INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Roman Kajetan Jakub Rupniewski     

Roman Kajetan Jakub Rupniewski  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1991-1992 w XXXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rupniewski Roman Kajetan Jakub (1802–1892), oficer artylerii WP, powstaniec 1830/31 r., malarz amator. Ur. w Gnojnie w pow. stopnickim, był synem Józefa, właściciela ziemskiego, dymisjonowanego podporucznika 3. regimentu pieszego b. wojsk kor., i Petroneli z Zagrodzkich. Osierocony w dzieciństwie, wychowywany był R. wraz ze starszą siostrą Marianną (1799–1839) przez swoją ciotkę (stryjeczną siostrę ojca) Józefę z Misiewskich Florianową Straszewską (zm. 1810), która zapisała swoim wychowankom dobra Ruszcza Dolna i Rybitwy w pow. sandomierskim.

R. uczył się na pensji ks. Piotra Bouchera w Krakowie; w r. 1815 przyjęty do Theresianum w Wiedniu, ukończył je w r. 1822. Zawieziony przez Floriana Straszewskiego do Warszawy, wstąpił do służby w baterii pozycyjnej artylerii konnej gwardii. Naraził się w. ks. Konstantemu staraniem o wyjazd na urlop do Krakowa. Za nieprzepisowe ostrzyżenie włosów R. ukarany został wówczas cofnięciem urlopu, miesiącem aresztu oraz degradacją na prostego żołnierza. Kara niebawem została anulowana i R. wrócił do stopnia podoficerskiego i służby w baterii. Skierowany do szkoły zimowej artylerii, ukończył ją z nominacją (30 VII 1829) z podchorążego na stopień podporucznika.

W celu załatwienia spraw majątkowych przebywał R. z początkiem 1830 r. na urlopie w Krakowie. Dn. 28 IX t. r. wziął dymisję i gospodarował w Ruszczy Dolnej. Po wybuchu powstania korpus oficerski baterii wezwał R-ego do powrotu do służby. Natychmiast udał się do swej macierzystej jednostki, mimo propozycji otrzymania wyższego stopnia i odpowiedniego stanowiska ze strony płk. Henryka Dembińskiego, organizatora siły zbrojnej w woj. krakowskim. Ze swoją baterią, dowodząc w niej 6. plutonem, R. odbył całą kampanię 1831 r. Bił się 25 II pod Grochowem i 10 IV pod Iganiami. W czasie wyprawy na gwardie odznaczył się w bitwie pod Złotorią (21 V), gdzie z dwoma działami swego plutonu prowadził nieprzerwany ostrzał artyleryjski, mimo odcięcia od reszty baterii i przerwania dostaw zaopatrzenia. W bitwie pod Ostrołęką (26 V), przydzielony w jej pierwszej fazie ze swym plutonem oraz plutonem ppor. Wojciecha Gajewskiego pod komendą kpt. Stanisława Jabłonowskiego do brygady gen. Ludwika Bogusławskiego, walczył w obronie miasta z przeważającymi siłami atakującego nieprzyjaciela i w należytym porządku wyprowadził swoje działa przez most na prawy brzeg Narwi. S. Jabłonowski pisał po latach w pamiętniku, że znając od dawna energię i waleczność R-ego obdarzył go pełnym zaufaniem w prowadzonych działaniach bojowych. Pod koniec bitwy ostrołęckiej R. uczestniczył w słynnej szarży baterii przeprowadzonej pod komendą jej dowódcy ppłk. Józefa Bema; był ranny i zabito pod nim dwa konie. Za okazane męstwo R. nagrodzony został 6 VI Krzyżem Złotym Virtuti Militari. Dn. 30 VI 1831 powołany został w skład Sądu Wojennego Nadzwyczajnego dla rozpatrzenia sprawy generałów: Ludwika Bukowskiego, Józefa Hurtiga, Antoniego Jankowskiego, Antoniego Sałackiego i in., oskarżonych o przynależność do spisku i zdradę. Po zamordowaniu w czasie wypadków nocy 15 VIII głównych obwinionych, R. Uczestniczył 20 VIII w ostatnim posiedzeniu sądu, na którym uniewinniono dwóch ostatnich oskarżonych: płk. Kazimierza Słupeckiego i obywatela Warszawy Karola Lessla.

R. wziął udział w walkach w obronie Warszawy (6–7 IX). Po kapitulacji stolicy pociągnął z armią pod Modlin a następnie przez Płock w kierunku granicy pruskiej. W dn. 12 i 24 IX gen. Bem, jako dowódca artylerii czynnej, wystąpił do Wodza Naczelnego na prośbę R-ego o udzielenie mu dymisji. Dn. 14 IX R. awansował na stopień porucznika. Po przekroczeniu granicy i złożeniu broni, wziął uwolnienie ze służby i przez Frankfurt nad Odrą i Śląsk przedostał się do Galicji, gdzie zatrzymał się w Boguchwale koło Rzeszowa, u swojego szwagra Teodora Stanisława Straszewskiego, przyrodniego brata Floriana, ożenionego w r. 1815 z siostrą R-ego – Marianną. Skorzystał z ogłoszonej przez Mikołaja I amnestii, powrócił do Król. Pol. i osiadł w Ruszczy Dolnej.

W życiu R-ego nastąpił okres ciężkiej pracy nad podźwignięciem zrujnowanej dzierżawami gospodarki przy ówczesnych niskich cenach na zboże i wysokich kosztach kredytów. Starał się zarazem o spłacenie siostry z jej udziału w spadku. Duże straty przyniosły R-emu wylewy Wisły w latach czterdziestych toteż energicznie uczestniczył w budowie rzecznych wałów ochronnych w dolinach Wisły, Wschodniej i Czarnej. Po sprzedaży swego majątku ziemskiego zięciowi R. poświęcił się całkowicie nowej pasji: malowaniu żołnierzy polskich. Wykonywał małe akwarele przedstawiające w czterech cyklach umundurowanie i uzbrojenie żołnierza polskiego, od czasów Stanisława Augusta przez okres Ks. Warsz. i Król. Pol. do powstania listopadowego. R. opierał się na rycinach w wydawnictwie N. Raspego „Accurate Vorstellung der königlich pohlnischen Armee…” (Nürnberg 1781). Posługiwał się litografiami Józefa Kondratowicza, Józefa Lexa i Tomasza Polakiewicza przedstawiającymi armię Ks. Warsz. oraz Król. Pol., a ponadto akwatintami Fryderyka Dietricha i litografiami Karola Simona (wg rysunków Teofila Mielcarzewicza) odtwarzającymi wojsko polskie w r. 1831. W tej ostatniej serii powstały akwarele wykonane również na podstawie własnych obserwacji R-ego i spostrzeżeń z okresu powstania, a niektóre z nich są jedynymi przekazami o wyglądzie żołnierza danej formacji. Tablice R-ego odznaczają się pewną naiwnością, przesadną dekoracyjnością, a niekiedy dowolnością w traktowaniu barw i szczegółów, stanowią jednak cenny przekaz ikonograficzny. Można zakładać, że tablic tych, naturalnie powtarzanych z niewielkimi jedynie zmianami, R. wykonał kilkaset. Znajdują się one w zbiorach publicznych (m. in. w Muzeum Narodowym, Muzeum WP w Warszawie, w Bibliotece Jagiellońskiej, Muz. Narodowym w Krakowie), kolekcjach prywatnych oraz w posiadaniu rodziny. Stefan Żeromski pisał, że u Józefiny Bronikowskiej w Kotuszowie (pow. stopnicki): «Na ścianach do osiemdziesięciu małych rysunków, przedstawiających armię polską we wszystkich jej gatunkach i odmianach… Są to oryginalne rysunki pana Rupniewskiego… Rzeczy nader ładne i miłe».

Malowanie musiał R. przerwać, gdyż mniej więcej 30 lat przed śmiercią zaczął tracić wzrok. Mieszkał wówczas w Ruszczy Dolnej, a od początków lat siedemdziesiątych wraz z żoną w Gniewięcinie (pow. jędrzejowski) przy swojej młodszej córce, w majątku zakupionym przez zięcia w r. 1872. Zmarł ociemniały 28 XI 1892 w Gniewięcinie i pochowany został na cmentarzu parafialnym w Matyczowie.

Z małżeństwa z Lucyną z Łętowskich (zrn. 31 XII 1879) miał R. córki: Jadwigę (1831–1850) i Helenę, poślubione kolejno przez Bolesława Łuniewskiego (1823–1901).

 

Portret w mundurze paradnym porucznika artylerii konnej gwardii w r. 1830 pędzla Jana Kantego Hruzika (po r. 1851) w zbiorach Muzeum WP w W. nr inw. 31800x, reprod. w: Bigoszewska W., Polski portret wojskowy 1815–1831, Płock 1981; – Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Uruski, XV; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; Księga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny… oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymż roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; [Bartynowski W.], Materiały do ikonografii królów, zbroi i wojska polskiego ułożone i rysowane przez Karola Wawrosza, zebrane i wydane staraniem i nakład. … w Krakowie 1908 (Część III – F–G tablice IIIa, IVa–Xa, XII, XIV–XX, XXVII–XXXI z postaciami wg akwarel R-ego); Katalog wystawy Powstania Listopadowego urządzonej w setną rocznicę we Lwowie 29 listopada 1930 roku, Lw. 1930; – Bigoszewska W., Polski portret wojskowy XVII–XIX w., Tor. 1979 s. 38; Borkiewicz S., Linowski Z., Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce 1937; Gembarzewski B., Artyleria polska w dobie powstania listopadowego – Bateria 4. lekka artylerii konnej, „Przegl. Artyleryjski” 1939 z. 2–3; Kozłowski L., Józef Bem 1794–1850, W. 1989 s. 38; Łoś R., Artyleria Królestwa Polskiego 1815–1831, W. 1969; Powstanie listopadowe 1830–1831. Geneza–uwarunkowania–bilans–porównania, Wr. 1983; Sokołowski A., Dzieje porozbiorowe narodu polskiego, W. 1904 II cz. 2 s. 401; Szumlański A., Walecznych tysiąc…, W. 1968 (błędna identyfikacja w indeksie osobowym); [Wielecki] Wiewióra H., Wojsko Królestwa Polskiego 1815–1830 (wg akwarel Romana Rupniewskiego), W. 1972; tenże, Wojska Powstania Listopadowego 1830–1831 – nowe formacje (wg akwarel Romana Rupniewskiego), W. [b. r. w.]; Wojsko Polskie z roku 1830/1 według akwarel Romana Rupniewskiego, Kr. 1922; Żygulski Z., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Kr. 1988 s. 208, 341 (reprod. oraz opis munduru paradnego i surdutu mundurowego R-ego); – Jabłonowski S., Wspomnienia o baterii pozycyjnej artylerii konnej gwardii królewsko-polskiej, P. 1860 s. 35–7, 40, 42; Mierosławski L., Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż 1865 III 411; Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego 1830 (W.); Rozkazy dzienne Wodza Naczelnego 1829–1831 (W.); Spazier R., Historia powstania narodu polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż 1833 III 106; Żeromski S., Dzienniki, t. 3: 1888–1891, W. 1956 (na s. 576 błędna data śmierci, przypis dotyczy Stefana Rupniewskiego <1840–1889>, ziemianina, syna Franciszka i Ludwiki Ratyńskiej); – „Broń i Barwa” 1937 nr 3–12, 1938 nr 1–2, 9–10; „Czas” 1892 nr 278; „Dzien. Pol.” 1893 nr 5; „Kraj” 1892 nr 48; – B. Jag.: rkp. 3179; B. Pol. w Paryżu: rkp. 397 k. 2, 14, 20, IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza w Kr.; – Archiwum rodzinne w posiadaniu Stefana Rupniewskiego w Kr.

Zbigniew Zucharewicz

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Obrona Warszawy w 1831 r.

Powstańcy i cywile opanowali miasto już 30 listopada 1830 r. Namiestnik carski i garnizon rosyjski ewakuował się. Warszawa stała się centrum polityczno-administracyjnym i wojskowym powstania listopadowego,......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.