Komorowski Samuel Aleksander h. Dołęga odmien. (zm. 1659), oboźny litewski. Pochodził z rodu wywodzącego się z ziemi dobrzyńskiej, który przeniósł się na Litwę. Był synem Jerzego, podkomorzego wiłkomierskiego, i Marianny Sapieżanki, córki Mikołaja, kuchmistrza lit. W r. 1632 był K. rotmistrzem husarskim; w t. r. podpisał z woj. wileńskim elekcję Władysława IV. Wziął udział w kampanii smoleńskiej w l. 1633–4, odznaczając się (od czerwca 1633) na czele chorągwi husarskiej pod wodzą hetmana Krzysztofa Radziwiłła. Dn. 4 VI 1633 r. zapędził się aż pod obóz Michała Szehina, «pięć taborów i zasieków nieprzyjacielskich… wysiekł, chorągiew nieprzyjacielską wziął, więźniów niemało przywiódł, bydłem i końmi wojsko nadgłodniałe … posilił» („Dyariusz wojny moskiewskiej”). W styczniu 1634 r. działał aż pod Białą, na północny-wschód od Smoleńska, rozpuszczając zagony pod Rżew, Torepiec, «wszędzie derewnie… palił i szable… nie żałował» („Dyariusz wojny moskiewskiej”), szczególnie niszczył dobra M. Szehina. Po kampanii smoleńskiej został w r. 1635 podczaszym wiłkomierskim. W latach następnych szybko awansował; w r. 1647 był podstolim wiłkomierskim i instygatorem litewskim, a w r. 1649 chorążym wiłkomierskim. K. wziął udział w wojnach kozackich; pod Korsuniem w r. 1648 był prawdopodobnie rotmistrzem kozackim. Jesienią t. r. jako rotmistrz dragonów walczył K. na Wołyniu, przyczyniając się do odbicia Pińska z rąk Kozaków Hładkiego. Szczególnie wyróżnił się w bitwie ze Stanisławem Michałem Krzyczewskim pod Łojowem nad Dnieprem 31 VII 1649 r. przez przyprowadzenie w decydującym momencie walki pomocy hetmanowi Januszowi Radziwiłłowi. W r. 1650 został chorążym, w r. 1652 starostą wiłkomierskim oraz mołczackim, a w przededniu wojny polsko-rosyjskiej 3 IV 1654 r. król mianował go oboźnym lit. Uczestniczył w kampanii moskiewskiej 1654 r. próbując bezskutecznie odzyskać Witebsk. K. posłował z pow. wiłkomierskiego na kilka sejmów: w l. 1647 i 1652 był komisarzem do zapłaty wojsku, w r. 1658 komisarzem do uregulowania spraw handlowych z elektorem.
W latach zawieruchy wojennej ze Szwedami K. zrazu stanął przy hetmanie Januszu Radziwille i we wrześniu 1655 r. aresztował opornych wobec hetmana oficerów i senatorów, wśród nich hetmana polnego lit. Wincentego Gosiewskiego. Ale w latach następnych współdziałał z wojskami rosyjskimi A. Ł. Ordin-Naszczokina przeciw Szwedom. W r. 1658 walczył na Żmudzi. Po wzięciu hetmana Gosiewskiego do niewoli rosyjskiej pod Werkami (21 X) 1658 r. król powierzył K-emu obowiązki regimentarza nad wojskiem litewskim w tej części kraju. Zbierał więc rozproszone chorągwie i oddziały litewskiego oraz kurlandzkiego pospolitego ruszenia i na polecenie króla podjął się zorganizowania obrony Żmudzi. W listopadzie 1658 r. zaczął działania wojenne przeciw Szwedom w okolicach Szawel, dowodząc na lewym skrzydle wojsk litewskich tzw. żmudzką dywizją, złożoną głównie z jazdy. W początkach 1659 r. dysponował K. nie tylko resztkami chorągwi Gosiewskiego, ale również zaciężnymi rotami z Kurlandii. Dn. 12 III zaatakował wraz z pospolitym ruszeniem obsadzone przez Naszczokina Czadosy, doprowadzając po dwumiesięcznym oblężeniu do zawieszenia broni z Rosjanami. W maju 1659 r. skierował się z frontu moskiewskiego przez Birże, Szawle i Telsze ku portowi Połądze na Żmudzi, by przeszkodzić połączeniu sił szwedzkich R. Douglasa z P. Wirtzem. Dn. 18 V 1659 r. stoczył w 3 000–4 000 jazdy litewskiej bitwę z Douglasem pod Żydykami (Zydylią), na pograniczu Żmudzi i Kurlandii. Z powodu braku spodziewanej pomocy ze strony wojsk elektorskich, pozostających pod wodzą Bogusława Radziwiłła, nie mógł jednak rozwinąć większych działań wojennych. Dopiero uzyskawszy w czerwcu posiłki pruskie pod pułkownikiem Schönaichem, w wypadzie do woj. trockiego pobił Szwedów pod Sałatami, wziął do niewoli gen. Aderkosa oraz wielu innych jeńców. Współdziałając w dalszym ciągu z sojuszniczymi wojskami pruskimi zaatakował K. okupowaną przez Szwedów Mitawę, a z końcem lipca i Rygę. W połowie sierpnia obiegł twierdzę Kuldyngę (Goldyngę), główną pozycję nieprzyjaciela w centrum Kurlandii. Z braku artylerii i oczekiwanej pomocy pisarza polnego lit. Aleksandra Hilarego Połubińskiego, który uspokajał skonfederowane wojsko, K. musiał wdać się w układy z załogą Kuldyngi. Zostały one jednak zerwane przez Szwedów, którzy zabili brata K-ego Eliasza, chorążego wiłkomierskiego i rotmistrza królewskiego. Z końcem sierpnia 1659 r. połączyły się siły K-ego i Połubińskiego i 10 IX rozgromiły odsiecz Douglasa, zmuszając go do wycofania się pod Rygę. Dn. 19 IX K. zdobył Kuldyngę, biorąc 1 500 jeńców i 7 dział. Sukces ten ocenili współcześni wysoko, gdyż kapitulacja tej twierdzy ułatwiła dalsze działania w Kurlandii. Dn. 25 IX opanował K. port Windawę, a 18 X Szkrudy w Kurlandii nad Windawą. Był to już ostatni sukces wojenny K-ego.
Za położone zasługi spotykały K-ego należne nagrody. I tak w r. 1634 otrzymał w dożywocie Horodeczne i Nowe Sioło w woj. nowogrodzkim, a następnie Mohyle-Hajdamowicze. Sejm zaś 1649 r. nagrodził go jako «zasłużonego z dawna w inflanckiej, moskiewskiej ekspedycyjach żołnierza» za starostwo sierpejskie, odpadłe na rzecz Rosji, kwotą 10 000 zł, zabezpieczoną na Suchowiczach i Nosowiczach w pow. mozyrskim. Konstytucje z r. 1662 i jeszcze z 1677 przypominały zasługi K-ego i polecały jego żonę i sukcesorów opiece króla. K. był żonaty z księżną Dorotą Drucką-Sokolińską. Pozostawił syna Adama. Zmarł 20 X 1659 r.; podobno wracając w stanie nietrzeźwym z uczty u Bogusława Radziwiłła udusił się szalem zaplątanym w koła kolasy.
Estreicher, XII 492, XIX 485; Enc. Wojsk., IV 399; Boniecki; Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., 219, 247; – Codello A., Konfederacja wojskowa na Litwie w l. 1659–1663, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI cz. 1 s. 20–46; tenże, Wydarzenia wojenne na Żmudzi i w Kurlandii 1656–1660, „Przegl. Hist.” T. 57: 1966 z. 1 s. 50–67; Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652, Wr. 1955; Jasnowski J., Aleksander Hilary Połubiński. (Działalność wojskowa w l. 1650–1665), „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 10: 1938 s. 163–93; Kalicki B., Bogusław Radziwiłł, Kr. 1878 s. 77, 80, 82, 83, 87; Kotłubaj E., Galeria nieświeska portretów Radziwiłłowskich, Wil. 1857 s. 197–200; tenże, Życie Janusza Radziwiłła, Wil.–Witebsk 1859 s. 124, 143–5, 368, 416, 417; Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski, Lw. 1922 s. 489, 509, 585, 608, 609; Lipiński W., Działania wojenne polsko-rosyjskie pod Smoleńskiem od października 1632 do września 1633, „Przegl. Hist. Wojsk.” R. 4: 1932 t. 5 s. 172, 175, 200; Manteuffel G., Ks. Jakub Kurlandzki i jego następcy, „Przegl. Powsz.” T. 49: 1896 s. 34–52; Nowak T., Oblężenie Torunia w r. 1658, Tor. 1936 s. 150, 151, 154, 155, 157, 168, 171; Ożarowski K., Gorczak B., Sapiehowie, Pet. 1890 II 111; Podhorodecki L., Kampania polsko-szwedzka 1659 r. w Prusach i Kurlandii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958 IV 235–40; Polska w okresie II wojny północnej, W. 1957, II 116, 117, III 46, 71–2; Zarys dziejów wojskowości polskiej do r. 1864, W. 1965 I 461; – Akty Vil. Archeogr. Kom. XIII 97, XXXIV 100, 133; Dyaryusz wojny moskiewskiej 1633 r., Wyd. A. Rembowski, W. 1895 s. 9, 23, 36, 86, 87, 89, Bibl. Ord. Krasińskich XIII; Medeksza S., Księga pamiętnicza wydarzeń zaszłych na Litwie 1654–1668, Kr. 1875 s. 17, 122, 124, 165, 473, Script. Rer. Pol., III; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864 s. 20; Poczobut-Odlanicki J. W., Pamiętnik (1640–1684), W. 1877 s. 22, 23, 26–31; Radziwiłł A. S., Pamiętniki, P. 1839 z 12, 18, i 25 I 1634; Relacja Krzysztofa Radziwiłła z wojny moskiewskiej 1632–1634, Podał W. Lipiński, „Przegl. Hist. Wojsk.” R. 6: 1935 t. 7 s. 119–120; Temberski S., Roczniki 1647–1656, Wyd. W. Czermak, Kr. 1897 s. 280–1; Vol. leg., IV 122, 326, 327, 377, 541, 897, V 519; – AGAD w W.: Arch. Nieświeskie Radziwiłłów; B. Czart.: Teki Naruszewicza 151, 152, 153, 156, 164, rkp. 416, Teka Pacowska (listy do K-ego) 429.
Adam Przyboś