INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Kostka h. Dąbrowa  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1968-1969 w XIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Kostka Stanisław h. Dąbrowa (1487–1555), podskarbi pruski i skarbnik malborski, wojewoda chełmiński. Był synem Jakuba z Rostkowa na Mazowszu, starosty lipińskiego i golubskiego (zm. 1488), który po wojnie 13-letniej osiadł w Prusach Królewskich, nabywszy tam liczne dobra, m. in. w r. 1471 Sztemberk (Stangenberg w pow. sztumskim, dziś Stążki). Matką K-i była Anna Rokoszówna. Ur. w Sztemberku, został K. w r. 1499 oddany przez matkę na dwór Władysława Jagiellończyka i spędził na Węgrzech kilka lat, zaprawiając się w rzemiośle rycerskim, a następnie przebywał kolejno na dworze Aleksandra i Zygmunta Starego, przygotowując się do służby publicznej. K. władał biegle językiem niemieckim, nie znał jednak łaciny, a umiejętność czytania i pisania posiadał w ograniczonym zakresie. Nabył jednak dużo praktycznych wiadomości z zakresu prawa i polityki państwowej.

W r. 1512 brał K. udział w walkach z Tatarami pod Wiśniowcem, w r. 1515 podążył po raz drugi na Węgry w orszaku Zygmunta I udającego się na spotkanie z cesarzem Maksymilianem, w l. 1519/20 dowodził oddziałem zbrojnych w wojnie z zakonem krzyżackim. Na dworze królewskim zbliżył się do kanclerza kor. Krzysztofa Szydłowieckiego, wszedł w jego służbę i stał się zaufanym domownikiem. Zapewne poparciu Szydłowieckiego zawdzięczał powierzenie mu w r. 1530 poselstwa do Jana Zapolyi i dowódców wojsk króla Ferdynanda z propozycją rozejmu uchwalonego na zjeździe ich przedstawicieli z Zygmuntem I w Poznaniu.

K. odziedziczył po ojcu m. in. dobra Śmiłowice w ziemi kujawskiej, skąd w r. 1529 posłował na sejm piotrkowski. W r. 1524 otrzymał starostwo golubskie, w r. 1530 lipieńskie, dn. 23 VIII 1531 r. objął urząd podskarbiego ziem pruskich i skarbnika malborskiego, a nadto w r. 1532 dostał starostwo tczewskie. K. aczkolwiek urodzony w Prusach, był silnie związany z Polską i dworem królewskim, toteż liczono, iż będzie się mógł przyczynić do zacieśnienia związków Prus z Koroną. Wprawdzie na początku swego urzędowania w Prusach naraził się bpowi chełmińskiemu Janowi Dantyszkowi i senatorom pruskim bezpodstawnie oskarżając ich przed królem o spisek przeciw państwu polskiemu, gdy zgodnie z obowiązującym prawem nie chciano go dopuścić do udziału w obradach senatu, ale po wyjaśnieniu tej sprawy na jesiennym sejmie elbląskim w r. 1536 współpraca jego z Dantyszkiem i stanami układała się pomyślnie. Ciesząc się poparciem kolejnych kanclerzy, Jana Chojeńskiego, Samuela Maciejowskiego, oraz królewskich sekretarzy prowadzących resort pruski, Stanisława Hozjusza i Marcina Kromera, rychło umocnił swoje stanowisko w Prusach. Do poprzednich starostw przybyło mu w r. 1540 kościerzyńskie, w r. 1544 otrzymał kasztelanię elbląską, w r. n. chełmińską. Dantyszek i Hozjusz pracowali nad wyniesieniem go na wojewodę, co się im udało. W r. 1546 powołał go Zygmunt I na wicewojewodę chełmińskiego i w t. r. mianował wojewodą pomorskim, nadał mu także starostwo puckie. Wreszcie w początkach maja 1551 r. uzyskał K. godność chełmińskiego wojewody, najwyższą w świeckiej hierarchii Prus, zatrzymując urzędy podskarbiego pruskiego i skarbnika malborskiego.

Z tytułu piastowanych urzędów brał K. udział w życiu politycznym Prus, bywał regularnie na sejmach i głos zabierał przede wszystkim w sprawach skrabu, ale także w różnych bieżących dotyczących kraju i wypełniał tam specjalne misje powierzone mu przez Zygmunta I i Zygmunta Augusta. Pilnie strzegł interesów skarbu królewskiego i udaremnił podejmowane kilkakrotnie próby utworzenia odrębnego skarbca ziemskiego, którym miały rozporządzać stany pruskie, a nie monarcha. K. nie wypowiadał się otwarcie w senacie pruskim za zacieśnieniem unii z Koroną i solidarnie z nim występował w sprawach kraju. W radzie pruskiej nie żywiono podejrzeń co do jego lojalności i gorliwy szermierz odrębności Prus bp Dantyszek na sejmie pruskim w r. 1547 wysuwał K-ę jako posła do Korony w celu obrony przywilejów. W r. 1546 wystąpił czynnie w obronie indygenatu pruskiego, usuwając siłą administratorów, których biskup kujawski przysłał dla podupadłych klasztorów w Żarnowcu i Kartuzach. Podkreślał natomiast K. swoją polskość, co wyrażało się m. in. w preferowaniu języka polskiego na obradach sejmu pruskiego oraz wprowadzeniu prawa polskiego w trzymanych przez siebie dobrach. Zwalczał nadto separatyzm miast pruskich, zwłaszcza Gdańska, i odmawiał obrony ich przywilejów u króla. Jako katolik, przeciwstawił się rozwojowi reformacji w Prusach, współpracując w tej mierze ściśle z Hozjuszem. Ta ostatnia sprawa przyczyniała się do pogłębienia niezgody między K-ą a wojewodą malborskim Achacym Czemą, gorliwym protektorem reformacji. Stosunki między nimi układały się źle od początku. Od r. 1533 toczyli zaciekłe spory w sprawach majątkowych, a wzajemną niechęć podsycała nadto rywalizacja o urzędy i odmienny stosunek do Korony. W r. 1553 udało się Hozjuszowi zapośredniczyć zgodę, ale trwała ona bardzo krótko.

K. ożenił się w r. 1527 z Elżbietą z Elenborgu, z którą miał 4 synów i 6 córek. Z synów Stanisław zm. w r. 1548, Andrzej, rokujący wielkie nadzieje dworzanin kanclerza Maciejowskiego (bohater „Dworzanina” Łukasza Górnickiego) zm. w r. 1550, a Jan i Krzysztof zajęli wysokie godności w senacie pruskim i koronnym. K. zmarł w pierwszej połowie grudnia 1555 r., pochowany został w Lisewie w woj. chełmińskim. Pozostawił dość znaczny majątek w Prusiech i na Kujawach, którym podzielili się synowie, Jan i Krzysztof.

 

Dworzaczek, Genealogia; – Bodniak S., S. K., wojewoda chełmiński, „Roczn. Gdań.” T. 11: 1938 s. 279–89 (bibliogr. i wykaz źródeł); Deresiewicz J., Z przeszłości Prus Królewskich, P. 1947 s. 18–20, 81, 88; – Acta Tom., XIV, XV, XVI, XVII; Korespondencja A. Zebrzydowskiego, Kr. 1878, Acta Hist., I; Źródła do dziejów ekonomii malborskiej, Tor. 1959–63 I –III, Fontes, XLV, XLVIII, LII.

Red.

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to tekst zaktualizowany, uwzględniający opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.