INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Piotr z Pisar i Rytra, h. Topór  

 
 
Biogram został opublikowany w 1981 r. w XXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Piotr (Pietrasz) z Pisar i Rytra (pisał się do r. 1417 także z Buszkowa, a w l. 1419–38 z Półłąkowa), zwany Chorążycem bądź Pisarskim, bądź Ryterskim, h. Topór (zm. 1458), podkomorzy królowej, ochmistrz dworu królewskiego i burgrabia krakowski. Pochodził z rodziny osiadłej w pow. krakowskim. Był synem Żegoty z Dubia i Pisar, chorążego krakowskiego w l. 1385–1410, i nie znanej nam bliżej Elżbiety. U boku ojca P. kształcił się w rzemiośle rycerskim; lata sprawne osiągnął przed r. 1400. Ok. r. 1401 dostał się do niewoli węgierskiej, z której ojciec wykupił go za 40 zł w złocie. W r. 1403 wysłany z polskimi posiłkami dla Witolda, został ranny podczas oblężenia jednego z miast inflanckich. W r. 1410 walczył pod Koronowem, gdzie niósł chorągiew polską. W r. 1418 za wierną służbę uzyskał od króla zapis 395 grzywien na zamku Rytro z tym, że za swoje 200 grzywien wykupił te dobra od Jakuba z Boturzyna. Dn. 9 X 1420 P. został poświadczony z tytułem podkomorzego królowej. Nominację na ten urząd uzyskał na krótko przed 30 IX 1420 (kiedy to Jakub z Boturzyna, dotychczasowy podkomorzy, objął urząd podsędka ziemskiego krakowskiego), a zatem po śmierci królowej Elżbiety (maj 1420), a przed kolejnym ślubem Jagiełły (1422). Urząd ten pełnił do r. 1434. W r. 1423 P. wziął udział w październikowym zjeździe krakowskim. W listopadzie 1430 przebywał na dworze Spytka Jarosławskiego, star. lwowskiego w Jarosławiu, świadkując na jego dokumentach z tytułem starosty ryterskiego i podkomorzego królowej. Biegłość w sztuce rycerskiej i wieloletnie doświadczenia wojenne były powodem, że na zjeździe w Warcie t. r. rada królewska wyznaczyła P-a na jednego z dwóch (obok Wincentego Kota) wychowawców synów królewskich. Do jego obowiązków należało przede wszystkim kształcenie następców tronu w rzemiośle rycerskim; nosił wówczas tytuł marszałka królewiczów («marsalcus regulorum alias crolewiczow»).

W r. 1434 P. wziął udział w zjeździe krakowskim, następnie w uroczystościach koronacji małoletniego królewicza Władysława, który powierzył mu urząd ochmistrza swego dworu. W październiku t. r. z ramienia króla był jednym z sędziów polubownych w sporze między książętami: Bernardem opolskim, Mikołajem raciborskim, Wacławem cieszyńskim i Małgorzatą oświęcimską, a bpem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim i kaszt. sądeckim Krystynem Koziegłowskim. Zebrani pod Będzinem sędziowie polubowni obu stron wyznaczyli P-a do rozpatrzenia granic posiadłości zwaśnionych stron, co było równoznaczne z wyznaczeniem na pewnym odcinku granicy państwowej z księstwami śląskimi. W r. 1436 P. towarzyszył królowi na Ruś i zasiadał na rokach sądowych w Samborze i w Sanoku. W r. 1438 król mianował go miecznikiem krakowskim, którym był do r. 1440. W r. 1439 burgrabia krakowski Mikołaj Wierzynek ze Śledziejowic wyznaczył P-a i Jana z Biechowa na egzekutorów testamentu i zlecił im kupić za odebrane różnym wierzycielom 700 grzywien dobra ziemskie dla swego potomstwa. W r. 1440 P. towarzyszył królowi w drodze na Węgry, powrócił jednak do kraju jeszcze t. r., a dn. 28 XII w Krakowie świadkował na przywileju księcia oświęcimskiego Wacława dla klasztoru Benedyktynów tynieckich. W r. 1441 poręczał wsią Dalewice Janowi Pileckiemu za długi Andrzeja Tęczyńskiego. W r. 1445 wchodził w skład królewskiego sądu nadwornego odprawianego przez namiestnika Jana Czyżowskiego. P. poparł wybór na tron polski księcia lit. Kazimierza Jagiellończyka, który mianował go ochmistrzem swego dworu. Z powodu sędziwego wieku P. coraz rzadziej występował w sprawach publicznych. W r. 1453 zasiadał w królewskim sądzie nadwornym, w r. 1455 król mianował go burgrabia zamku krakowskiego. T. r. zasiadał na rokach sądowych w Krakowie.

Ojciec P-a pozostawił niewielki majątek i liczne długi, głównie u rajców krakowskich. W r. 1412 P. podzielił dobra z macochą Heleną i przyrodnim rodzeństwem, biorąc dla siebie Buszków w pow. ksiąskim i całą ojcowską zbroję i dopłacając im 100 grzywien. Potwierdzono ten dział w r. 1414 po dojściu do pełnoletności przyrodniego brata P-a Oty, z tym, że obaj mieli wspólnie spłacać długi ojcowskie. W r. 1417 P. sprzedał Buszków za 800 grzywien Piotrowi z Sancygniowa, a w r. 1419 kupił wieś Polokow (Połłąków, obecnie pole w Łyszkowicach koło Proszowic), którą w r. 1438 sprzedał Mikołajowi Stadnickiemu. W r. 1420 P. kupił za 130 grzywien, za konia wartości 10 grzywien i za postaw sukna angielskiego wartości 7 grzywien części: w Czarnym Potoku, Jastrzębiu i Woli Jastrzębskiej, wsiach w pow. sądeckim. W r. 1424 po śmierci brata Oty wykupił od swych sióstr: Doroty, Katarzyny i Heleny, za 300 grzywien ojcowiznę w Pisarach, a w r. 1426 przeniósł zastaw w Pisarach, dzierżony od Oty przez Mikołaja Noskowskiego z Grabowej, w 90 grzywnach na Czarny Potok. Przed r. 1441 nabył Dalewice w pow. proszowskim. Miał też w tenucie podkrakowską wieś królewską Racławice. P. zmarł w początkach 1458 r. Zachowała się pieczęć P-a z herbem Topór i napisem w otoku: «S. Petri de Pyssari».

Od r. 1410 był P. ożeniony ze Świętochną, córką wójta bocheńskiego Piotra, która wniosła mu posag wartości 400 grzywien. W źródłach występowała do r. 1424. Drugą żoną P-a była Małgorzata, córka Zawiszy z Wielopola, której w r. 1441 oprawił 100 grzywien posagu na części Pisar. Synami P-a byli: Rafał (1444–1473), dworzanin królewski i burgrabia krakowski, Żegota, w r. 1440 student Akad. Krak., w l. 1462–89 burgrabia krakowski (nazywany w źródłach «baro alias rycerz»), Piotr występujący w źródłach w l. 1460–91. W r. 1470 synowie podzielili między siebie ojcowiznę, tj. dobra dziedziczne: wójtostwo w Nowym Brzesku, w pow. proszowskim, część Pisar, Dalewice, Czarny Potok i sołectwo w Barcicach w pow. sądeckim; królewszczyzny: Królówkę w pow. szczyrzyckim, zamek Rytro w pow. sądeckim z wsiami Przysietnica, Barcice, Olszana, Wolica i Leszczyna. P. miał też córki: Annę, żonę Jana Masłowskiego, Dorotę, żonę Piotra ze Stronia, i Katarzynę.

 

Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Kwiatkowski S., Urzędnicy kancelaryjni koronni i dworscy Władysława III Warneńczyka (1434–44), Kr. 1884, Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., XVII; – Rozbiór krytyczny Długosza; – Akta grodz. i ziem., V, VII, IX, XI, XIII; Cod. Pol., III nr 203; Cod. Univ. Crac., I; Długosz, Historia; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wyd. Z. Perzanowski, Wr. 1971; Formularz Jerzego pisarza grodzkiego krakowskiego ok. 1399–1415, Wyd. K. Górski, Tor. 1950 s. 36; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Najstarsza księga sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, Wyd. A. Kłodziński, Arch. Kom. Prawn. PAU, Kr. 1936 X; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1705, 1897, 1904, 1945, 2539, 2792, 3100, 3207, 3238, 3521; Zbiór dok. mpol., II nr 391, 469, nr 1215 (dokument wystawiony przez P-a z tytułem podkomorzego królowej w Dobczycach 14 VIII 1408, uznany przez wydawcę za podejrzany), VI nr 1828, VII nr 1869; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 1 s. 304, 387, 610, 617, t. 2 s. 173, 181, 195, 271, 314, 343, 431, 439, 442, 445,453, 460, 472, 474–475, 486, 489, 493, 507, 678, 686, t. 3 s. 128, 177, 221, 364, 657, t. 4 s. 262, 412, 417, Terr. Crac., t. 3 s. 286, 395, 581, t. 5 s. 35, 54, 159, 187, 204, 230, 241, 243, 272, 296, 299, 315, 321, 353, 357, 359, 361, 440, t. 6 s. 44, 57, 65, 96, 100, 110, 272, 320, 337, 345, 352, 354, 365, 414, 445, 452, 462, 512, t. 7 s. 50, 52, 58, 143, 273, 286, 326, 339, 356, 375, 378, 380, 427, t. 8 s. 82, 92, 133, 141, 145, 171, 193, 382, t. 10 s. 274, t. 11 s. 573–574, t. 12 s. 129, 183, 228, 236, 276, 279, 320–321, 366, t. 13 s. 48, 78, 188, 205–206, 299, t. 14 s. 186, 319, t. 146 s. 9–10, 43, 58, 113, 124, 127, 273, 414, t. 150 s. 46, 125, 268, t. 152 s. 55, t. 194 s. 54–55, Terr. Czchow., t. 2 s. 314, t. 3 s. 255, t. 4 s. 210, 407, Teutonicalia t. 1a s. 34.

Franciszek Sikora

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.