Lipnicki Stanisław Jan h. Hołobok (ok. 1615–1681), marszałek mozyrski i pułkownik wojsk W. Ks. Lit. Był zapewne synem Krzysztofa, pułkownika, oraz bratem Jana, stolnika mozyrskiego w r. 1674, i Andrzeja, miecznika mozyrskiego t. r. L. podpisał elekcję Władysława IV w r. 1632, służył w wojsku litewskim najpóźniej od r. 1635. W r. 1654 był porucznikiem kozackiej chorągwi Zygmunta Słuszki, chorążego nadwornego W. Ks. Lit., i w jego zastępstwie dowodził pułkiem w czasie wyprawy hetmana Janusza Radziwiłła przeciwko wojskom moskiewskim. Latem 1654, wysłany na podjazd z obozu pod Orszą w kierunku Dźwiny na czele 4 chorągwi i 2000 pospolitego ruszenia, rozbił pod wsią Połonne dwa oddziały moskiewskie złożone z 600 i 200 ludzi i wziął do niewoli krewnego cara. Atak na większy oddział z powodu ucieczki pospolitego ruszenia omal nie zakończył się klęską L-ego, który po ciężkiej walce ze zdobytymi uprzednio 5 chorągwiami zdołał jednak wycofać się do głównego obozu. W toku następnej kampanii 1655 r. wymówił pod Wilnem, wraz z pułkiem Wincentego Gosiewskiego, dowodzonym przez Kazimierza Żeromskiego, posłuszeństwo Radziwiłłowi i wycofał się do Kowna, a następnie nad granicę pruską. Dn. 23 VIII 1655 przystąpił do konfederacji zawiązanej w Wierzbołowie pod laską K. Żeromskiego przez wojsko litewskie, opowiadające się przy królu Janie Kazimierzu. Znalazł się wówczas wśród tych, których Janusz Radziwiłł w liście pisanym z Kiejdan 26 VIII t. r. radził Bogusławowi Radziwiłłowi schwytać i wywieźć do Prus lub im «łby pourzynać». Po śmierci Janusza Radziwiłła zagarnął dla siebie dwa jego starostwa, Sejwy i Wiżajny, otrzymał na nie przywilej królewski i zmusił wdowę po Radziwille Marię do wystawienia cesji na te dobra. Dn. 28 XII 1655 przystąpił do konfederacji zawiązanej w Tyszowcach. W r. 1656 brał udział w walkach toczonych przez dywizję Pawła Sapiehy; był prawdopodobnie dowódcą jego przybocznego pułku jazdy i należał, wraz z S. Kmicicem, do najzaufańszych oficerów Sapiehy.
W czerwcu 1659 ożył proces toczony z Marią Radziwiłłową, wojewodziną wileńską, o starostwa Sejwy i Wiżajny. W tym czasie L. wspólnie z S. Komorowskim, oboźnym W. Ks. Lit., w wypadzie do woj. trockiego pobił Szwedów pod Sałatami i wziął do niewoli gen. Aderkasa. W lipcu t. r. przebywał w obozie pod Sakin Muizą. Brał następnie udział w walkach o uwolnienie Kurlandii spod panowania szwedzkiego. Zimą 1659/60 dowodził pułkiem, w skład którego wchodziły trzy jego chorągwie, kozacka i dwie dragońskie, chorągiew rajtarska Aleksandra Fitynga i piechota fińska Krygiera. Pułk L-ego, stacjonujący w zamkach żmudzkich, opuścił w lutym 1660 Żmudź i udał się wraz z Hilarym Połubińskim, regimentarzem dywizji sapieżyńskiej, na Podlasie. W marcu 1660 przystąpił do konfederacji wojskowej zawiązanej w Drohiczynie pod laską S. Kmicica. Konfederaci domagali się m. in. także pozostawienia starostw sejweńskiego i wiżańskiego w posiadaniu L-ego. Chorągwie należące do pułku L-ego stacjonowały na Podlasiu.
Po rozwiązaniu konfederacji 14 V t. r. w obozie pod Zambrowem wyruszył L. na wyprawę przeciwko Chowańskiemu dowodzoną przez Stefana Czarnieckiego i Pawła Sapiehę. W czerwcu t. r. wyprawiony z obozu litewskiego z Żyrowic wraz z S. Kmicicem w podjazd złożony z 13 chorągwi, rozgromił pod Połonką, dzięki pomocy wojska koronnego, silny oddział wojska moskiewskiego, a następnie wziął udział w bitwie stoczonej między Połonką i Myszą z Chowańskim. Po bitwie został wraz z Kmicicem wysłany 29 VII 1660 w pościg za wycofującymi się oddziałami Chowańskiego, zniósł pod Mirem 1500 piechoty i opanował zamek. W czasie dalszej kampanii Sapieha powierzał mu stale samodzielne zadania wojskowe, 22 VIII wysłał go z kilkoma chorągwiami z obozu spod Mohilewa w kierunku Mścisławia i Kryczewa. Pod oblężonym Mohilowem znajdował się jeszcze w październiku t. r. wraz ze swym pułkiem. Dn. 29 XI t. r. wyruszył wraz z Michałem Pacem, oboźnym W. Ks. Lit., i Bobrownickim, z obozu litewskiego znad górnej Dźwiny na czele 2000 jazdy na odsiecz załodze Szkłowa oblężonej przez Piotra Dołgorukiego. Oddział Dołgorukiego został rozbity. W działaniach wojennych na Białorusi L. brał udział jako jeden z nielicznych pułkowników, którzy nie opuścili wojska jeszcze w końcu grudnia t. r. Pułk L-ego, składający się z 1 chorągwi kozackiej (150 ludzi), 2 chorągwi dragońskich (200 ludzi) i 1000 piechoty polskiej, przystąpił w r. 1661 do konfederacji wojskowej zawiązanej pod laską Kazimierza Żeromskiego w Kuszlikach. Niewiele wiadomo o dalszym przebiegu służby wojskowej L-ego poza tym, że w marcu 1666 zwinięto jego pułk, jednakże w kompucie litewskim nadal widniała jego chorągiew, najpierw kozacka (1666), a potem dragońska (1673). W r. 1673 wziął L. udział w wyprawie chocimskiej i otrzymał pod Chocimiem ciężką ranę.
Karierę polityczną oraz stosunki majątkowe i rodzinne L-ego znamy bardzo słabo. W r. 1658 otrzymał godność marszałka mozyrskiego, która predysponowała go do roli przywódcy szlachty mozyrskiej. Był również posłem z pow. mozyrskiego na sejmy: 1667 i konwokacyjny 1668. Podstawą jego majątku były starostwa Sejwy i Wiżajny. W r. 1659 nadał wieś królewską Smolniki kościołowi w Wiżajnach, darowiznę potwierdził król 20 V 1659. Maria Radziwiłłowa przekazała swe pretensje do obu starostw na mocy konsensu królewskiego z 25 II 1660 Mikołajowi Stefanowi Pacowi, woj. trockiemu. Proces o ich posiadanie toczył się między Pacem i L-m jeszcze w sierpniu 1661. Poza starostwami posiadał L. również dobra dziedziczne w pow. mozyrskim i woj. trockim. Jako nagrodę za 40-letnią służbę wojskową i ciężką ranę odniesioną pod Chocimiem sejm w r. 1676 przyznał L-emu sumę 30 000 fl.
L. zmarł w r. 1681, pochowany został 17 X t. r. w kościele Dominikańskim w Sejnach. Żoną L-ego była w r. 1665 Joanna Borkowska. Miał syna Stanisława Michała (zm. 1719), który od r. 1695 był stolnikiem mozyrskim i miał królewszczyzny Żelazkowizna, Polańce i Sangrudy w woj. trockim i pow. grodzieńskim. One to zapewne stanowiły zabezpieczenie dla owych 30 000 fl., które ojciec otrzymał jako nagrodę. Dorosły syn L-ego, może Stanisław Michał, został 21 X 1658 wzięty do niewoli pod Werkami.
Słow. Geogr., VI 759; Boniecki; Niesiecki; Uruski; – Codello A., Wydarzenia wojenne na Żmudzi i w Kurlandii 1656–1660, „Przegl. Hist.” T. 57: 1966 z. 1 s. 50; Czermak W., Szczęśliwy rok 1660, „Przegl. Pol.” (Kr.) T. 84: 1887 s. 94; Kersten A., Z badań nad konfederacją tyszowiecką, „Roczn. Lub.” T. 1: 1958 s. 116; Kłapkowski W., Konwent Dominikanów w Sejnach, „Ateneum Wil.” R. 13: 1938 s. 126–7; Korzon T., Dole i niedole Jana Sobieskiego, Kr. 1898 I 116, 133, 156; Kotłubaj E., Galeria nieświeska portretów radziwiłłowskich, Wil. 1857 s. 150; tenże, Życie Janusza Radziwiłła, Wil. 1859 s. 194, 387–8, 400–1, 415; Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski, Lw. 1922 s. 362, 379; Očerki istorii SSSR. XVII v., Moskwa 1955 s. 512; Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX wieku, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, Białystok 1963 s. 122, 125, 161, 164; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885 s. 176; – Akty Moskovskogo Gosudarstva, III nr 148 s. 134–5; Akty Vil. Archeogr. Kom., XIV 264, 517–9; Elektorowie; Kochowski W., Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV, Climacter II, Cracoviae 1688 lib. V s. 409; Lettow V. M., Skarbnica pamięci, Wr.–W.–Kr. 1968 s. 283; [Łoś J.], Pamiętniki, Wyd. Ż. Pauli, Kr. 1858 s. 48–9; Medeksza S. F., Księga pamiętnicza, Kr. 1875; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864 s. 766; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 I 108–9; Opisanie rukopisnogo otdela Vilenskoj Publičnoj Biblioteki, Wil. 1906 vypusk V s. 121; Pamjatniki izdannye vremennoju komissieju dlja razbora drevnich aktov, Kiev 1859 IV otd. 3, 65; Poczobut Odlanicki J. W., Pamiętnik, W. 1877 s. 21, 54; Vol. leg., IV fol. 249, 462, 500, V fol. 217; – AGAD: Arch. Publ. Potockich 25 s. 633–44, Arch. Radziwiłłów dz. V t. 44 nr 1913, t. 187 nr 8533 (dwa listy L-ego), t. 335 nr 13868 (Listy Sapiehy i Połubińskiego); B. Czart.: rkp. 1352 (Kojałowicz, Nomenclator), rkp. 2247 nr 12 s. 85; B. PAN w Kr.: rkp. 1404, (Kotłubaj E., Dzieje wojenne Polski) t. I 158, 159, 161, 247, t. III 138; PAP w Sejnach: Akta Dominikańskie, teczka nr 1, dok. nr 44.
Tadeusz Wasilewski