Małachowski Sambor (zm. po r. 1435), kasztelan zbąszyński, łowczy kaliski. Pochodził z Małachowa w południowej części pow. gnieźnieńskiego, zasiedlonej przez liczną drobną szlachtę legitymującą się później przynależnością do rodu Gryfitów. W r. 1416 M. pisał się też z Rosnowa pod Poznaniem, które najpewniej dzierżawił od kaszt. poznańskiego Mościca ze Stęszewa. M. w r. 1407 zasiadał jako zastępca chorążego kaliskiego Paska z Brodnicy na roczku gnieźnieńskim; związał się z woj. poznańskim Sędziwojem z Ostroroga, którego sporadycznie reprezentował jako wicewojewoda w Kościanie (1413) i w Poznaniu (1414–5), a gdy Ostroróg piastował starostwo generalne Wielkopolski, w Pyzdrach jako wicestarosta (1419, 1422–5). Często też przebywał w otoczeniu Ostroroga. Mając duże obycie sądowe, występował wiele razy przed sądami jako świadek stron procesowych, traktując ten proceder najpewniej jako dodatkowe źródło dochodów. Pomiędzy r. 1406 a 1411 M. otrzymał urząd kasztelana zbąszyńskiego (występuje jako taki do r. 1419), będący w tym czasie domeną niższej szlachty i nie odgrywający większej roli w hierarchii urzędniczej Wielkopolski. W r. 1420 objął łowczostwo kaliskie, rezygnując z kasztelanii (identyczność Sambora kasztelana z łowczym, choć nie potwierdzona bezpośrednio, jest bardzo prawdopodobna). Otrzymane przez M-ego tytuły świadczą być może o pośrednictwie wpływowego na dworze Ostroroga.
W listopadzie 1415 M. bawił przy królu Jagielle w Nowym Korczynie, uczestniczył w bliżej nie znanych naradach; król wystawił mu wtedy list inhibicyjny zwalniający od stawiennictwa przed sądem w Poznaniu. W r. 1430 M. otrzymał prawo lokowania nowej wsi w królewskim lesie Moków niedaleko Małachowa; powstała wieś zwała się przemiennie Nową Wsią lub Samborowem (dziś Szemborowo). Brak wiadomości o szerszej działalności publicznej M-ego. Dn. 4 III 1436 uczestniczył w sejmie sieradzkim, gdzie był jednym z gwarantów pokoju z Krzyżakami; jest to ostatnia wzmianka o M-m. W r. 1416 wspomniana jest żona M-ego – Małgorzata; zapewne ich synem był Sambor z Małachowa, sprzedający ok. 1447 r. Janowi Krasce sołectwo w Nowej Wsi.
Jednocześnie z M-m występuje jego brat Tomisław (Tomasz, Tomek) z Małachowa, któremu M. najpewniej scedował tytuł kasztelański; jako ostatni kasztelan zbąszyński Tomek pojawia się w źródłach kilkakrotnie w l. 1420–1, potem tytuł na stałe zanika. Sam Tomek, najpewniej identyczny z byłym kasztelanem, działał potem jako stały asesor roków ziemskich, wicepodsędek w Gnieźnie (1420–7), jednocześnie w Kaliszu (1420–2) i w Pyzdrach (1424–7), a także wicechorąży w Pyzdrach (1422–4). Do r. 1438 występował sporadycznie jako asesor sądów kaliskich.
Obydwaj Małachowscy byli typowymi reprezentami drobnego rycerstwa wielkopolskiego, szukającego zarobków poza rolnictwem i wybijającego się poprzez pracę w aparacie administracyjnym późnośredniowiecznego państwa.
Gąsiorowski A., Urzędnicy wielkopolscy 1385–1500. Spisy, P. 1968; – Dworzaczek W., Z wielkopolskich zagadnień demograficznych, „Roczniki Hist.” R. 17: 1948 z. 1 s. 199 n.; Gąsiorowski A., Uwagi o mniejszych kasztelaniach wielkopolskich XIII–XV wieku, „Czas. Prawno-Hist.” R. 19: 1967 z. 1 s. 98 n.; Kozierowski S., Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, P. 1914 s. 161–2, 323; Krasoń J., Zbąszyń do przełomu wieku XVI-go i XVII-go, Zbąszyń 1935 s. 38 n.; – Acta capitulorum, I–II; Arch. Kom. Hist. AU, III 167, 215, 307; Kod. Wpol., V; Łaski, Liber benef.; Vol. leg., I 129; Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku, Wyd. H. Kowalewicz i W. Kuraszkiewicz, II, P. 1960 nr 321, 395, 507, 516, 534, 675, III, Wr. 1967 nr 601, 1208; – AGAD: Dok. pergaminowe 791, 827; Arch. Państw. w P.: Księgi ziem. Poznań Z. 3 k. 187, Z. 4 k. 7v., 157a, 170, Z. 5 k. 54v., Pyzdry Z. 3 k. 210, 217v., 234, Z. 4 k. 131, Z. 5 k. 1 i passim, Z. 6 k. 134v., 260, Gniezno Z. 1 k. 82, Z. 2 k. 29v., 77, Z. 3 k. 1 a, 29v., 90v., Kalisz Z. 3 k. 61, Z. 5 k. 247, 261, Konin Z. 2 k. 154, 214v., 241.
Antoni Gąsiorowski