Praetorius (Prätorius) Nataniel (1722–1791), burmistrz toruński. Ur. w Toruniu, był jedynym pozostałym przy życiu synem Efraima (zob.) i Elżbiety z Lenzkich (Leńskich), która po śmierci męża wyszła powtórnie za mąż za burmistrza Torunia Jakuba Meissnera.
P. otrzymał staranne wykształcenie domowe, najprawdopodobniej uczęszczał też do Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. Po śmierci swego ojczyma w r. 1740 wydał drukiem panegiryk żałobny Gerechte Thraenen … Dn. 9 VIII 1742 zapisał się na uniwersytet w Królewcu, następnie 16 X 1744 na uniwersytet w Jenie i w końcu 1 X 1746 na uniwersytet w Erlangen, gdzie studiował prawo. Po studiach odbył dłuższą podróż po Niemczech, Holandii, Anglii, Francji i Szwajcarii. Powróciwszy do Polski był w l. 1748–9 sekretarzem, skarbnikiem i bibliotekarzem woj. podlaskiego Michała Antoniego Sapiehy, blisko związanego z «familią» Czartoryskich. W r. 1750 po powrocie do Torunia został ławnikiem przedmiejskim. Dn. 9 XI 1751 ożenił się z Katarzyną Geret (12 I 1733 – 25 VIII 1782), córką wpływowego seniora pastorów toruńskich Krzysztofa Henryka Andrzeja Gereta, siostrą Samuela (zob.). Od r. 1753 aż do r. 1783 dzierżawił P. dochodowy folwark Pędzewo (30 łanów, 146 chłopów), należący do posiadłości ziemskich Torunia. W r. 1755 został ławnikiem staromiejskim. Doszło wówczas do ostrych sporów między P-em a katolickim rajcą Franciszkiem Czarnieckim. W r. 1761 P. wszedł w skład rady miejskiej, gdzie od razu objął funkcję podkamlarza. Już w rok później został kamlarzem, czyli urzędnikiem sprawującym nadzór nad całą gospodarką i finansami miasta. P. szybko wszedł w skład wąskiej grupy w Radzie Ewangelickiej, która faktycznie kierowała polityką Torunia. W okresie konfederacji dysydenckiej 1767 r. P. czynnie zaangażował się w zabiegi zmierzające do przywrócenia protestantom toruńskim pełni swobód ograniczonych dekretem z 1724 r. W tym też duchu inspirował burmistrza Chrystiana Klosmanna, przebywającego podczas sejmu 1767/8 r. w Warszawie.
Osobista uczciwość i zdolności P-a w zarządzaniu gospodarką miejską nie zdały się na wiele w związku z gwałtownym pogarszaniem się stanu gospodarczego miasta na skutek działań konfederacji barskiej, kwaterunków wojsk rosyjskich i szykan pruskich. W dobie I rozbioru prowadził P. w imieniu miasta bezowocne rokowania z władzami pruskimi w sprawie ułatwień celnych i gospodarczych. W r. 1771 uzyskał ważny urząd poczmistrza królewskiego w Toruniu, a 29 III 1775 wybrano go na burmistrza i prezydenta miasta. Narastające wśród szerokich warstw mieszczaństwa niezadowolenie z racji stałego pogarszania się sytuacji ekonomicznej Torunia wywoływało oskarżenia pod adresem P-a o niedostateczną troskę o gospodarkę miejską. Skargi te dotarły nawet na dwór królewski w Warszawie, ale przeprowadzona kontrola ksiąg rachunkowych wykazała wyjątkową sumienność P-a. W r. 1779 został P. powtórnie prezydentem, a w r. 1780 burgrabią królewskim. Krótko potem oślepł, ale zachował tytuł burmistrza i uczestniczył w posiedzaniach rady. Dn. 25 XI 1790 został nobilitowany. Zmarł 25 VII 1791.
Z małżeństwa z Katarzyną z Geretów P. zostawił synów: Samuela Nataniela (ur. 9 VII 1754), Efraima Henryka (9 III 1756 – 6 III 1783), autora kilku prac naukowych z zakresu prawa karnego i sekretarza rady miejskiej Torunia, Karola Gotthelfa (zob.), oraz córkę Katarzynę Elżbietę (ur. 6 XI 1752).
Prätorius K. G., Thorner Ehrentempel oder Verzeichnis d. Bürgermeister u. Rathmänner…, Berlin 1932; – Dygdała J., Polityka Torunia wobec władz Rzeczypospolitej w latach 1764–1772, W.–P.–Tor. 1977; Dygdała J., Salmonowicz S., O genealogiach patrycjatu toruńskiego XVI–XVIII wieku, „Zap. Hist.” T. 42: 1977 z. 2 s. 99; Freytag H., Das geistige Leben Thorns um 1775 in der Schilderung eines Zeitgenossen, „Mitteilungen d. Coppernicus Vereins” H. 23: 1915 s. 7; Maercker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des kreises Thorn, Danzig 1899–1900; Salmonowicz S., Nauczanie prawa i polityki w Toruńskim Gimnazjum Akademickim od XVI do XVIII w., „Czas. Prawno-Hist.” T. 23: 1971 z. 2 s. 82–3; tenże, Toruńskie Gimnazjum Akademickie, P. 1973; Semrau A., Thorn in den Jahren 1770–1793, „Mitteilungen d. Coppernicus Vereins” H. 8: 1893 s. 38; Wojtowicz J., Studia nad kształtowaniem się układu kapitalistycznego w Toruniu, Tor. 1960; – Centner G., Geehrte und Gelehrte Thorner ausser ihrer Vaterstadt, Thorn 1763; Uber den gegenwärtigen Zustand der Stadt Thorn, Wyd. A. Semrau, „Mitteilungen d. Coppernicus Vereins” H. 8: 1893 s. 72–5; Vol. leg., IX 194; – WAP w Tor.: Katalog II: I 128, II 53, k. 232, XII 2, s. 411; 3365 (listy P-a do Ch. Klosmanna z r. 1767).
Jerzy Dygdała