Otto z Wierzbicy (zm. po 1179), możnowładca. Należał do najwyższej warstwy społeczeństwa, jak ukazuje tytuł, z którym występuje w zapiskach miechowskich sprzed r. 1198: «pan Otto z Wierzbic». Jest to zarazem najwcześniejszy w Polsce przykład podania posiadłości jako wyznacznika określającego osobę; sądzić więc można, że O. poza włością wierzbicką prawie niczego więcej nie posiadał, odróżniając się tym od innych wielkich panów polskich XII w., dysponujących z reguły dobrami w różnych częściach kraju. Wg dokumentu rzekomo z r. 1260, odtwarzającego po zniszczeniach tatarskich spis posiadłości opactwa wąchockiego, Wierzbicę wraz z okolicznymi wsiami nadali temu klasztorowi «comes Otto et Cristinus filius Petrconis, frater ejus», a więc bracia lub może bracia stryjeczni (J. Bieniak), przy czym nadanie Krystyna trzeba traktować jako formę rezygnacji z prawa retraktu (M. Niwiński). Włość wierzbicka była tedy majątkiem dziedzicznym, należącym już co najmniej do dziada O-na, zapewne imieniem Bożen. Wśród bowiem znanych nam osób związanych z Sandomierskiem w XII w. jedynie komes Piotr Stary (Magnus) Bożenowic, stojący blisko ks. Henryka Sandomierskiego, mógł być ojcem Krystyna, stryjem zaś O-na (lub ojcem obydwu). Wyjątkowość imion: Otto, Bożen, wśród możnowładztwa polskiego tego czasu zdaje się sugerować, że rodzina ta wywodziła się z Czech lub Moraw, zaś dziad lub pradziad O-na, uszedłszy ze swej ojczyzny ze względów politycznych, dostał w Polsce zaopatrzenie w dobrach monarszych, które stało się dziedzictwem jego potomków.
Po raz pierwszy w świetle źródeł występuje O. na zjeździe w Łęczycy w r. 1161 z okazji konsekracji tamtejszej kolegiaty, na którą to uroczystość przybyła prawie cała wyższa arystokracja, jak ukazuje formuła świadków wystawionego wówczas dokumentu, gdzie w wykazie panów świeckich O. zajmuje 13, środkowe miejsce: «presentibus eciam terre nobilibus… Stephano cum filijs Wszeboronis, Crzizantha, Ottone» (tak w kopii oryginału, część kopii falsyfikatu ma: «Cristino cum – lub: et – Othone»), «Seboro, Mantina cum fratribus, Martino Sułkowicz Przeczslay…». Opierając się na gorszych przekazach sądzono, że Krzcięta (Krystyn) i O. byli braćmi, synami Wszebora, lecz z lepszych kopii nie wynika to z bezwzględną koniecznością (M. Niwiński), a przeczy temu dalsze sformułowanie, w którym po ogólnej wzmiance o braciach nie wymieniono ich imion, gdyż nie można uznać Marcina Sułkowicza (wnuka Przedsława?) za brata Męciny. Po śmierci ks. Henryka Sandomierskiego O. wraz ze stryjem (lub ojcem) Piotrem Starym znalazł się prawdopodobnie od razu wśród stronników ks. Kazimierza w jego sporze z bratem, ks. Bolesławem Kędzierzawym, o Sandomierskie (1167). W każdym razie O. związał się z ówcześnie najbliższym współpracownikiem Kazimierza, komesem Radosławem, wspierając jego nadanie Skaryszewa dla bożogrobców miechowskich, dokonane wg późnej tradycji w r. 1167. O. dodał pobliski Dzierzkówek (lub główną jego część) oraz dziesięciny z włości wierzbickiej (te za pośrednictwem bpa Gedki, którego kanonicy regularni przedstawili jako nadawcę, zgodnie z zasadami obozu reformy kościelnej). Wg Długosza Radosław i O. bezskutecznie zabiegali o utworzenie prepozytury bożogrobców w Skaryszewie. Taki zamiar, stawiający ich niejako na równi z Jaksą, największym wówczas obok Idziego, syna Piotra Włostowica, panem polskim, tłumaczyłby dobrze powody upośledzenia przez O-na jego własnego kościoła wierzbickiego, niewątpliwie już wtedy istniejącego, jak świadczy nie tylko wezwanie św. Idziego, lecz przede wszystkim przecięcie zwartego kompleksu głównego fundum opactwa wąchockiego przez granicę między prepozyturą kielecką i tzw. dekanatem radomskim, z czego wynika, że kościoły pograniczne – wierzbicki Św. Idziego w dekanacie, mirzecki Św. Leonarda w prepozyturze – powstać musiały na długo przed założeniem klasztoru, w każdym razie przed r. 1171, gdy najprawdopodobniej wytyczono granice wspomnianych kościelnych okręgów wizytacyjno-jurysdykcyjnych.
O. nie sprawując wysokich urzędów dworskich, podobnie jak najwięksi możnowładcy trzeciej ćwierci XII w., zajął w ostatniej ćwierci tego stulecia wybitne miejsce w elicie władzy, popierając aspiracje polityczne Kazimierza Sprawiedliwego. Wskazują na to wyraźnie zabiegi O-na wokół założenia opactwa cysterskiego nad Kamienną (1179), podjęte ok. r. 1176, a więc najwyraźniej w ślad sulejowskiej fundacji książęcej (1176). Ten ciąg zakładania w Sandomierskiem filii burgundzkiego Morymundu, uzupełniony opactwem koprzywnickim przez komesa Mikołaja z Bogorii (1185), trzeba traktować jako jednolite przedsięwzięcie – stwarzanie podstaw dla ekspansji katolicyzmu na Rusi włodzimiersko-halickiej (T. Manteuffel); jednocześnie wraz z nie spotykaną ówcześnie poza tą dzielnicą rozbudową sieci prepozytur kanonicznych typu akwizgrańskiego, przekształcających się rychło w kolegiaty (T. Lalik), fundacje te były przejawem takiej reformy Kościoła, która miała zachować jego podporządkowanie polityczne monarchii. Wybitny udział O-na w realizacji tego programu ukazuje znaczenie pana na Wierzbicy w otoczeniu książęcym. O-na trzeba uznać za fundatora opactwa wąchockiego, zgodnie z tradycją skrzyneckiego gniazda rodu Łabędziów, zgłaszającego jeszcze w XV w. z tego tytułu pretensje do patronatu nad klasztorem. Właśnie przeciwstawiając się nadużywaniu, z punktu widzenia klasztoru, uprawnień typu własnościowego potomków fundatora, uznali cystersi wąchoccy w r. 1368 patronat biskupów krakowskich. Borzuj z Ninkowa bowiem, występując jako «prawdziwy dziedzic wspomnianego klasztoru», przejął w swe ręce trzy wsie klasztorne pod pozorem ich melioracji, z których dwie oddał dopiero w r. 1374, a trzecią zachował w dożywocie. Właściwą rolę bpa Gedki ukazuje III redakcja katalogu biskupów krakowskich: «Gedko claustrum in Wachaczsko consumauit», a więc fundację dokończył i udoskonalił. Szło tu oczywiście o nadanie terenu pod klasztor wraz z dość zrujnowanym palatium, którego pozostałości odkrywane są obecnie w murach klasztornych, oraz olbrzymim obszarem lasów. O nadania biskupie terenu pod klasztor cystersi często zabiegali w XII w. w razie fundacji ich domów przez panów świeckich, próbując dość skutecznie zabezpieczyć się przed ich roszczeniem do prawa własności wobec fundacji. W każdym razie włość wierzbicka, dobrze zagospodarowana, jak wynika z prowadzonych obecnie badań archeologicznych, obejmująca ponad 100 km2, stanowiła główny trzon pierwotnego uposażenia klasztoru wąchockiego. Wyzbycie się przez O-na całej włości na rzecz swej fundacji, co najwyżej z zachowaniem dożywotniego użytkowania części nadania, pozwala sądzić, że nie zostawił on potomstwa.
O. zmarł po r. 1179, zapewne na przełomie XII/XIII w., jeśli jego niewątpliwie młodszy brat (stryjeczny?) działał jeszcze w drugim dziesięcioleciu XIII w.
Krystyn Piotrowic, brat, a raczej brat stryjeczny O-na (przeciw identyfikowaniu go z woj. mazowieckim tegoż imienia, straconym na rozkaz Konrada Mazowieckiego w r. 1217, przemawia brak tytułu przy jego imieniu w falsyfikacie wąchockim rzekomo z r. 1260; ówczesna natomiast popularność u możnych imion: Wszebór, Piotr, Krystyn, nie pozwala na uznanie bliskich związków między rodzinami fundatorów Strzelna i fundatorów Wąchocka, u których imiona te występują), odziedziczył po ojcu m. in. Radzyń, niewątpliwie w ziemi chełmińskiej, zapewne nadany Piotrowi przez Kazimierza Sprawiedliwego. W r. 1206 Krystyn u boku Leszka Białego wziął udział w jego zjeździe z Konradem Mazowieckim w Przybyszewie, wymieniony w liście świadków wystawionego wówczas dokumentu na 2 miejscu po woj. mazowieckim tegoż imienia, co świadczy o przejęciu przez Krystyna Piotrowica pozycji O-na w otoczeniu książęcym. Dzięki temu rodzinna fundacja Krystyna za wstawiennictwem księżny Grzymisławy otrzymała prawo założenia targu w Wierzbicy. Biorąc udział w walkach z Prusami, dostał się Krystyn Piotrowic do niewoli, z której zwolniony po daniu zakładników rychło zmarł przed r. 1223, kiedy opiekunowie jego synów Wszebora i Piotra sprzedali Radzyń, by wykupić zakładników.
Krewni i potomkowie Krystyna Piotrowica weszli do skrzyneckiego gniazda rodu Łabędziów, jak wskazują dzieje patronatu wąchockiego: częściowo wejść mogli też do rodu Rawiczów, który złączył większość rodzin pochodzenia czeskiego, a na co zdaje się wskazywać niewątpliwa przynależność do tego rodu opiekunów nieletnich synów Krystyna Piotrowica.
PSB, (Syska M., Krystyn woj. mazowiecki); – Bieniak J., Rody rycerskie jako czynnik struktury społeczeństwa w Polsce XIII–XIV w., w: Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, Pod red. H. Łowmiańskiego, W. 1973 s. 177; tenże, Studia nad dziejami ziemi chełmińskiej w okresie piastowskim, „Roczn. Grudziądzki” R. 5/6: 1970 s. 14–15, 30–3; Kürbis B., Najstarsza tradycja klasztoru panien norbertanek w Strzelnie, „Roczn. Hist.” R. 40: 1974 s. 23–32, 41–6; Mitkowski J., Początki klasztoru w Sulejowie, P. 1949 s. 55, 137–45; Niwiński M., Opactwo cystersów w Wąchocku, Kr. 1930 s. 13–14, 26–8, 36–42, 46–8; tenże, Ród panów na Wierzbicy, „Mies. Herald.” R. 10: 1931 s. 29–35; Płocha J., Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie, Wr. 1969 s. 116–20; Wasilewski T., Kim był komes palatinus Petrus, w: Z dziejów regionu konińskiego, Wr. 1970 s. 169–83; – Długosz, Liber benef., III 14, 401–2, 404; Kod. katedry krak., II nr 267; Kod. maz. (Kochanowskiego), nr 87, 142, 143, 230; Kod. Mpol., III nr 865; Niwiński M., Opactwo cystersów w Wąchocku, Dodatek, Kr. 1930 s. 158–63; – Informacje dr Krystyny Białoskórskiej o pracach badawczych w Wąchocku, mgr Olgi Lipińskiej o wynikach badań archeologicznych w Wierzbicy i okolicy.
Stanisław Trawkowski