INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Roman Juliusz Stankiewicz      Roman Stankiewicz, wizerunek na podstawie fotografii.

Roman Juliusz Stankiewicz  

 
 
1921-07-07 - 1985-12-14
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stankiewicz Roman Juliusz (1921–1985), aktor, pedagog.

Ur. 7 VII w Krakowie, był synem Stanisława, przed drugą wojną światową pracownika fabryki Ludwika Zieleniewskiego, następnie księgowego Urzędu Poczt i Telegrafów, podczas okupacji i po wojnie zatrudnionego w Banku «Społem», oraz Julii z Kubalów. Miał siostrę Janinę i przyrodniego brata Stanisława Piescha, urzędników.

S. uczył się w Krakowie: w r. 1931 ukończył czteroklasową szkołę powszechną Tow. Szkół Ludowych, w r. szk. 1931/2 uczęszczał do VII Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, a w l. 1932–9 do I Gimnazjum i Liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego, gdzie w r. 1939 zdał maturę. W latach szkolnych, od przedstawień dla młodzieży organizowanych przez Teatr im. Juliusza Słowackiego, zaczęła się jego fascynacja teatrem. Od r. 1935 występował w zespole teatru szkolnego I Gimnazjum, gdzie 15 IV t.r. zagrał rolę Cyganki w sztuce „Z żaka król” Antoniego Euzebiusza Balickiego, w reżyserii Juliusza Osterwy i Władysława Staszewskiego. T.r. wystąpił tutaj również w roli Wandy w „Legendzie” Stanisława Wyspiańskiego.

Po wybuchu drugiej wojny światowej S. pozostawał przez kilka miesięcy bez stałego zajęcia, następnie w l. 1940–4 pracował jako urzędnik w poradni buchalteryjnej swego chrzestnego ojca Edwarda Pompy, a w l. 1944–5, dzięki pomocy ojca, w Banku «Społem». W r. 1942 rozpoczął studia polonistyczne na tajnym Wydz. Humanistycznym UJ; był starostą konspiracyjnej grupy nazywanej kompletem Stankiewicza, a część wykładów i konwersatoriów odbywała się w jego domu rodzinnym przy ul. Garbarskiej 6. Należał S. do zarządu i był skarbnikiem założonej we wrześniu 1942 tajnej Bratniej Pomocy Studentów UJ. W prywatnych mieszkaniach współorganizował wieczory poezji z udziałem aktorów, m.in. Tadeusza Białkowskiego i Władysława Woźnika, zaś wiosną 1944, w porozumieniu z Zenonem Klemensiewiczem, także konspiracyjny komplet młodzieży gimnazjalnej.

Po wojnie, od kwietnia 1945 do lipca r.n., uczył się S. w Studium Dramatycznym Iwo Galla, mieszczącym się przy ul. Warszawskiej 5, równolegle studiując polonistykę na UJ. Dn. 4 VII 1946 w przedstawieniu dyplomowym, będącym zawodowym egzaminem zbiorowym przed Państw. Komisją Egzaminacyjną Związku Artystów Scen Polskich (ZASP), zagrał Sędziego w sztuce „W małym domku” Tadeusza Rittnera; otrzymał notę dobrą, zaś z egzaminu teoretycznego został zwolniony. Zarówno Gall jak Osterwa uznali ten debiut za obiecujący; po latach Gall podkreślał inteligencję artystyczną młodego aktora i umiejętność wczucia się w postać starca.

Wczesną jesienią 1946 wyjechał S. z grupą wychowanków Studia do nowo założonego Teatru Wybrzeże w Gdyni, gdzie Gall objął dyrekcję. Lata spędzone najpierw w Studiu, później w zespole Galla, zdecydowały o całym życiu zawodowym S-a; styl pracy zespołu nawiązywał tu do przedwojennej tradycji «Reduty» Osterwy, aktorzy wraz ze swym mistrzem tworzyli wspólnotę podporządkowaną pracy artystycznej, pełną pasji i kultu dla sztuki. Dn. 20 XI t.r. debiutował S. już jako zawodowy aktor rolą Ojca w „Homerze i Orchidei” Tadeusza Gajcego w inauguracyjnym spektaklu Teatru Wybrzeże, który uznano za wybitne osiągnięcie eksperymentalnego teatru poetyckiego. Wystąpił w Teatrze Wybrzeże w dziesięciu rolach (granych także na scenach w Gdańsku i Sopocie). Odniósł pierwsze sukcesy m.in. w roli Argana w „Chorym z urojenia” Moliera (1947), Adama w „Jak wam się podoba” W. Shakespeare’a – spektaklu, który zdobył I miejsce na II Ogólnopolskim Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku w r. 1947, Firsa w „Wiśniowym sadzie” A. Czechowa (1948). W r. 1947 uzyskał magisterium z filologii polskiej na UJ (promotorem był Stanisław Pigoń). W r. 1949, razem z częścią zespołu Galla, wyjechał do Łodzi, do Teatru WP (od t.r. im. Stefana Jaracza), w którym Gall objął dyrekcję. Zagrał tu S. szesnaście na ogół drugoplanowych ról m.in. Fujarkiewicza w „Domu otwartym” Michała Bałuckiego (1950) i Liapkina-Tiapkina w „Rewizorze” N. Gogola (1952). Po trzyletnich staraniach o przeniesienie, spowodowanych m.in. usunięciem Galla z Teatru im. Jaracza, wrócił S. do Krakowa w r. 1955 i zaangażował się w Teatrze im. Słowackiego, za dyrekcji Bronisława Dąbrowskiego, grając na początek Riustema w „Pierwszym dniu święta” N. Hikmeta. Nowością w jego karierze stały się teraz role w repertuarze romantycznym, głównie w dramatach Juliusza Słowackiego (m.in. Doktor w „Kordianie”, 1956; Święty Gwalbert w „Lilli Wenedzie”, 1961; Respekt w „Fantazym”, 1963), ale też Adama Mickiewicza (m.in. Doktor w „Dziadach”, 1963). Istotnym doświadczeniem okazały się role w dramatach Wyspiańskiego – w dwóch głośnych inscenizacjach „Wesela” (Dąbrowskiego z r. 1956 i Lidii Zamkow z r. 1969) grał Chochoła, Stańczyka i Żyda; w równie znanym „Wyzwoleniu” w reżyserii Dąbrowskiego z r. 1957 – Samotnika i Maskę. Pięćdziesiąt sześć ról, w jakie się wcielił w Teatrze im. Słowackiego, pozostawało w kręgu jego dotychczasowego emploi (postacie starców, dziwaków, wiernych sług). Natomiast częściej niż dotąd pojawiał się S. w repertuarze współczesnym (m.in. Ksiądz w „Wizycie starszej pani” F. Dürrenmatta, 1958; Stary Poeta w „Rzeczy listopadowej” Ernesta Brylla 1968; Profesor w „Chłopcach” Stanisława Grochowiaka, 1970). Jednym z największych sukcesów S-a była w tym czasie rola Ojca de Vos w „Urzędzie” wg Tadeusza Brezy (adaptacja i reż. Władysław Krzemiński, 1964), za którą otrzymał t.r. nagrodę „Kuriera Polskiego” na V Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu. Nadal jednak dominowała w jego repertuarze klasyka: Pasterz w „Królu Edypie” Sofoklesa (1968), Dyndalski w „Zemście” Aleksandra Fredry (1969) i in. Pracował z uznanymi reżyserami – oprócz Dąbrowskiego – m.in. Ireną Babel, Wilamem Horzycą, Bohdanem Korzeniewskim, Erwinem Axerem.

W r. 1972 przeniósł się S. do Starego Teatru. Na scenie tej występował do końca życia – najpierw za dyrekcji Jana Pawła Gawlika (1970–80), później Stanisława Radwana (1980–90), grając ogółem 29 ról. Lata współpracy ze Starym Teatrem przypadły na najlepszy okres w powojennych dziejach tej sceny, a S. miał okazję grać w przedstawieniach, które na trwałe weszły do historii polskiej kultury. W inscenizacjach Konrada Swinarskiego zagrał Guślarza w „Dziadach” Mickiewicza (1973) oraz Prymasa (w obsadzie od r. 1974) i Starego Aktora (w obsadzie od r. 1976) w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego; w inscenizacjach Jerzego Jarockiego m.in. Hrabiego de la Trefouille w „Matce” Stanisława Ignacego Witkiewicza (1972) i Firsa w „Wiśniowym sadzie” Czechowa (w obsadzie od r. 1975); w inscenizacjach Jerzego Grzegorzewskiego: Żyda w „Weselu” Wyspiańskiego (1977), Sorina w „Dziesięciu portretach z czajką w tle” wg Czechowa (1979, wyróżnienie na XX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w r.n.), w inscenizacjach Andrzeja Wajdy: Satyra i Makrota w „Nocy listopadowej” Wyspiańskiego (w obsadzie od sezonu 1977/8), Aleksego Jegorowicza w „Biesach” F. Dostojewskiego (w obsadzie od sezonu 1978/9), Wuja w „Z biegiem lat, z biegiem dni…” (współreż. Anna Polony, 1978). Ponadto pracował z reżyserami: Jerzym Kreczmarem, Maciejem Prusem, Zygmuntem Hubnerem i in. Jako ceniony aktor drugiego planu, osiągnął S. z czasem mistrzostwo i stał się jednym z najbardziej lubianych aktorów krakowskich. Stwarzał wyraziste, wielowymiarowe, skonstruowane z dbałością o każdy szczegół psychologiczne portrety ludzi, w których tragizm mieszał się ze śmiesznością, a melancholia przebijała spod pozorów zwyczajności. «Był artystą staroświeckim i nowoczesnym zarazem. […] Bogata skala aktorskich środków, umiejętność transformacji, wyczulenie na ton groteski pozwoliły mu współuczestniczyć także w tym wszystkim, co w teatrze nowe i poszukujące» (Grzegorz Niziołek).

Od r. 1947, przez całe życie zawodowe, współpracował S. z teatrem radiowym, gdzie stworzył kilkadziesiąt kreacji; za jedną z nich, Profesora Wróbla w słuchowisku wg powieści Jalu Kurka „Kantata profesora Wróbla” (reż. radiowa Józef Grotowski), otrzymał nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za r. 1964. W l. 1965–85 zagrał też trzynaście ról w spektaklach Teatru Telewizji wyreżyserowanych m.in. przez Babel, Irenę Wollen, Bogdana Hussakowskiego, Macieja Wojtyszkę. W l. 1962–79 zagrał epizody i role drugoplanowe w jedenastu filmach fabularnych i telewizyjnych, m.in. w „Godzinie pąsowej róży” (reż. Halina Bielińska, 1963), „Polskich drogach” (reż. Janusz Morgenstern, 1976), „Amatorze” (reż. Krzysztof Kieślowski, 1979), „Pałacu” (reż. Tadeusz Junak, 1980). Niektóre z ról teatralnych grał także w wersjach radiowych i telewizyjnych, np. w „Z biegiem lat, z biegiem dni…” (słuchowisko w reż. radiowej Polony i Romany Bobrowskiej, 1978; serial TV w reż. Wajdy i Edwarda Kłosińskiego, 1980), czy w „Dziadach” (rejestracja spektaklu Swinarskiego, realizacja telewizyjna Laco Adamika, 1983). Od r. 1957 do śmierci był wykładowcą wymowy i gry aktorskiej w krakowskiej Państw. Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego – najpierw w ramach prac zleconych, od r. 1962 na etacie. S. był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1971) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski ( 1979), trzykrotnie (1969, 1978, 1982) otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II st. Był członkiem ZASP od r. 1946. Zmarł 14 XII 1985 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kw. M 1, 47).

S. rodziny nie założył.

 

Portrety w rolach: Kapelan w „Damach i huzarach” Fredry, przez Halinę Cieślińską-Brzeską, tusz, 1963, zbiory prywatne, Ojciec de Vos w „Urzędzie” Brezy, przez Danutę Boguszewską-Chlebowską, tusz, 1964, w Oddz. Teatr. Muz. Hist. M. Kr., Alfons Kłaczek-Kłaczkowski w „Romansie z wodewilu” Krzemińskiego, gwasz na desce, przez Janinę Garycką, 1980, w Starym Teatrze; Fot. w rolach: AP w Gd. (dok. artyst. Teatru Wybrzeże), Arch. Teatru im. Jaracza w Ł., Arch. Artyst. i B. Teatru im. Słowackiego w Kr., Arch. Starego Teatru w Kr.; – Węgrzyniak R., Encyklopedia Wesela Stanisława Wyspiańskiego, Kr. 2000; – Almanach sceny polskiej 1944–1959, Red. A. Chojnacka, W. 2002 (wersja elektroniczna CD w IS PAN); Almanach sceny polskiej 1985/6, Red. K. A. Wysiński, W. 1993 s. 240; Niziołek G., Muzeum Starego Teatru. Roman Stankiewicz, program wystawy otwartej 27 marca 1987, Muz. Starego Teatru, Kr. 1987; – Internet: www.zasp.pl (baza ZASP), www.filmpolski.pl (baza B. i Ośrodka Inform. Filmowej w Państw. Wyższej Szkole Teatr. i Filmowej w Ł.); – Alma Mater w Podziemiu. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1941–1945, Red. M. i A. Zarębowie, Kr. 1964; Bober J., Pochwała urzędu, „Gaz. Krak.” 1964 nr 170; Flaszen L., Antyk z Mańką, „Echo Krakowa” 1960 nr 10; Gawęda S., Uniwersytet Jagielloński w okresie II wojny światowej 1939–1945, Kr. 1986; Jędrzejczyk O., Ezop nie tylko poczciwy i śmieszny, „Gaz. Krak.” 1959 nr 61; Kaszyński S., Teatr Łódzki w latach 1945–1962, Ł. 1970; Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. Ludwika Solskiego, Red. J. Popiel, Kr.–W. 1996; Kudliński T., Pierwszy dzień święta, „Tyg. Powsz.” 1955 nr 51; Łąkowski R., Bratnia pomoc w konspiracji, „LTD. Ilustr. Magazyn Studencki” 1976 nr 42; Miklaszewski K., Zastanawiająca replika portretu Czechowa, „Teatr” 1980 nr 4; Mrożek S., Nazim Hikmet. Pierwszy dzień święta, „Echo Krak.” 1955 nr 292; Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1941–1945, Oprac. M. i A. Zarębowie, Kr. 1975; Opalski J., Czechow według Grzegorzewskiego, „Życie Warszawy” 1980 nr 1; tenże, Rozmowy o Konradzie Swinarskim i „Hamlecie”, Kr. 2000 s. 260; Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. L. Solskiego w Krakowie w trzydziestolecie istnienia, Oprac. E. Orzechowski, Kr. 1977; Podziwiam Czechowa. Rozmowa z Jerzym Grzegorzewskim, Rozmawiała H. Cenglowa, „Przyjaźń” 1981 nr 1 (fot.); Rozmowy o radiu, Red. D. Poskuta-Włodek, Kr. 1997 s. 212, 217, 224; Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Red. K. Spiegiel, A. Stafiej, Kr. 1977 (fot. w rolach); Vogler H., Hikmet w inscenizacji Dąbrowskiego, „Życie Liter.” 1955 nr 50; Walas T., Czechow według Grzegorzewskiego, „Dzien. Pol.” 1979 nr 268; – Dąbrowski B., Na deskach świat oznaczających, Kr. 1981 III; Gall I., Mój teatr, Kr. 1963 s. 167, 196, 198, 200, 209; Szczepkowska M., 20 lat teatru na Wybrzeżu. Wspomnienia i obserwacje, Gdynia 1968; – „Dzien. Bałtycki” 1947 nr 286 (E. Misiołek), 1948 nr 1 (M. Brandys); „Gaz. Krak.” 1985 nr 294 (nekrolog S-a); – AP w Gd.: Dok. artyst. Teatru Wybrzeże z l. 1946–9; Arch. Artyst. i B. Teatru im. Słowackiego w Kr.: Akta osobowe; Państw. Wyższa Szkoła Teatr. w Kr.: Programy teatralne, afisze, wycinki prasowe; Arch. Starego Teatru w Kr.: Akta osobowe; Arch. Teatru im. Jaracza w Ł.: Akta osobowe, protokoły egzaminacyjne; Arch. Teatru Wybrzeże w Gd.: Akta osobowe (karta ewidencyjna, świadectwo pracy); Arch. UJ: Klemensiewicz Z., Tajne nauczanie języka polskie, mszp. z 14 VIII 1945, akta KHUW–5, teczka S-a z r. 1947; Dział Dok. Teatr. ZASP w W.: Teczka S-a; Muz. Hist. M. Kr., Oddz. Teatr.: Arch. prywatne S-a; – Informacje siostry, Janiny, oraz siostrzenicy, Krystyny Solańskiej z Kr.

Diana Poskuta-Włodek

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.