INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Samuel Leszczyński h. Wieniawa  

 
 
1637 - 1676
Biogram został opublikowany w 1972 r. w XVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Leszczyński Samuel h. Wieniawa (1637–1676), oboźny kor., poeta. Syn Andrzeja, woj. dorpackiego (zob.), i Anny, córki Samuela Koreckiego (zob.), dziedzic Baranowa i Czartoryska. Przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm. Elekcję Michała podpisał z zastrzeżeniem praw religii katolickiej. Jest ślad związków L-ego z sandomierskim kolegium jezuickim w r. 1652, byłaby to nikła poszlaka, że tam się uczył. Po śmierci ojca (1651) jego opiekun, stryj Bogusław Leszczyński, podskarbi kor. (zob.), zniszczył ośrodek protestancki w Baranowie. Po zmarłym w r. 1651 Samuelu Karolu Koreckim (zob.), bracie stryjecznym matki, objął L. olbrzymią fortunę Koreckich (szczególnie dobra koreckie i międzyrzeckie), być może, dzięki pomocy obrotnego stryja Bogusława. Jak się zdaje, pretendowała do tych majętności Izabella z Koreckich Czartoryska, ciotka Samuela Karola i jej dzieci. Obawiając się przypuszczalnie zajazdu z ich strony, wprowadził L. na przełomie r. 1657/8 załogi kozackie do Korca i Międzyrzecza; pod naciskiem władz polskich i szlachty wiosną 1658 r. zwrócił się do I. Wyhowskiego o ich wycofanie. W l. 1663–5 procesował się z Czartoryskimi. Prawdopodobnie wzmianka Bonieckiego o zajęciu Korca przez Czarnkowskiego (1664) dotyczy Czartoryskich. (Korzec znajdował się w posiadaniu L-ego w r. 1672). W r. 1666 pozywał L. I. Czartoryską o zajęcie Kalnika. W początkach 1667 r. miał zatarg z mieszczanami lwowskimi. W r. 1665 obrał sobie L-ego za jednego z opiekunów jego bratanek Andrzej Leszczyński, syn Władysława; jemu też za swego życia przekazał L. Korzec, a w spadku pozostawił Baranów i Czartorysk.

W lipcu 1655 r. został L. rotmistrzem chorągwi kozackiej i tatarskiej. Nie da się stwierdzić, czy brał czynny udział w wojnach w l. 1655–7. W lipcu 1657 r. w czasie rokowań z Rakoczym strona polska wyznaczyła na zakładnika „wojewodzica derpskiego” a więc zapewne L-go. Wg akt skarbowo-wojskowych chorągiew L-ego wchodziła w r. 1658 (1659?) w skład pułku J. Lubomirskiego, działającego w l. 1658–9 na Pomorzu, wg Wimmera należałaby do pułku króla i brałaby udział w wyprawie duńskiej. W lutym 1659 r. L. znajdował się na Wołyniu. W r. 1660 dowodził pułkiem jazdy, po redukcji wojska (1663?) chorągwie L-ego włączono do pułku króla, w r. 1672 znów istniał pułk L-ego. W okresie między kwietniem 1658 a lutym 1659 r. otrzymał starostwo łuckie, w r. 1673 odstąpił je Bieniewskiemu. W wyprawie cudnowskiej 1660 r. wziął udział w składzie dywizji S. Potockiego, hetmana w. kor., jako pułkownik jazdy. W dn. 16, 21–22 IX, 6 X pułk L-ego brał udział w odpieraniu wypadów przeciwnika z taboru, a 26 IX w ataku na tabor. Wyróżniał się L. męstwem w walkach 14 X. Uczestniczył w działaniach na Ukrainie Prawobrzeżnej w r. 1664. Zapewne w t. r. został po S. J. Jabłonowskim oboźnym kor. Znów brak danych o udziale L-ego w późniejszych wojnach. Wiadomo jedynie, że we wrześniu 1671 r., wraz z ks. Ostrogskim, dowodził grupą wojska na Wołyniu. W sierpniu 1672 r. Piwo, na czele ludzi L-ego, pobił pod Korcem Tatarów.

W l. 1659, 1662, 1667, 1668 był L. posłem na sejm z Wołynia. Sejm 1662 r. wyznaczył go do komisji dla zapłaty wojsku. W styczniu 1662 r. był marszałkiem sejmiku łuckiego, a w r. 1668 marszałkiem sądów kapturowych. Podpisał elekcję Michała i Jana III. W r. 1667 kanclerz J. Leszczyński odstąpił mu starostwo korsuńskie. L. był regalistą, a może nawet należał do stronnictwa, francuskiego. W Classicum umieścił gorącą pochwałę Ludwiki Marii. Jak się zdaje, utrzymywał bliższe kontakty z Janem Sobieskim, przesłał mu Potrzebę z Szeremetem, był u niego w lipcu 1668 r. w Błudowie. Uwzględniwszy to wszystko, dziwi czynny udział L-ego w konfederacji gołąbskiej. Być może podziałało tu powinowactwo z Michałem (między r. 1657 a 1659 ożenił się L. z Konstancją Joanną ks. Wiśniowiecką, zm. w r. 1669, córką Jerzego). L. wziął udział w poselstwie konfederacji do wojska (październik–listopad 1672), wrogo przyjętym przez armię. Sejm 1673 r. wybrał go do rady wojennej przy hetmanach. L. boleśnie odczuł fakt, że złożony ciężką chorobą nie mógł uczestniczyć w wyprawie chocimskiej 1673 r.

L. pochodził z rodziny o szerokich zainteresowaniach kulturalnych i już w młodości sam zaczął tworzyć. Tuż po wyprawie cudnowskiej powstał o niej jego poemat Potrzeba z Szeremetem… Zapewne rozsyłał jego kopie pt. Ekspeditia… przeciwko Szeremetowi… przyjaciołom i znajomym (m. in. J. Zamoyskiemu) jeszcze przed bezimiennym wydaniem (Kr. 1661). Poemat jest suchą, prozaiczną relacją przechodzącą miejscami w katalog oficerów, cenną jako źródło do dziejów wyprawy. Jego przeróbkę stanowi J. Zieleniewicza „Memorabilis victoria de Szeremetho…” (Kr. 1668). Poemat Classicum nieśmiertelnej sławy po wiktoriej pod Chocimem (Kr. 1674) to napuszony, przeładowany obrazami alegoryczno-mitologicznymi panegiryk na cześć Jana Sobieskiego, w którym sam opis bitwy stanowi zaledwie mały końcowy fragment. Poemat zawiera również katalog polskich bohaterów od Mieszka I do postaci współczesnych (m. in. Jan Kazimierz, S. Czarniecki, J. Lubomirski, J. Wiśniowiecki). L. «wierszem władał słabo, nie czuł rytmu, rymy naciągał, język kaleczył i przekrzywiał…» (K. M. Górski). Największą pod względem literackim wartość ma skierowana do Sobieskiego przedmowa, napisana potoczystą oktawą, w samym poemacie wiersz gmatwa się, poetyckość zamienia w wyszukane a niedołężne metafory. Na cześć Jana III napisał również Carmen ojczyste (pozostało w rkp.). Twórczość literacka zbliżała L-ego do Stanisława H. Lubomirskiego, który poświęcił mu w r. 1676 wiersz chwalący go jako poetę. Nie wykluczone są kontakty L-ego z Wacławem Potockim. L. zmarł bezdzietny w r. 1676. Jest jednym z bohaterów powieści H. Malewskiej „Panowie Leszczyńscy” (1961).

 

Estreicher; Nowy Korbut (Piśm. staropolskie), II; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki; Elektorowie; – Czermak W., Szczęśliwy rok. Dzieje wojny moskiewsko-polskiej w r. 1660, „Przegl. Pol.” T. 107: 1893 s. 65, 368; Górski K. M., Król Jan III w poezji polskiej XVII w., w: tenże, Pisma literackie, W.–L. 1913; Hniłko A., Wyprawa cudnowska w 1660 r., W. 1931; Jaworski M., Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 1 s. 109; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, 1629–1674, Kr. 1898 III 290; Nowak-Dłużewski J., Dynastia Literacka Leszczyńskich, „Przegl. Human.” 1971 nr 1 s. 24; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Sipayłłówna M., Działalność kulturalna rodu Leszczyńskich, „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” 1935; Tazbir J., Arianie i katolicy, W. 1971; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; – Arch. Jugo-zap. Ross., cz. 2 t. 2; Kochowski W., Historya panowania Jana Kazimierza, P. 1859 II; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 I 147, 149, 158; Pamjatniki izdannye vremennoju kommisseju dlja razbora drevnich aktov…, Kiev 1898 III; Pikarski A…. i jego dziennik wyprawy przeciw Rakoczemu, w: Kalicki B., Zarysy historyczne, Lw. 1869 s. 275; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880–1 I cz. 1–2 (również s. 395); Trembecki J. T., Wirydarz poetycki, Wyd. A. Brückner, Lw. 1910 I 495; Vol. leg., Wyd. 2., IV 391, V 19, 65, 154; Wimmer, Materiały, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–61 IV, VI, cz. 1, VII cz. 2; – AGAD: ASW, dz. 85, rkp. 48.

Wiesław Majewski

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Ludwika Maria Gonzaga

1611-08-18 - 1667-05-10
królowa Polski
 

Tomasz (Tommaso) Dolabella

ok. 1570 - 1650-01-17
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.