INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Jelitko z Mokrska h. Jelita  

 
 
brak danych - między 1371 a 1375
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

Kliknij, aby edytować tekst...

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stanisław Jelitko z Mokrska h. Jelita (zm. między 1371 a 1375), podczaszy krakowski, kasztelan żarnowski, potem małogoski, starosta kaliski.

Należał do rodu Nagodziców (Jelitczyków). Był synem woj. sandomierskiego Tomisława Mokrskiego (zob.) i Elżbiety, córki Stanisława Szyrzyka. Jego stryjem był kaszt. sandomierski Piotr Mokrski (zob.), a wujami podkanclerzy i bp krakowski Piotr z Fałkowa zwany Szyrzykiem (zob.) oraz m.in. kanonik krakowski i kanclerz sieradzki Jakub. Bratem S-a był podkanclerzy dworu Tomisław Mokrski (zob.), braćmi stryjecznymi: bp krakowski Florian Mokrski (zob.), star. łęczycki Dziwisz z Węgleszyna i kaszt. radomski Klemens Mokrski (zob.). Był S. rycerzem posiadającym dobre zaplecze rodzinne dla realizowania kariery urzędniczej. Pierwszym urzędem, który na pewno sprawował, było podczaszostwo krakowskie w l. 1342–52, ale nie można wykluczyć, że już wcześniej, w l. 1340–2, był podkonim krakowskim. Na przeszkodzie do jednoznacznego przyjęcia tej tezy stoi nierozwiązany problem chronologii zmian na tych urzędach. Jako podkoni został ostatni raz wymieniony w dokumencie z 21 V 1342, zaś z urzędem podczaszego pojawił się już 21 III t.r. Być może byli to jednak zupełnie różni Stanisławowie.

Od początku swej kariery S. znajdował się w bliskim otoczeniu króla Kazimierza Wielkiego. W r. 1346 powierzono mu w zarząd star. kaliskie. Pełniąc tę funkcję przebywał wraz z bratem Tomisławem i ówczesnym kanclerzem łęczyckim Florianem Mokrskim w królewskiej świcie w Brześciu Kujawskim, gdzie testował m.in. dokument lokacyjny m. Bydgoszczy. Od r. 1349 brał udział w wyprawach na Ruś Halicką. W l. 1350–3 wymieniony został w kilku dokumentach królewskich wystawionych na ziemiach ruskich: we Lwowie (11 VIII 1350), Szczebrzeszynie (23 VIII 1352) i w obozie wojskowym pod zamkiem bełskim (23 X r.n.). Wraz ze S-em w wyprawach uczestniczyli jego bracia, rodzony i stryjeczni. Zaraz po zakończeniu wyprawy wojennej w lecie 1351 udał się z królem na Mazowsze, gdzie brał udział wraz z Klemensem Mokrskim, wówczas podstolim sandomierskim, i innymi urzędnikami małopolskimi, w zawarciu umowy lennej między królem Polski a książętami mazowieckimi Siemowitem III i Kazimierzem I. Układ dotyczył ziem: płockiej, wiskiej i zakroczymskiej. W maju r.n. znalazł się S. w gronie dostojników poręczających za króla, który pożyczył od mieszczan krakowskich 1 tys. kop gr praskich; w dokumencie został nazwany «Stasco Gelitco subpincerna», do aktu przywiesił także pieczęć swego ojca Tomisława. Miesiąc później został jednym ze świadków królewskiego dokumentu kończącego spór z bp. krakowskim Bodzętą o zasady poboru dziesięciny z nowizn. Dn. 3 IV 1353 na dokumencie transakcji między klasztorem Cystersów w Mogile a dziedzicami Zesławic pojawił się w Krakowie jako kaszt. żarnowski. W maju t.r. uczestniczył w wielkich rokach królewskich w Krakowie, świadcząc na czterech wystawionych wówczas dokumentach. Prawdopodobnie zasługi S-a w jesiennej wyprawie t.r. przeciw Litwie zadecydowały o kolejnym jego awansie na kaszt. małogoską. Z nową godnością wystąpił 19 I 1354 poświadczając w Krakowie nadanie Rzeszowszczyzny Janowi Pakosławicowi. W maju t.r. świadkował na akcie ugody między królem a bp. Bodzętą w sprawie zwrotu zagrabionych dóbr biskupich i zapłacenia królowi przez biskupa 500 grzywien. Wyrazem dobrych relacji króla z Jelitczykami był pobyt Kazimierza Wielkiego 29 V 1355 w domu Klemensa w Mokrsku, gdzie monarchę, oprócz gospodarza, podejmowali także S. i kanclerz łęczycki Florian.

S. był wśród dostojników małopolskich, towarzyszących Kazimierzowi Wielkiemu w Lublinie w czerwcu 1358, podczas oczekiwania na rezultaty prowadzonych na granicy z Litwą rozmów posłów królewskich z przedstawicielami w. ks. lit. Olgierda. Przypuszczalnie omawiano kwestię małżeństwa ks. szczecińskiego Kazimierza X (Kaźka) z Kenną-Joanną. T.r. został S. wyznaczony na królewskiego pełnomocnika, mającego mediować w sporze między ks. Siemowitem III a arcybp. gnieźnieńskim Jarosławem z Bogorii, dotyczącym powinności na rzecz księcia ze strony poddanych arcybiskupa w dystrykcie łowickim. Dn. 7 XII t.r. znalazł się S. w gronie testatorów wielkiego przywileju królewskiego dla Krakowa. W styczniu 1360 przebywał w królewskim orszaku w Sulejowie. Lista świadków wystawionego wówczas dokumentu zawiera także imiona jego rodowców i krewnych: podkomorzego sieradzkiego Stanisława, kaszt. spycimierskiego Tomisława oraz kanclerza łęczyckiego Floriana. W l. sześćdziesiątych pełnił S. kilkakrotnie funkcję asesora podczas wieców sądowych w Krakowie, Sandomierzu i Wiślicy, często towarzyszył królowi w objazdach Małopolski, świadkując na królewskich dokumentach. Regularnie występował też na dokumentach Kazimierza Wielkiego i sądu ziemskiego krakowskiego dla bp. Bodzęty. Przez ok. siedemnaście lat pozostawał na mało znaczącej kaszt. małogoskiej. S. towarzyszył Kazimierzowi Wielkiemu w ostatniej jego podróży, świadkował bowiem, już po wypadku koło Przedborza, na dokumencie królewskim z 16 IX 1370, wystawionym w Radoszycach dla arcybp. Jarosława z Bogorii. Trudno jest określić postawę polityczną S-a w obliczu śmierci Kazimierza Wielkiego i koronacji nowego króla Ludwika Węgierskiego. Historiografia nie jest w tym względzie jednoznaczna, a dodatkowo utrudnia to zadanie fakt, że w r. 1371 zniknął S. ze źródeł. Ostatni raz jako żyjący został wymieniony 9 V t.r. w gronie asesorów na wiecu sądowym w Krakowie. W r. 1373 z godnością kaszt. małogoskiego pojawił się następca S-a, jego krewniak i współrodowiec Piotr z Korytnicy.

Majątek S-a, poza częścią Mokrska, można odtworzyć jedynie hipotetycznie. Był to zapewne rozległy kompleks dóbr na pograniczu ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Na podstawie napisu napieczętnego z r. 1352 można przyjąć, że już ojciec S-a posiadał przynajmniej dział w Witowicach, gdzie dziedziczyła także znana od poł. XIV w. inna rodzina Jelitczyków, Pieniążkowie, aczkolwiek brak jest bezpośrednich informacji o dziedziczeniu Witowic przez potomków S-a. Zapewne już w jego rękach znajdowała się Gozdna (Gozna), leżąca koło Mokrska, skąd pisał się jego syn Stanisław oraz przynajmniej część sąsiadujących z Gozdną Czarniszyc. Można także przypuszczać, że własnością S-a była Łukowa (pow. chęciński), z której pisali się dwaj inni jego synowie, Klemens i Florian. Nie można z pewnością stwierdzić, czy S. posiadał dom w Krakowie koło kościoła św. Idziego, który został sprzedany kapit. krakowskiej przez jego wnuka. Od Kazimierza Wielkiego otrzymał zapis na żupach solnych w postaci czynszu tygodniowego w wysokości 12 grzywien. W początkach XV w. syn S-a Stanisław sprzedał go kaszt. krakowskiemu Janowi Tęczyńskiemu. S. zmarł z pewnością przed 18 I 1375, kiedy na dokumencie klasztoru mogilskiego został określony jako nieżyjący.

Z nieznanej z imienia żony S. miał synów: Stanisława z Gozdnej (poświadczonego w źródłach w l. 1375–1407), Floriana z Łukowej (1384) i Klemensa z Łukowej, podczaszego krakowskiego (1376–1385), a następnie kaszt. czechowskiego (1385–1413). Prawdopodobnie jego synem był także Jan Jelitko z Lganowa (dziś Olganów, pow. wiślicki); mogą na to wskazywać dalsze przesłanki źródłowe: w r. 1403 Jan występował jako zachodźca Klemensa z Łukowej w sądzie sandomierskim, zaś w r. 1409 odsprzedał temuż Klemensowi dobra przypadłe mu po śmierci Stanisława z Gozdnej (brata Klemensa), co wskazuje, że uczestniczył w bezpośrednim podziale majątku, jako najbliższy krewny po mieczu. Wysoki status rodziny S-a potwierdza fakt, że jego syn Stanisław miał we dworze własnego kapelana.

 

PSB, XXI (Mokrski Tomisław); – Boniecki, VI 365, VIII 395, XVI 124; Paprocki, s. 268, 939; Piekosiński, Rycerstwo, III 362–3, 402, 508, 510, 526; – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Gozna); Urzędnicy, IV/1; – Bubczyk R., Kariera rodziny Kurozwęckich w XIV wieku. Studium z dziejów powiązań polskiej elity politycznej z Andegawenami, W. 2002 s. 44, 49, 89; Czyżak M., Rodzina Mokrskich h. Jelita w średniowieczu (mszp. pracy magisterskiej na Uniw. Mikołaja Kopernika); Gzella J., Małopolska elita władzy w okresie rządów Ludwika Węgierskiego w Polsce w latach 1370–1382, Tor. 1994 s. 29, 53, 73–4 (błędne ustalenia geneal.), s. 123–4, 148; Kaczmarczyk Z., Monarchia Kazimierza Wielkiego, P. 1939 I 293, 296; Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, W. 1925 s. 200, 272; Potkański K., Ród Nagodziców, w: tenże, Pisma pośmiertne, Kr. 1924 II 221; Wroniszewski J., Ród Rawiczów: Warszowice i Grotowice, Tor. 1992 cz. 1 s. 102, 130; – Akta grodz. i ziem., III, V; Arch. Sanguszków, II nr 17, 18; Dok. sądu ziem. krak.; Kod. katedry krak., I, II; Kod. m. Krak., I; Kod. mogilski; Kod. Mpol., I, III; Kod. Pol., I, II cz. 2, III; Kod. tyniecki; Kod. Wpol., III nr 1382, 1642; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, Wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wr. 1989 II nr 314, III nr 22; Starod. Prawa Pol. Pomn., VIII nr 7970, 9799; Zbiór dok. mpol., I nr 60, 71, 72, 74, 93, 94, 108; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Terr. Crac., V s. 172.

Andrzej Marzec

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.