Schoultz Nils Gustaw Urlic von, wersja spolszczona: Szulc Mikołaj Gustaw (Scholtecki von Schoulc, Schobtewski, Szobtewski, Schobtewiski, Szablewski-Szulc, Szolteocky, Szoltewicki, Sezoltevki, Nils Scholtewskii von Schoultz, Schoultz-Szoltewski) (1807–1838), uczestnik powstania kanadyjskiego w r. 1838, Fin podający się i uważany za Polaka, legendarny bohater Polonii kanadyjskiej. Wg najnowszych ustaleń kanadyjskich ur. 6 (lub 7) X w Kuopio (Finlandia), był synem urzędnika średniej rangi Nilsa Fridrika i Joanny H. Grinpenberg. Rodzina później przeniosła się do Szwecji.
S. ukończył w r. 1821 akademię wojskową w Kalberg i do r. 1830, w stopniu oficera artylerii szwedzkiej, służył w armii królewskiej. Zrezygnował z kariery wojskowej w Szwecji w niejasnych okolicznościach. Rzekomo walczył w powstaniu listopadowym i został ujęty przez Rosjan. Po wydostaniu się z niewoli, S. służył jako żołnierz Legii Cudzoziemskiej w Afryce Północnej. W r. 1832 był już we Florencji, gdzie poślubił szkocką turystkę Ann Campbell, z którą wrócił do Szwecji. Najprawdopodobniej dzięki posagowi żony, zakupił młyn i założył laboratorium chemiczne, gdzie przeprowadzał doświadczenia z produkcją czerwonego barwnika. W czerwcu 1836 wyjechał do Anglii, skąd w sierpniu 1836 dotarł do Nowego Jorku. W USA podawał się za polskiego uchodźcę, który stracił rodzinę w powstaniu listopadowym. Wzbogacił się szybko dzięki rozpowszechnianiu swego wynalazku usprawniającego proces produkcji soli z solanki; przyjął obywatelstwo amerykańskie i osiedlił się w Salina (obecnie Syracuse) w stanie Nowy Jork.
S. występując jako Polak, włączył się w konspiracyjną działalność amerykańskich lóż strzeleckich (Hunter’s Lodges – loże te o charakterze zbliżonym do masonerii były tolerowane przez władze USA), które, z rejonów nadgranicznych USA, popierały demokratyczne powstanie L. Mackenzie’go i L. J. Papineau przeciw władcom Brytyjskiej Ameryki Północnej. Słabo zorientowany w celach i zasięgu tych wydarzeń, wziął S. udział w ok. 200-osobowej ekspedycji interwencyjnej na terytorium Górnej Kanady, a w końcu przejął jej dowództwo. Pięciodniowa potyczka (11–16 X 1838), w czasie której S. dowodził obroną kompleksu zabudowań starego wiatraka (Windmill Point), uchodzi za największą bitwę rebelii na terenie Kanady. Interwenci zostali rozbrojeni przez żołnierzy brytyjskich i milicję kanadyjską, wzięci do niewoli i postawieni przed sądem wojennym w Fort Henry (dzisiaj Kingston, Ontario). Obrony S-a podjął się początkujący wówczas prawnik J. A. Macdonald (późniejszy pierwszy premier Kanady), lecz mimo jego wysiłków, S. oraz dziewięciu innych uczestników powstania otrzymało wyrok śmierci. S., jako polski oficer, powieszony został oddzielnie, 8 XII 1838 w Fort Henry.
W testamencie S. znaczną część swego majątku przeznaczył na wsparcie wdów i sierot po zabitych w bitwie o wiatrak, żołnierzach brytyjskich oraz na wsparcie Kolegium Rzymsko-Katolickiego w Kingston. Ośrodki emigracji polskiej potępiły S-a; po jego egzekucji przedstawiono go nawet jako carskiego szpiega.
Z małżeństwa z Ann Campbell miał S. dwie córki.
Dn. 1 VII 1938, w stulecie bitwy o wiatrak, odbyły się w Windmill Point uroczystości z udziałem premiera Kanady Mackenzie Kinga (potomka jednego z przywódców rebelii) i polskiego konsula generalnego z Ottawy, Jana Pawlicy. Odsłonięto wówczas tablicę ku czci S-a oraz dwóch innych Polaków (Ernesta Berenda i Jana Okońskiego), uczestników powstania listopadowego, którzy także zostali straceni za udział w rebelii 1838 r.
Już w czasie procesu w Fort Henry wokół barwnej postaci S-a zaczęła się wytwarzać legenda. Rozbudowali ją zarówno historycy Polonii kanadyjskiej, jak i biografowie M. L. Mackenzie’go i J. A. Macdonalda. W biografiach poświęconych S-owi znalazło się wiele nieścisłości i przeinaczeń, m.in. na temat jego pochodzenia, udziału w powstaniu listopadowym, jak również studiów i małżeństwa. Rola S-a w rebelii jest gloryfikowana jako bohaterski polski wkład w walkę o niepodległość Kanady. Romantyczny mit, utrwalony nawet w literaturze pięknej (Arkady Fiedler „Kanada pachnąca żywicą”, Wyd. 14, P. 1986 s. 225–41, Franciszek Kmietowicz „Dwie gwiazdy”, Windsor, Ont. 1973), podważyła publikacja listów fińskiej rodziny S-a – których wiarygodność, zupełnie bez podstaw, jest nadal kwestionowana w publikacjach polonijnych (W. Makowski). Najnowsze ustalenia przeczą polskiemu pochodzeniu S-a.
Encyclopedia Canadiana, Toronto 1966 X 248; Dictionary of Canadian Biography, Toronto 1988 VII 779–80 (bibliogr.); – Craig G. M., Upper Canada. The Formative Years 1784–1841, London New York 1963; Creighton D., John A. Macdonald, Toronto 1956 (bibliogr.); Gałat H., Polonia kanadyjska, W. 1974 s. 16; Haiman M., Polacy wśród pionierów Ameryki, Chicago, Ill. 1930 s. 298 305; tenże, Polish past in America. 1608–1865, Chicago, Ill. 1939 (fot. tablicy pamiątkowej); Makowski B., Polska emigracja w Kanadzie, Linz-Salzburg 1951 s. 16–19; Makowski W. B., History and Integration of Poles in Canada, Niagara Peninsula 1967; Makowski W., The Polish People in Canada, Montreal 1987; Ryerson S. B., Unequal Union. Confederation and the Roots of Conflict in Canada, 1815–1873, Toronto 1975; Stasik F., Polska emigracja polityczna w Stanach Zjednoczonych Ameryki 1831–1864, W. 1973; Śmieja F., Czyżby koniec legendy?, „Tyg. Powsz.” 1983 nr 39; Wołodkowicz A., Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; Zubrzycki B. J., Polacy w Kanadzie, Toronto 1947; The Annual Register or a Viev of the History and Politics of the Year 1838, London 1839 s. 332–5; Crisis in Canadas: 1838–1839. The Grey Journal and Letters, Wyd. W. Ormsky, Toronto 1964 s. 151–2, 167, 210; Lindey Ch., Life and Times of W.M. Lyon Mackenzie…, Toronto 1971 (faksymile publikacji z r. 1862); – AAN: MSZ, 83a (Raport konsula generalnego Jana Pawlicy do ministra spraw zagranicznych, Ottawa 1938 s. 1–24).
Anna Reczyńska