, W. 1886, dodatki s. 96–7; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum… in archivo regni… continentur, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 279; Kod. Litwy, s. 248; Kod. Mpol., IV; Kod Wpol., III, V; Księga ziemska poznańska 1400–1407, P. 1960; Lites, II 426–7; Matricularum summ., IV suppl. nr 589; Rachunki dworu Władysława Jagiełły, s. 185, 205, 209; Sprawozdania z poszukiwań na Węgrzech dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności, Kr. 1919 s. 25, 27, 30; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Königsberg 1939 I nr 13, 26, 40, 41, 105, 135, 147; Stadtbuch von Posen, Wyd. A. Warschauer, Posen 1892 s. 220–1; Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku, P.–W.–Wr. 1959–67 I nr 972, 1027, 1341, 1358, II nr 562, 825, 839, 840, 843–7, 1100, 1130, 1155, 1217, 1219, 1247–9, 1262, 1272–3, 1960, III nr 814, 815, 866; Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV w., Wyd. F. Piekosiński, w: Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1902 VI cz. 1 s. 228, 320, 343–8, 373, 407 n.; Zbiór dokumentów mpol., VI nr 1661, 1735, 1791, 1818, także III nr 788 i V nr 1455 (Przedpełk); Zsigmondkori Oklevéltár, Wyd. E. Mályusz, Budapest 1956–8 II 1, 2; – Arch. Archidiec. w P.: CP 14 s. 614; Arch. Państw. w P.: Poznań Ziem. 3 k. 11v., 42v., 76, 132, 5 k. 20v., 50v., 8 k. 45v., 10 k. 78, Kościan Ziem. 3 k. 73, 145, 4 k. 82, 257v., 427v., 6 k. 77v., 139, 7 k. 4, 63v., 8 k. 158, 158v., Kalisz Ziem. 3 k. 341, Pyzdry Ziem. 2 k. 49, 3 k. 35, 149, 5 k. 2lv., 136, 169v., Gniezno Ziem. 3 k. 1b, 19; Magyar Országos Levéltar, Budapest: DL 6988, 9664, 10371, 10457, 11367; – Bibliogr. do Przedpełka-Mościca: Heck R., Tabor a kandydatura jagiellońska w Czechach (1438–1444), Wr. 1964 s. 199–201 (mylna identyfikacja Przedpełka z Przecławem z Dmoszyc); – Akta grodz. i ziem., VIII nr 48, XI, XIII, XVI; Kod. Wielkiej Polski, 119; Przyczynki do dziejów polskich z archiwum miasta Wrocławia, P. 1860 s. 16–17; Starod. Prawa Pol. Pomn., II 3033; Vol. leg., I 58 (129); Wykaz regestów Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, W. 1970 s. 131; – Arch. Archidiec. w P.: AC 1426 k. 11v.; Arch. Państw. w P.: Pyzdry Ziem. 8 k. 25, 134, 9 k. 124v., 10 k. 146v. (sprzedaż Koźmina), 281v., 345v., 399 (siostry), 428; – Do obydwu Mościców ponadto: Kartoteka Pracowni Słown. Hist.-Geogr. Średniowiecznej Wielkopolski IH PAN w P. (głównie Stęszew, Koźmin, Opalenica).
Antoni Gąsiorowski