INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Sebastian Sleszkowski (Śleszkowski)     

Sebastian Sleszkowski (Śleszkowski)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1997-1998 w XXXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sleszkowski (Śleszkowski) Sebastian (ok. 1576–1648), doktor medycyny, autor dzieł medycznych oraz broszur antyżydowskich. Ur. w Wieluniu, w rodzinie mieszczańskiej, był synem Tomasza.

W półr. zim. 1603 podjął S. studia na Uniw. Krak. (wpisany jako «Sebastianus Thomae Silesii Vielunensis») i w r. 1612 uzyskał stopień doktora filozofii (magistra sztuk wyzwolonych). Zapewne w czasie swoich długich studiów zajmował się prywatnie nauczaniem i być może uczniami jego byli m. in. synowie Marcina Silnickiego, osławionego fałszerza monety. Młodzi Silniccy (Jan, Stanisław, Samuel, Gabriel i Piotr) zamieścili bowiem pochwalne wiersze w wydanym w Krakowie wiosną 1612 dziełku S-ego Vaticinia ex natura et moribus deprompta… Wbrew tytułowi Vaticinia było zbiorem egzemplów historyczno-moralnych. Związki z M. Silnickim potwierdza Oratio panegiryca… (Cracoviae 1612) S-ego sławiąca kaszt. krakowskiego Janusza Ostrogskiego; dziękował w nim S. za życzliwość, której doznał od kasztelana, goszcząc u M. Silnickiego w czasie swej podróży do Częstochowy.

W końcu r. 1612 wyjechał S. na studia zagraniczne, które rozpoczął od uniw. w Ingolstadcie (1613), następnie udał się do Włoch (1613), gdzie (przypuszczalnie w Bolonii) uzyskał tytuł doktora medycyny. W l. 1615–20 przebywał w Krakowie; tu ogłosił swoje pierwsze rozprawki z zakresu medycyny, następnie został nadwornym lekarzem bpa warmińskiego Szymona Rudnickiego w Heilsbergu (obecnie Lidzbark Warmiński) na Warmii. Po jego zgonie (4 VII 1621) nawiązał w l. 1621–3 stosunki z dworem Zygmunta III; świadczyłby o tym nagrobek S-ego, na którym widnieje napis: «S.R.M. medicus et secretarius».

Ok. r. 1623 osiadł S. na stałe w Kaliszu, gdzie nabył dom za sumę 900 złp. Tu też ożenił się z Agnieszką Damienowiczówną. Został rajcą miejskim oraz prowadził praktykę lekarską. Dochody czerpał także z dedykacji, w które zaopatrywał kolejne edycje swoich broszur medycznych. Chciwy zawsze na zarobek, niezbyt troszczył się o źródła, z jakich płynęły pieniądze. Choć więc był zagorzałym wrogiem «herezji», nie wahał się w r. 1616 prosić o opiekę (a zapewne i finansowe wsparcie) głównego przywódcę protestantów na Węgrzech G. Thurzona. Utrzymywał niewątpliwie bliższe kontakty ze szlachtą węgierską, skoro inne ze swoich dziełek dedykował K. Berzeviczemu oraz Z. Forgáchowi. Zawsze wybierał słynących z hojności mecenasów: Konstantego Korniakta, syna najbogatszego kupca we Lwowie, również Konstantego, czy woj. rawskiego Stanisława Radziejowskiego, nie przejmując się złą sławą, jaka otaczała niektórych z nich (m. in. zabiegał o względy star. oświęcimskiego Mikołaja Komorowskiego, głośnego wówczas awanturnika).

Niektóre utwory S. dedykował rajcom i burmistrzom kilku miast, licząc słusznie na to, że przynajmniej niektórzy mu się za to finansowo zrewanżują (tak właśnie postąpiła rada miejska Krakowa, wysyłając S-emu do Kalisza w r. 1622 10 talarów za dedykację pracy medycznej na temat «morowego powietrza»). Tematyki lekarskiej dotyczy znaczna część dorobku pisarskiego S-ego, przychylnie oceniana przez dawniejszych i nowszych badaczy; np. L. Gąsiorowski twierdził, iż rozprawa S-ego o febrze nadal zachowała pewną wartość. Po traktacie na temat puszczania krwi (Praxis phlebotomiae […] libris duobus comprehensa, 1615) wydał w Krakowie rozprawę o gorączkach (De febribus liber, 1616). Oba dziełka przedrukował następnie wspólnie, dając im tytuł Opera medica duo (Kr. 1616). Zostało ono wznowione w r.n. S. opublikował także (w języku polskim) traktat O ustrzeżeniu i leczeniu morowego powietrza (Kalisz 1623), który jeszcze za jego życia był trzykrotnie wznawiany (1624, 1635, 1638). Dedykował go burmistrzom oraz rajcom Kalisza, Krakowa, Lwowa, Lublina, Poznania, Przemyśla i Warszawy. Na podstawie tej broszury B. Pielat zaliczył S-ego (obok Sebastiana Petrycego z Pilzna) do pionierów polskich badań nad durem plamistym. Korzystając z własnych doświadczeń lekarskich oraz z dzieł klasyków medycyny, S. dawał rozsądne rady jak się ustrzec przed tą chorobą. Jako jeden z pierwszych interesował się wodami mineralnymi. Wydaną w r. 1618 rozprawkę Tetras operum medicorum (Kr.) wznawiał dwukrotnie, nadając jej za każdym razem inny tytuł: Medicorum tetras operum (Kr. 1619) i Incomparabilis thesaurus Alexitericus (Brunsbergae 1621). To ostatnie wydanie zaopatrzył w przedmowę, datowaną 14 V 1621 w Heilsbergu, w której wysławiał Elbląg, Gdańsk, Królewiec i Toruń, niewiele przejmując się wyznaniem mieszkańców tych miast; ich herby zamieścił ponadto na odwrocie karty tytułowej.

Jeszcze przed wyjazdem na Warmię przełożył S. dziełko włoskiego lekarza I. Ruscellego, znanego jako Alessio Piemontese (Aleksy Pedemontanus), pt. „De secreti […] sei libri” (Wyd. 1. w Wenecji, 1555), dając mu tytuł „Tajemnice wszystkim obojga płci potrzebne” (Kr. 1620). S. dokonał tłumaczenia z łacińskiego wydania („De secretis […] libri octo”, zapewne J. Veckera; Wyd. 1. w Bazylei, 1563), korzystał przy tym z pierwszego polskiego przekładu Marcina Siennika („Księgi ośmiory o tajemnych a skrytych lekarstwach”, Kr. 1568), uwspółcześniając język i uzupełniając pominiętymi przez Siennika zagadnieniami. Sam zajmował się kolportażem swoich dzieł medycznych. Świadczyłby o tym proces, który w r. 1625 wytoczył mieszczaninowi krakowskiemu Janowi Wyszogrodzkiemu. Ten bowiem, wziąwszy od S-ego 2 tys. egzemplarzy dziełka Pedementana, obiecał za każdy zapłacić po 2 złp., a niesprzedane egzemplarze zwrócić, z czego się nie wywiązał. Dziełko pod tak atrakcyjnym tytułem było w XVIII w. wznawiane aż pięciokrotnie (1737, 1750, 1758, 1786 i 1788) i zapewne dzięki tym właśnie reedycjom S. znalazł się w „Zbiorze potrzebniejszych wiadomości” I. Krasickiego (W. 1784, gdzie figuruje jako Slęszkowski Sebastyan, «medyk, professor Akademii Krakowskiej»).

S. zasłynął jednak głównie dzięki broszurom, w których gwałtownie atakował ludność żydowską, jej religię i obyczaje, a przede wszystkim stosunek do chrześcijan. Już w broszurze Vaticina ex natura et moribus deprompta poświęcił Żydom osobny rozdział (De Judeis), w którym wspominał m. in. o zamordowaniu dziecka chrześcijańskiego w r. 1494, bezczeszczeniu przez wyznawców judaizmu Eucharystii itd. W dziełku o truciznach (Tetras operum medicorum) ostrzegał przed kupowaniem czegokolwiek u Żydów. Cały rejestr zarzutów znajdujemy w jego obszernej książce pt. Odkrycie zdrad, złośliwych ceremonii, tajemnych rad, praktyk szkodliwych Rzeczpospolitej i straszliwych zamysłów żydowskich… (Brunsberga 1621). S. określając Rzpltą jako ciało nękane chorobą, jej główne źródło upatrywał w nienasyconej chciwości Żydów, zwłaszcza lekarzy tego pochodzenia: nie tylko zresztą pobierają oni wygórowane honoraria, ale czasami wręcz trują swoich pacjentów. Sprawie tej poświęcił sporo miejsca we wszystkich traktatach antyżydowskich, jak również w osobnej broszurze: Jasne dowody o doktorach żydowskich, że nie tylko duszę ale i ciało swoje w niebezpieczeństwo zginienia wiecznego udają, którzy Żydów […] za lekarzy używają (Kalisz 1623, następne wyd. 1649 i Kr. 1758). Przed żydowskimi medykami S. ostrzegał również w druczku adresowanym do wojewody sieradzkiego Jana Baranowskiego (Ad […] de fugiendis medicinis atque chirurgis Judaeis. Epistolarum pentas, Varsaviae 1630). Wymieniając wielu z nich po nazwisku, dwóch atakował ze szczególną zawziętością, mianowicie Aarona z Lublina i Jakuba z Bełżyc, których uważał za niebezpiecznych dla siebie konkurentów. S. tłumaczył, iż dlatego dedykuje swe dziełko burmistrzom oraz radnym 12 głównych miast, ponieważ oni mają najbliższą styczność z Żydami i najskuteczniej też mogą obywateli «od tej jadowitej zarazy wybawić». W części pierwszej dziełka przytaczał kolejne przykłady «zdrad żydowskich», ubolewał nad faworami, jakich Żydzi doznają od wielkich panów, potępiał tych, co oddają im w arendę cła, młyny i karczmy. Dla wzmocnienia swoich wywodów opublikował „Carmen de Judaeis” Jana Dantyszka, które odnalazł w rękopisach biblioteki w Heilsbergu.

Zarzuty swoje powtarzał S. po innych pisarzach antyżydowskich; oryginalny był natomiast w projektach izolacji Żydów od reszty ludności. Radził osadzić ich w oddalonych od siebie wioskach; w każdej z nich miał być kościół katolicki oraz szkoła prowadzona przez plebana. Żydom należałoby zabronić czytania książek w ich (lub niemieckim) języku; wszystkie je należy (z Talmudem na czele) spalić, rabinów wypędzić lub «w wiecznym więzieniu trzymać», a bóżnice zburzyć. Zakazać też trzeba Żydom zajmowania się handlem, niech się uczą rolnictwa, ogrodownictwa czy rzemiosła. Dzieci żydowskie winne się uczyć polskiego i łaciny. Należy stosować surowe kary za zabicie dziecka chrześcijańskiego: wszyscy «starsi» muszą ponieść śmierć, a pozostała ludność powinna być wygnana z miasta. Sprawie rzekomych mordów rytualnych poświęcał bardzo dużo uwagi, przytaczając opis wielu procesów wytaczanych na tym tle Żydom. Odkrycie zdrad doczekało się rychło trzech następnych wydań. Większość swoich zarzutów powtórzył zapewne w zaginionej później broszurze Dostateczna genealogia żydowska a zatym i przedniejsze ustawy Talmudu Żydowskiego, którymi […] jaśnie dowodzimy, że to wszystko, cokolwiek o […] niezliczonych zbrodniach żydowskich z dawna piszą, prawda jest nieomylna … (Brunsberga 1622). S. zmarł w Kaliszu 7 V 1648; nagrobek w jednym z kaliskich kościołów wystawiła mu żona (znany tylko z odpisu w „Monumenta Sarmatarum” Szymona Starowolskiego); już zresztą w r. 1625 tenże autor wspomniał w „Scriptorum Polonicorum hecatontes…” (Francoforti) o S-m, podając skrócone tytuły prawie wszystkich jego dzieł.

S. należał do tych pisarzy mieszczańskich z przełomu w. XVI na XVII, którzy – jak Jan Achacy Kmita, Przemysław Mojecki, Aleksander Hubicki, czy Sebastian Miczyński – stworzyli podstawowy kanon literatury antyżydowskiej (antyjudaistycznej). Stąd w dobie baroku chętnie nawiązywano do S-ego, zwłaszcza w dziełach traktujących o rzekomych mordach rytualnych. Działacze Sejmu Czteroletniego powtórzyli zasadnicze postulaty S-ego (produktywizacja Żydów poprzez skierowanie ich do pracy na roli lub w rzemiośle oraz przymusowa asymilacja), ale publicystyka schyłku XVIII w. nie powołuje się już na jego dzieła.

W małżeństwie z Agnieszką z Damienowiczów S. miał trzech synów, z których Jan był kupcem i obywatelem m. Warszawy, a Wojciech – lekarzem, oraz trzy córki: Katarzynę, zamężną 1.v. za doktorem medycyny Tomaszem Boczyłowiczem, 2.v. Florianem Rudnickim, i Barbarę, żonę Marcina Bieniaszewicza, oraz Annę, wydaną za kaliskiego aptekarza Mateusza Czartoryskiego.

Syn S-ego Wojciech Sleszkowski (Śleszkowski) (zm. w r. 1697; często podawana data jego śmierci: 1718, jest błędna), odbył studia w Uniw. Krak. (1651), a później we Włoszech (w Bolonii i Padwie, 1653), doktorat medycyny uzyskał w Rzymie. Po powrocie do kraju osiadł na stałe w Krakowie, gdzie w r. 1654 przyjął prawo miejskie; był lekarzem oraz od r. 1657 rajcą. Co najmniej od r. 1674 posiadał tytuł sekretarza królewskiego i Rycerza Złotej Ostrogi (eques auratus).

 

Estreicher; Nowy Korbut, III; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte; Drukarze dawnej Pol., IV; Hist. Nauki Pol., VI; Kośmiński, Słown. lekarzów; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II: Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, II; – Bartoszewicz K., Antysemityzm w literaturze polskiej XV–XVII w., W. 1914 s. 110–23; Bieniarzówna J., Mieszczaństwo krakowskie, XVII w., Kr. 1969; Brückner, Dzieje kultury polskiej, II; Dzieje UJ. I; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce, P. 1853 II 132–68, 419–26; Lechicki C., Mecenat Zygmunta III i życie umysłowe na jego dworze, W. 1932; Pielat B., Dur plamisty w poglądach Sebastiana Petrycego i Sebastiana Sleszkowskiego w I połowie XVII wieku, „Arch. Hist. Med.” T. 43: 1980 z. 4; Piotrowski W., Medycyna polska epoki kontrreformacji (1600–1764), Jawor 1996; Tazbir J., Żydzi w opinii staropolskiej, w: tenże, Świat panów Pasków, Ł. 1986 s. 213–41; Tollet D., Histoire des juifs en Pologne du XVIe siècle à nos jours, Paris 1992; tenże, La littérature antisémite polonaise de 1588 à 1668,.,Revue française d’histoire du livre” T. 46: 1977; Wenda K., Kartki z życia prywatnego aptekarzy w dawnej Polsce, „Wiad. Farmac.” R. 46: 1919 nr 3 s. 39; – Album stud. Univ. Crac., III 238; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Krakowskie księgozbiory lekarskie z XVII w., Zebrał J. Lachs, Lw. 1930 nr 766, 775, 1104, 1818; Polacy na studiach w Ingolsztacie, Oprac. P. Czaplewski, P. 1914 s. 98; Starowolski, Monumenta Sarmatarum.

Janusz Tazbir

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.      

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.