Krzemieniewski Seweryn Józef (1871–1945), botanik, fizjolog roślin, profesor i rektor Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie. Ur. 4 I w Kowiesach w pow. sokołowskim woj. warszawskiego, syn Stanisława Leopolda, powstańca 1863 r. i administratora rolnego, oraz Jadwigi Laskowskiej. Gimnazjum ukończył w Siedlcach w r. 1890, w l. 1890–2 studiował medycynę, a w l. 1892–4 nauki przyrodnicze na Uniw. Warsz. W r. 1894 był więziony kilka miesięcy za przynależność do tajnych organizacji oświatowych w X pawilonie cytadeli warszawskiej; gdy w r. n. groziło mu ponownie aresztowanie, zbiegł do Galicji, gdzie w l. 1895–8 studiował przyrodoznawstwo na UJ. Nie zatwierdzony początkowo jako asystent na UJ przez niechętne studentom z Królestwa władze austriackie, pracował K. w l. 1898–1900 jako demonstrator katedry fizjologii roślin i chemii rolnej UJ, a w l. 1900–2 jako asystent botaniki Akademii Rolniczej w Dublanach. W l. 1902–9 był asystentem E. Godlewskiego (seniora) przy katedrze fizjologii roślin i chemii rolnej UJ. Doktoryzował się na UJ w r. 1905 na podstawie pracy Wpływ soli mineralnych na przebieg oddychania kiełkujących roślin (Kr. 1902). W l. 1908–9 przebywał jako stypendysta AU w Instytucie Mikrobiologicznym M. Beijrincka w Delft w Holandii i w Instytucie Fizjologicznym W. Pfeffera w Lipsku. Habilitował się w r. 1909 na UJ w zakresie fizjologii roślin i botaniki rolnej na podstawie pracy pt. Studia nad azotobakterem („Roczniki Nauk Roln.” T. 4: 1909). W l. 1909–19 był jako następca prof. M. Raciborskiego profesorem botaniki w Akademii Rolniczej w Dublanach, a w l. 1911–4 kierownikiem stacji doświadczalnej botaniczno-rolniczej we Lwowie. W l. 1914–5 pracował jako delegat Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) w Departamencie Wojskowym Legionów w Sosnowcu, w 1915–7 w Piotrkowie, a w l. 1917–8 w Warszawie. W r. 1918 wrócił na katedrę botaniki do Dublan, a w r. 1919 powołano go jako profesora zwycz. na kierownika ogrodu botanicznego i na katedrę anatomii i fizjologii roślin Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie, którą zajmował do r. 1941; w r. akad. 1923/4 był dziekanem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, a w 1931/2 rektorem Uniw. Jana Kazimierza. W l. 1941–4 pracował w Instytucie Przeciwtyfusowym R. Weigla we Lwowie. Po przebyciu powstania w Warszawie i obozu w Pruszkowie osiadł w Krakowie jako pracownik w Instytucie O. Bujwida, a krótko przed śmiercią powołany został na katedrę anatomii i fizjologii roślin UJ, lecz katedry tej już nie objął.
Dorobek naukowy K-ego zawiera 70 publikacji, z czego 20 we współautorstwie z żoną Heleną. Dotyczyły one rolnictwa, fizjologii roślin, mikrobiologii gleby, ochrony przyrody i historii botaniki. Początkowo interesował się podniesieniem uprawy łąk i pastwisk i w l. 1899–1906 ogłosił 10 wybitnie pionierskich prac obejmujących analizę botaniczną łąk i siana, hodowlę w szkółkach nizinnych i górskich roślin pastewnych, doświadczenia nawozowe na łąkach sztucznych i naturalnych, hodowlę nasion traw wysokogórskich, wreszcie badania flory łąk i pastwisk terenów podkarpackich i tatrzańskich (Łąki i pastwiska w Tatrach, „Spraw. Kom. Fizjograficznej AU” XXXVII s. 1–11). Dzięki nim rozpoczęto na Podhalu stosowanie na łąkach nawozów sztucznych, bronowanie łąk i odwadnianie ich prawidłową melioracją. Dalsze badania w tym kierunku prowadził w l. 1911–4 na Połoninie Pożyżewskiej w Czarnohorze. Potem w l. 1926–8 prowadził badania nad stosowaniem, w formie mączki, krajowych fosforytów lubelskich i niezwiskich.
Badania z zakresu fizjologii roślin zapoczątkował K. w r. 1902 pracą wykonaną na aparatach E. Godlewskiego nad wpływem soli mineralnych na przebieg oddychania kiełkujących roślin. W Lipsku pracował nad fototaksją glonów. W r. 1938 podjął wraz z F. Weilerem badania geotropizmu korzeni. Prace K-ego z mikrobiologii gleby zapoczątkowały studia nad tlenowcem Azotobacter chroococcum intensywnie wiążącym azot atmosferyczny. K. dokonał tu ważnego odkrycia o znaczeniu próchnicy dla procesu asymilacji azotu i za prace w tej dziedzinie otrzymał w r. 1909 nagrodę Kasy im. Mianowskiego. W 30 lat później (1936) uzupełnił te badania wykazując, że molibden w próchnicy w obecności żelaza podnosi wiązanie azotu przez azotobaktera (Wpływ żelaza i molibdenu na wiązanie azotu przez Azotobactera, „Spraw. PAN” XLI). W dziedzinie badań drobnoustrojów gleby zajął się K. również miksobakteriami, którym, wraz z żoną Heleną, poświęcił 9 prac; dzięki nim znalazł się, obok S. Winogradzkiego, Löhnisa i Thaxtera, w czołówce światowej mikrobiologii gleby. Mikroorganizmy te uważano dotychczas za bardzo rzadkie. Tymczasem H. i S. Krzemieniewscy wypracowali wspólnie oryginalne metody wydobywania ich z gleby przy pomocy sterylizowanego nawozu króliczego i udowodnili ich powszechne występowanie w różnych dzielnicach Polski. Wyodrębnili 41 gatunków, w większości przedtem nie znanych. Za prace z tej dziedziny otrzymali w r. 1930 nagrodę naukową miasta Lwowa. Metody wyławiania drobnoustrojów z gleby zastosowali potem oboje w badaniach śluzowców i mikroorganizmów z rzędu Acrasieae.
K. brał udział w ruchu ochrony przyrody, m. in. walczył przeciw niszczeniu kosodrzewiny w Czarnohorze i opublikował pracę Ochrona przyrody (Lw. 1923); był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Dla historii botaniki K. zasłużył się przez opracowanie biografii wielu wybitnych botaników, takich jak Michał Boym, Emil Godlewski (senior), Bronisław Dębski, Władysław Kozłowski, oraz pracę opartą na źródłach archiwalnych i ilustrującą rozwój botaniki we Lwowie w XVIII w. i pierwszej połowie XIX w., pt. Karta z dziejów botaniki w Polsce („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” 1934). Ścisły badacz, doskonały metodyk, sprężysty organizator, mówca obdarzony darem jasnego i pięknego wykładu, był cenionym pedagogiem; z jego pracowni wyszli J. Badian – współtwórca nowoczesnej cytologii bakterii, W. Bętkowski, J. Kovats i O. Kostecka-Mądalska. K. był członkiem czynnym PAU, Tow. Naukowego Warszawskiego, Tow. Naukowego Lwowskiego, Czechosłowackiego Tow. Przyrodniczego i Botanicznego, Czechosłowackiej Akademii im. Masaryka, Polskiego Tow. Botanicznego (któremu przewodniczył w l. 1937–45). Był odznaczony komandorią Orderu Polonia Restituta.
Żonaty z Heleną Józefą z Choynowskich (zob.), miał córkę Zofię Josztową, inżyniera chemika, żonę Rudolfa. Zmarł 24 IV 1945 r. w Krakowie, pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Portrety pędzla S. Pękalskiego w posiadaniu rodziny i w dawnym Rektoracie Uniw. Lwow.; Podob.: „Gaz. Lwow.” 1931 nr z 8 I, „Gaz. Poranna” 1931 nr z 10 VII, „Ilustr. Kur. Codz.” 1930 nr z 13 I; Tablica pamiątkowa w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie; – Koszutski S., Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały, W. 1928 s. 75, 82; Księga pamiątkowa Siedlczan, W. 1927 s. 249; Ochrona przyrody w Polsce, W. 1965 I 121; Szafer W., Zarys historii botaniki w Krakowie, Kr. 1964; – Kron. UJ 1939–1945; Programy wykładów Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie 1919–1939; Sprawozdanie Akademii Rolniczej w Dublanach 1900–1918; – „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 19: 1948 nr 2 (B. Hryniewiecki, fot., bibliogr.); „Biologia w Szkole” 1955 nr 5 (W. Bętkowski, fot.); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” T. 31: 1954 s. 210–2; – AAN: Akta osobowe Dep. Nauki Min. WRiOP; AGAD: c. k. Min. Oświaty 5c 88u; Arch. Oddz. PAN w Kr.: rkp. 203; Arch. UJ: S. II 514; – Badura L., Naukowe dzieło Heleny i Seweryna Krzemieniewskich, (mszp.); – Informacje córki Zofii Josztowej.
Stanisław M. Brzozowski