Saporski (Woś-Saporski, pierwotnie Woś) Sebastian Edmund (1844–1933), geometra, pionier osadnictwa polskiego w Brazylii, działacz polonijny. Ur. 19 I w Starych Siołkowicach (ówcześnie: Siałkowicach) na Opolszczyźnie, był drugim synem zamożnego chłopa Szymona Wosia (1810–1881) i Jadwigi z Kampów.
Początkowo S. uczęszczał do szkoły ludowej w Siołkowicach, a następnie do gimnazjum w Opolu. Nie ukończył go jednak i rozpoczął pracę jako urzędnik pocztowy w Opolu. By uniknąć powołania do wojska pruskiego, wyjechał do Londynu. W r. 1867 udał się do Ameryki Południowej. Początkowo przebywał w Montevideo, stolicy Urugwaju, potem w Blumenau w brazylijskim stanie Santa Catarina. W nieznanych okolicznościach przyjął nazwisko Saporski (Zaporski), pod tym nazwiskiem występował w Brazylii. W r. 1870 przeniósł się S. do Kurytyby, stolicy stanu Parana. Podjął tam pracę nauczyciela, jednocześnie ukończył też kursy miernictwa.
W r. 1874 S. zdał egzamin przed komisją inżynierską i uzyskał tytuł geometry. Zatrudniony w charakterze mierniczego, dokonał pomiarów w pasie nadmorskim Morretes. Prowadził pomiary ziemi pod osadnictwo na terenie Parany, wielokrotnie tam, gdzie później osiedlali się imigranci z ziem polskich. Pracował również przy pomiarach terenów spornych pomiędzy stanami Parana i São Paulo, jak też i na tzw. Contestado, pomiędzy Paraną a Santa Catariną. Prowadził pomiary przy budowie linii kolejowych, m.in. na trasie Kurytyba–Paranagua, gdzie przypadł mu w udziale jeden z najtrudniejszych odcinków. Kierował w l. 1878–9 budową drogi w pasie nadmorskim Rio Sagrado–Canavieras oraz przeprowadził linię telegraficzną Morretes–Joinville. Następnie dla francuskiej kompanii wykonał w l. 1880–3 prace eksploracyjne pod budowę linii kolejowej Kurytyba–Serrinha–Ponta Grossa–Serrinha–Rio Negro. Dn. 25 XI 1885 przyjął obywatelstwo brazylijskie.
Dn. 12 IV 1887 S. otrzymał nominację na inżyniera prefektury kurytybskiej. W r. 1891 został mianowany komisarzem rządowym dla municypiów Palmeira i São João do Triunfo. Po blisko ćwierćwieczu pracy, w r. 1894 objął kierownictwo działu technicznego w Sekretariacie Robót Publicznych Stanu Parana. Nadal wielokrotnie kierował pracami pomiarowymi, m.in. w rejonie Imbituva–Prudentopolis i w dorzeczu Iguaçu. Przygotowywał w l. 1907–8 tereny pod kolonizację w Calmon i Ivaí; jedna z kolonii tam utworzonych nosi nazwisko S-ego. W l. 1909–11 skierowany został do pracy przy organizowaniu kolonii federalnej w dorzeczu Iguaçu.
S. przyczynił się do napływu emigracji ze Śląska Opolskiego do Brazylii. Już w r. 1869 wraz z ks. Antonim Zielińskim uzyskał od cesarza Brazylii Pedro II koncesję dla kolonizacji polskiej w Paranie. Z inicjatywy S-ego powstała w r. 1871 w Pilarzinho koło Kurytyby pierwsza polska kolonia, która zapoczątkowała rozwój polskich osad w pobliżu Kurytyby i w ogóle w stanie Parana. S. starał się pomagać rodakom, którzy przybywali w tym czasie do Parany i Santa Catariny. W latach późniejszych przygotowywał wiele kolonii dla masowo przybywającej ludności wiejskiej z Galicji i ziemi lubelskiej. Został wiceprezesem powołanej do życia w r. 1890 pierwszej organizacji polonijnej, Tow. im. Tadeusza Kościuszki. Gdy w r. 1893 pierwsze w Ameryce Łacińskiej czasopismo polskie – „Gazeta Polska w Brazylii” – przeżywało kryzys, S. w lipcu t.r. wszedł w skład nowo utworzonej spółki akcyjnej, odkupił od byłego właściciela Karola Szulca drukarnię i został redaktorem tygodnika o nakładzie 500 egzemplarzy. W prowadzeniu wydawnictwa pomagali mu synowie. S. redagował „Gazetę Polską w Brazylii” aż do zakończenia rewolucji w r. 1894. Następnie spółka wydająca pismo rozpadła się, przejęli ją Cezary Szulc i Stefan Czapski przy aktywnym współudziale S-ego, lecz „Gazeta” już nie ukazywała się regularnie. W l. 1894–6 S. czynił starania przez sejm galicyjski we Lwowie o powołanie konsulatu austro-węgierskiego w Kurytybie, który otoczyłby opieką imigrantów z ziem polskich (został on utworzony w r. 1896). W r. 1893 przygotowywał S. ekspozycję dorobku Polonii brazylijskiej i argentyńskiej na Powszechną Wystawę Krajową we Lwowie. Jednakże podczas rewolucji w Brazylii zebrane eksponaty zaginęły w Rio de Janeiro. S. nawiązał w tym czasie stały kontakt z krajem, pełnił funkcję męża zaufania Tow. Świętego Rafała (1895) zajmującego się w Galicji opieką nad emigrantami, a także był korespondentem lwowskiego „Przeglądu Emigracyjnego”. Nawiązał również stosunki handlowe z krajem, dokąd eksportował płody rolne osadników polskich w Paranie, głównie herbatę parańską. Od r. 1899 był członkiem Polskiego Tow. Kolonizacyjnego we Lwowie. Został obdarzony wieloma godnościami honorowymi polonijnych organizacji. W r. 1910, jeszcze za życia S-ego, dwie organizacje przyjęły jego imię – Tow. Szkolne im. E. Saporskiego w Candido de Abreu i w Vera Guarany.
S. trzykrotnie kandydował na stanowisko posła stanowego, ale dopiero w wyborach 1912 r. został wybrany jako pierwszy poseł narodowości polskiej do parlamentu stanu Parana. Zajmował się tam przede wszystkim sprawami rolnictwa i robót publicznych, jako najważniejszymi dla imigrantów polskich. W r. 1915 na krótko objął funkcję szefa departamentu tzw. comisario de térras, tj. faktycznego ministra rolnictwa przy rządzie parariskim. Był także szefem komisji policji wojskowej i komisji robót publicznych. Pogarszający się stan zdrowia zmusił go jednak w r. 1923 do rezygnacji z działalności publicznej.
S. – powszechnie uważany za «ojca» osadnictwa polskiego w Paranie i ambasadora Polaków w Brazylii – należał do najwybitniejszych i najczynniejszych postaci Polonii brazylijskiej; odznaczał się skromnością i bezinteresownością. Pozostawił spisane po portugalsku, w formie zbeletryzowanej, wspomnienia (ogłoszone pośmiertnie po polsku w r. 1939 pt. Pamiętnik i w r. 1974 pt. Pamiętnik z brazylijskiej puszczy ). Polski konsul w Brazylii Kazimierz Głuchowski dedykował S-emu wydaną w r. 1927 swoją książkę pt. „Wśród polskich pionierów na antypodach”. S. zmarł 6 XII 1933 w Kurytybie i został pochowany na cmentarzu municypalnym. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta (1924).
Z małżeństwa, zawartego ok. 1870 z Brazylijką, miał S. dwu synów: Piotra i Antoniego Edmunda oraz dwie córki, których imiona nie są znane (jedna z nich była zamężna za Octavem Coldeiro).
W r. 1953 wystawiono (ze składek Polonii) w Abranches koło Kurytyby obelisk z tablicą ku czci S-ego.
Fot. w: Woś-Saporski E. S., Pamiętnik z brazylijskiej puszczy, Kat. 1974; – Słabczyńscy W. i T., Słownik podróżników polskich, W. 1992; Zieliński S., Wybitne czyny Polaków na obczyźnie, W. 1935; – Dworecki T., Zmagania polonijne w Brazylii, W. 1980 I; Emigracja polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, W. 1971; Miś E., Losy i rola siołkowiczan w Brazylii ze szczególnym uwzględnieniem działalności Sebastiana Edmunda Wosia Saporskiego, w: Konferencja popularnonaukowa „100 lat Polonii Brazylijskiej”, Opole 1969; Nikodem P., Saporski – O pioneiro des semeadores, „Anais da Comunidade Brasileiro-Polônesa” Vol. 1: 1970 s. 57–92; Paradowska M., Polacy w Ameryce Południowej, Wr. 1977; Pitoń J., Prasa polska w Brazylii, „Kalendarz Ludu” (Kurytyba) 1971; Prasa polska 1864–1918, W. 1976; Warchałowski K., Zgon ojca emigracji polskiej w Paranie. Sp. Edmund Saporski, „Pionier Kolonialny” Dodatek do: „Morze” 1934 nr 2 s. 24–5; Wójcik W., 75 lat prasy polskiej w Brazylii, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 7: 1968 z. 2 s. 261–2; – „Gaz. Pol. w Brazylii” R. 2: 1893; – Pol. Inst. Nauk. w Nowym Jorku: Arch. Poselstwa Pol. w Rio de Janeiro – teczka 32.
Krzysztof Smolana