Piotr z Opola (zm. 1375?), oficjał wrocławski, biskup lubuski, kanclerz Marchii Brandenburskiej. Pochodził z wrocławskiej rodziny patrycjuszowskiej, jego krewnym (może nawet ojcem) był Jakub z Opola, rajca i ławnik wrocławski, działający do lat sześćdziesiątych XIV w. Po raz pierwszy P. potwierdzony jest w źródłach w r. 1356, jako oficjał wrocławski. Urząd ten sprawował zapewne do końca r. 1359. Ukończył studia za granicą, ale nie wiadomo na którym z uniwersytetów; w październiku 1360 w suplice bpa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli P. określony jest jako magister sztuk wyzwolonych i biegły w prawie kanonicznym. W tym czasie rozstrzygał spór o czynsze między klasztorem Cystersów kamieńskich a wieśniakami z Przedborowej. Od r. 1356 posiadał również kanonię lubuską. W r. 1357 występował jako dziekan kolegiaty głogowskiej, ponadto w l. 1358–60 był prepozytem kolegiaty opolskiej. W r. 1362, na prośby bpa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli, otrzymał od papieża Urbana V prowizję na archidiakonat opolski. Od t. r. do r. 1366 był po raz drugi oficjałem wrocławskim. Zapewne w l. 1362–3 był także kanonikiem w kolegiacie Św. Krzyża we Wrocławiu. Po śmierci bpa lubuskiego Henryka z Bancz (po 30 VIII 1365) kapituła lubuska wybrała kanonicznie na biskupa P-a. Jednakże papież Urban V, który dokonał rezerwacji biskupstwa, unieważnił ten wybór i sam udzielił P-owi prowizji na biskupstwo 8 VI 1366. Obejmując biskupstwo P. okazał się bardziej skłonny do porozumienia z królem polskim aniżeli jego poprzednik, który w r. 1353 wytoczył w Awinionie proces Kazimierzowi Wielkiemu o zajęcie dochodów i dóbr biskupstwa lubuskiego położonych w Król. Pol., a także o uszczuplenie praw i jurysdykcji Kościoła lubuskiego na ziemiach podległych władztwu króla polskiego (głównie na Rusi). Proces ten Kazimierz Wielki przegrał w Kurii za pontyfikatu Urbana V.
Na zjeździe w Kaliszu 8 I 1368 P. zawarł z królem porozumienie (w obecności Ludwika Węgierskiego) za pośrednictwem arcbpa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii, bpa krakowskiego Floriana Mokrskiego oraz bpa poznańskiego Jana Doliwy. Warunki tej ugody nie są bliżej znane. Zapewne na mocy układu P. wszedł w posiadanie wszystkich dóbr biskupstwa lubuskiego położonych w granicach Król. Pol., lecz jego jurysdykcja kościelna na Rusi została uszczuplona (okręg lwowski i jarosławski – wg W. Abrahama pozostały nadal pod jurysdykcją biskupa lubuskiego). Prawdopodobnie P. zgodził się wówczas na dalsze działania Kazimierza Wielkiego w celu utworzenia organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi. Po zawarciu tego porozumienia P. zbliżył się do dworu polskiego i dokumentem z 25 VI 1369, wydanym w Krakowie, zrzekł się wszelkich pretensji, jakie mógłby mieć do króla z tytułu procesu wygranego w Kurii awiniońskiej przez swojego poprzednika. Za to zrzeczenie P. nie domagał się żadnego wynagrodzenia, lecz wszystko pozostawił wspaniałomyślności królewskiej. W akcie tym uznał również Kazimierza Wielkiego za patrona i pana swojej diecezji. Oświadczenie to miało cechy politycznego uzależnienia się P-a od Polski, bowiem diecezja lubuska, mimo że należała do metropolii gnieźnieńskiej, to jednak terytorialnie była położona w granicach Marchii Brandenburskiej. Kazimierz Wielki nie poskąpił P-owi łask i 14 I 1370 nadał mu przywilej na targ i prawo magdeburskie dla miasta Kazimierza (koło Konina). W listopadzie 1370 P. przebywał w Krakowie. Brał udział w pogrzebie Kazimierza Wielkiego (7 XI), następnie w koronacji Ludwika Węgierskiego na króla Polski (17 XI) oraz w zarządzonych przez tegoż solennych egzekwiach dla uczczenia pamięci zmarłego króla (19 XI).
W niepewnej sytuacji Kościoła łacińskiego na Rusi po śmierci Kazimierza Wielkiego P. odnowił pretensje do zwierzchności nad katolikami całej Rusi. Prawdopodobnie w jednym z pism, skierowanych do Kurii awiniońskiej przed r. 1372, zaprzeczył istnieniu kościołów katedralnych w Haliczu, Przemyślu, Włodzimierzu i Chełmie. Przeciwstawiał się także pracy misyjnej zakonu franciszkanów na Rusi. Jednakże wskutek energicznej akcji Ludwika Węgierskiego, księcia Władysława Opolczyka (zarządcy Rusi), franciszkanów i episkopatu polskiego w Kurii awiniońskiej, papież Grzegorz XI bullą z 13 II 1373 («Debitum pastoralis officii») ostatecznie skasował jurysdykcję i wszelkie prawne pretensje P-a do Kościoła łacińskiego na Rusi. Tenże papież 15 III 1373 skierował do P-a (a także do biskupa wrocławskiego i opata lubiąskiego) bullę upoważniającą go do stosowania kar kościelnych przeciw łamiącym prawa kościelne w diecezji poznańskiej. P. często przebywał w otoczeniu margrabiego brandenburskiego Ottona V Leniwego (wielokrotnie występuje jako świadek na jego dokumentach) i popierał jego propolską politykę oraz uniezależnianie się od cesarza Karola IV. Wskutek tej postawy dobra biskupstwa lubuskiego zostały spustoszone w lipcu 1373 w czasie najazdu wojsk cesarskich na Marchię Brandenburską. W samym Lubuszu zniszczono budynki kapitulne, a katedrę zamieniono na stajnię oraz wzięto do niewoli dwóch kanoników katedralnych. W tej sytuacji P. (wraz z kapitułą) przeniósł siedzibę biskupstwa z Lubusza do Fürstenwalde, podnosząc tamtejszy kościół parafialny Najśw. Marii Panny do rangi katedry.
Po utracie poparcia ze strony Polski, po śmierci Kazimierza Wielkiego i po przegranej margrabiego Ottona V Leniwego (lipiec 1373) P. przeszedł na stronę cesarza Karola IV i szybko pozyskał jego zaufanie. Z końcem czerwca 1374 uczestniczył w landtagu w Tangermünde i wystąpił wśród świadków na wydanym 29 VI t. r. dokumencie Karola IV, w którym cesarz potwierdził przyłączenie Marchii Brandenburskiej do Czech. Wkrótce potem, przed 20 VII 1374, P. został mianowany przez cesarza generalnym kanclerzem Marchii Brandenburskiej. Urząd ten sprawował do swojej śmierci. Natomiast 20 VII 1374 Karol IV powołał go na wychowawcę i opiekuna swych synów: Zygmunta i Jana, których pozostawił w zamku Tangermünde. Po raz ostatni P. występuje w źródłach 2 IV 1375; zmarł zapewne jeszcze t. r.
Gams P. B., Series episcoporum ecclesiae catholicae, Ratisbonae 1873 s. 286; Hierarchia catholica medii aevi, I 313; Sarna W., Episkopat przemyski obrządku łac., I 12–14; – Abraham W., Jurysdykcja biskupów lubuskich na Rusi, „Spraw. AU” T. 7: 1902 nr 6 s. 111–14; tenże, Początki arcybiskupstwa łacińskiego we Lwowie, Lw. 1909 s. 14–15; tenże, Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, Lw. 1904 I 256–62, 293–8; Fijałek J., Biskupstwa greckie w ziemiach ruskich od poł. XIV w. Na podstawie źródeł greckich, „Kwart. Hist.” T. 11: 1897 s. 26; Funcke F., Das Bistum Lebus bis zum Anfange der Hohenzollernherrschaft in der Mark Brandenburg, „Jahrbuch für Brandenburgische Kirchengeschichte” Jg 11/12: 1914 s. 41–76, Jg 16: 1916 s. 1–36, Jg 17: 1919 s. 1–17; Heyne J., Dokumentirte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes Breslau, Breslau 1864 II 717–18; Historia dyplomacji polskiej, W. 1980 I 261–2; Kaczmarczyk Z., Kazimierz Wielki (1333–1370), W. 1948 s. 223–4, 230, 253; tenże, Monarchia Kazimierza Wielkiego, P. 1946 II s. 110–11, 148; tenże, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kr. 1964 s. 167–70, 177–8; Pfeiffer G., Das Breslauer Patriziat im Mittelalter, Breslau 1929 s. 249; Walicki J., Przynależność metropolitalna biskupstwa kamieńskiego i lubuskiego na tle rywalizacji Magdeburga i Gniezna, L. 1960 s. 54, 112–16, 120; Weiss A., Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu, Studia Kościelno-Hist., L. 1977 I 11, 51–2, 64, 75, 77, 84–6, 116, 122; Wohlbrück S. W., Geschichte des ehemaligen Bisthums Lebus und Landes dieses Nahmens, Berlin 1829–32 I, 498–510, 520, II 3–5; – Acta Gregorii Papae XI [1370–1378], Ed. A. L. Tautu, Romae 1966 nr 36, 83, 83a, 103, 140, 140a; Breslauer Urkundenbuch, Hrsg. v. G. Korn, Breslau 1870 I nr 235; Cod. Brand., I Haupth., Bd VIII, IX, XII, XV, XVI, XVIII, XX, XXII, XXIII, XXIV, II Haupth., Bd III; Codex diplomaticus Brandenburgensis, Hrsg. v. P. W. Gercken, Salzwedel 1769–85 II nr 379, III nr 33, IV nr 215, 292, VI nr 125; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., I 594–5; Cod. Sil., X nr 251; Długosz, Dzieje, X 312–14; tenże, Opera, I 360; tenże, Roczniki, księga 9 s. 415, 439; Kod. Wpol., III nr 1613, 1623, 1684; Kronika Janka z Czarnkowa, W. 1905 s. 15, 26; Lehns- u. Besitzurkunden Schlesiens, II 30; Mon. Pol. Vat., II nr 209, 215, 220, 221, 224, III nr 417, 436, VIII fasc. 1 nr 199; Monumenta Vaticana Res Gestas Bohemicas Illustrantia, T. II, Pragae 1907, nr 1152: Regesta imperii, Ed. J. F. Böhner, Innsbruck 1877 VIII [Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV (1346–1378)] nr 5368a; Regesten der Bischöfe von Lebus bis zum Jahre 1418, Hrsg. v. F. Funcke, „Brandenburgia” Bd 24: 1916/17 s. 193–252; Silesiacarum Rerum Scriptores, Confecit F. W. de Sommersberg, Lipsiae 1782 III nr 173; Skrobiszewski J., Vitae archiepiscoporum Haliciensium et Leopoliensium, Leopoli 1628 s. 59–61; Urkundenbuch Stadt Liegnitz und Ihres Weichbildes bis zum Jahre 1455, Hrsg. v. F. W. Schirrmacher, Liegnitz 1866 nr 236; Vet. Mon. Hung., II nr 277, 278; Vet. Mon. Pol., I nr 941, 963, 964, 982.
Krzysztof Ożóg