INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Lanckoroński (z Brzezia Lanckoroński) h. Zadora  

 
 
Biogram został opublikowany w 1971 r. w XVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Lanckoroński Stanisław z Brzezia h. Zadora (ok. 1465–1535), starosta kamieniecki, wojewoda sandomierski. Był drugim synem Stanisława, marszałka nadwornego (zob.), i Anny Kurozwęckiej, bratem Mikołaja, burgrabiego krakowskiego (zob.), i Przecława (zob.). Dn. 30 III 1497 r. został podczaszym sandomierskim, po zrzeczeniu się tego urzędu na jego korzyść przez brata Mikołaja, w r. 1498 wszedł w poczet dworzan królewskich w r. 1499 służył jako rotmistrz w obronie potocznej na Podolu. Służbę publiczną rozpoczął za Aleksandra Jagiellończyka, aczkolwiek utrudniała mu ją nieznajomość łaciny (w r. 1503, gdy posłował od króla na sejmik gen. małopolski, musiano mu przygotować orędzie w języku polskim) i prawdopodobnie z tego powodu, wyznaczony w skład poselstwa Erazma Ciołka do Rzymu w r. 1503, nie wziął ostatecznie w nim udziału. Na przełomie 1503 i 1504 r. zastępował nieobecnego chwilowo na dworze marszałka nadwornego Jana Rabsztyńskiego z Tęczyna; tytułowano go wówczas w aktach marszałkiem nadwornym. W r. 1505 był na sejmie radomskim, a w r. 1506, gdy król wyjeżdżał na Litwę, przydzielił L-ego jako jednego z pomocników do boku mianowanego vicesgerentem Spytka z Jarosławia. Po objęciu tronu przez Zygmunta L. rychło stał się jednym z bardziej oddanych wykonawców południowo-wschodniej polityki królewskiej.
Ok. r. 1510 otrzymał L. odjęty Ottonowi z Chodcza urząd starosty kamienieckiego, a więc zarazem starosty generalnego podolskiego. Dn. 12 VII t. r., jako jeden z królewskich komisarzy, brał udział w zjeździe w Czerwonem, na którym, wspólnie z przedstawicielami woj. mołdawskiego Bogdana, przygotowano układ regulujący sporne sprawy pograniczne polsko-mołdawskie. L. dążył następnie do pełnego przestrzegania zawartego układu, w przeciwieństwie do woj. podolskiego Ottona Chodeckiego. Toteż w listopadzie t. r. poddał król władzę starościńską Chodeckiego na terenie starostw kołomyjskiego i śniatyńskiego kontroli L-ego. Od r. 1511, po uchwale sejmowej o powiększeniu zaciężnych na Podolu, miał L. również sprawować nad nimi dowództwo, wspólnie z Janem Tworowskim. Ponadto, zapewne od t. r. aż do kwietnia 1520 r., pełnił urząd strażnika polnego (excubiarum praefectus). Był on więc odpowiedzialny zarówno za wewnętrzny spokój, jak i bezpieczeństwo Podola, stale nękanego najazdami tatarskimi, przy czym obowiązywało go współdziałanie przeciw Tatarom z wojewodą mołdawskim, sojusznikiem niepewnym z powodu ciągle niezałatwionego sporu o Pokucie. L. starał się realizować swoje zadania poprzez sprężystą administrację, rozległy wywiad i jak najściślejsze przestrzeganie instrukcji królewskich. W r. 1511 wyprawiał się z odsieczą Mołdawii przeciw Tatarom, w r. 1512 brał udział w odparciu najazdu tatarskiego na Ruś i Podole, rozgramiając jeden z zagonów pod Biłką, a następnie uczestniczył w walnej wyprawie połączonych wojsk polsko-litewskich, przeprowadził rozpoznanie obozu tatarskiego i brał udział w bitwie pod Wiśniowcem (28 IV). Udawało mu się także utrzymywać dobre stosunki z Bogdanem, mimo iż próby ostatecznego załatwienia sprawy Pokucia na drodze bezpośrednich rokowań z udziałem L-ego nie dały rezultatów (1514).
Krytyczne dla L-ego okazały się lata 1516–9. Dwukrotny najazd Tatarów w r. 1516, mimo iż L. walnie przyczynił się do rozbicia ich pod Trembowlą i Podhajcami (wspólnie z M. Kamienieckim i J. Tworowskim) oraz w grudniu odparł zagon idący na Międzyboże i Latowice, naraził go na surową naganę królewską za brak czujności i sprawnej obrony. Doszły do tego nieporozumienia ze szlachtą kamieniecką, niezadowoloną z rządów starosty, załatwione dopiero na sejmie krakowskim w r. 1518. W tej sytuacji pogłoski o planowanym przez kanclerza Jana Łaskiego odebraniu mu starostwa kamienieckiego i powierzeniu go Hieronimowi Łaskiemu mocno zaniepokoiły L-ego; kres obawom położyło dopiero zapewnienie Piotra Tomickiego, że nie dopuści do odebrania mu tego urzędu (1520). Dn. 17 IV 1520 r. uczestniczył L. w zjeździe lwowskim, który opracował nową organizację obrony granic południowo-wschodnich, zapewniając szybszą pomoc starostów dla dowódcy wojsk zaciężnych.
Sprawa obrony granic była tym pilniejsza, że po śmierci Bogdana stosunki polsko-mołdawskie uległy zaostrzeniu. W r. 1517 L., jako jeden z komisarzy królewskich, zawarł wprawdzie układ z jego następcą Stefanem, ale był on przestrzegany tylko przez krótki okres regencji Łukasza Arboe. L. obawiał się ze strony Mołdawii wszystkiego najgorszego, ostrzegał przed możliwością poddania się przez Mołdawię Turcji (1526). Zbliżywszy się do Krzysztofa Szydłowieckiego, należał L. do tych, którzy już w r. 1522 występowali wobec Zygmunta z przynagleniem o udział Polski w toczonej przez Węgry wojnie z Turcją. Na sejmie krakowskim 1527 r., wspólnie z marszałkiem kor. Stanisławem Chodeckim i kasztelanem wiślickim Januszem Świerczowskim, zawarł w imieniu króla układ z posłami kolejnego władcy Mołdawii – Piotra Raresza i zobowiązał się przybyć na zjazd do Chocimia w celu dokładnego uregulowania sporów między poddanymi mołdawskimi i polskimi. W r. 1529 uczestniczył w sejmie warszawskim i po raz drugi (poprzednio 1519) wszedł do komisji dla załatwienia sporów między ziemiami ruskimi a Litwą.
Dn. 18 VI 1530 r. został L. wojewodą podolskim. Nie pojechał jednakże na sejm zwołany na 12 XII do Piotrkowa, ale pozostał w Kamieńcu zaniepokojony postępowaniem Raresza. On też pierwszy, 30 XI, doniósł o ataku wojewody na Pokucie. W momencie najazdu był dowódcą, obok hetmana, obrony potocznej Jana Koli z Dalejowa. Dysponował chorągwią w sile 120 koni i na nim przede wszystkim spoczywała obrona Kamieńca. Stąd też nie było go ani pod Chocimiem, ani pod Obertynem. Po zwycięstwie obertyńskim nie opuszczał Kamieńca, inwigilując pogranicze. Rareszowi, który szukał u niego pośrednictwa w celu wyjednania zwrotu jeńców i dział, odmówił wszelkiej pomocy, a być może przestraszony listem wojewody z pogróżkami wzniecił w październiku 1531 r. przesadny alarm o nowym ataku Mołdawii. Kamieniec opuścił dopiero w jesieni 1532 r., udając się na sejm do Krakowa, skąd następnie odpowiadał przez swojego posłańca na poselstwo Piotra Raresza. Także r. 1533 spędził L. poza Kamieńcem częściowo z powodu choroby, a częściowo z powodu nowych obowiązków. Mianowany wojewodą sandomierskim (wg metryki 7 IV 1533, ale już 31 III donosił Tomicki Drzewickiemu o tej nominacji), przeprowadzał w lecie t. r., wraz z woj. krakowskim Ottonem Chodeckim i in., «rugi» w sprawie napadów dokonywanych w woj. krakowskim przez żołnierzy i chłopów przybywających z Węgier i łączących się z nimi chłopów polskich. W jesieni 1534 r. był znowu w Kamieńcu, skąd ostrzegał przed najazdem Tatarów i zalecał jak najszybsze zawarcie przymierza z Mołdawią.
Dużą zapobiegliwość wykazywał L. w sprawach majątkowych i dzięki rozlicznym transakcjom wydatnie powiększył swój stan posiadania. Jego dobra dziedziczne znajdowały się głównie w pow. szczyrzyckim w woj. krakowskim, m. in. Brzezie, Dąbrowa, Szarów, Łysokanie i część Czerzowa. On to położył podwaliny pod przyszłą włość Lanckorońską na Podolu. W Krakowie miał dom nad rzeką Rudawką, koło kościoła Św. Idziego. Łączyły go dobre stosunki z mieszczanami krakowskimi. W l. 1507 i 1508 należał do szlachecko-mieszczańskich spółek zawieranych w celu poszukiwania rud metali. Głównym jednak źródłem wzrostu jego majątku były liczne nadania i dzierżawy królewszczyzn. Wspólnie z bratem Mikołajem był dzierżawcą starostwa dobczyckiego (1489) i lanckorońskiego (1504). Duży dochód dawało mu bogato uposażone starostwo kamienieckie, zwłaszcza że troszczył się o wykup jego wsi zastawionych okolicznej szlachcie. Podobną dbałość wykazał w stosunku do otrzymanego w r. 1515 starostwa skalskiego. L. był zarówno zapobiegliwy, jak i oszczędny. Wprawdzie chętnie służył pomocą finansową monarchom (np. w r. 1505 zobowiązał się do pokrycia długu Aleksandra u Piotra Myszkowskiego, woj. łęczyckiego), ale były to na ogół opłacalne wkłady, podobnie jak i prezenty dla dostojników państwowych (np. dla Tomickiego). Należał do dobrodziejów kościoła augustianów (Św. Katarzyny) w Kazimierzu koło Krakowa. L. nie był żonaty. Spadkobiercą swoich dóbr uczynił bratanka Hieronima (syna Mikołaja), którym opiekował się od śmierci jego ojca. L. zmarł między 15 VII a 21 X 1535 r. Zasługi jego sławił Szymon Starowolski w „Sarmatiae Bellatores”.
 
Boniecki; Paprocki; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Herbst S., Najazd tatarski 1512, „Przegl. Hist.” T. 37: 1948 s. 221–3; Hruševs’kyj, Istorija VII; Kamiński J., Otto z Chodcza, wojewoda krakowski, w: Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Złoczowie za r. szk. 1911, Złoczów 1911 s. 12–4, 16–8; Kolankowski L., Roty koronne na Rusi i Podolu, 1492–1572, „Ziemia Czerwieńska” (Lw.) R. 1: 1935 s. 142, 145, 147–8; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949; Rutkowski J., Skarbowość polska za Aleksandra Jagiellończyka, „Kwart. Hist.” R. 23: 1909 s. 68; Spieralski Z., Kampania obertyńska 1531 roku, W. 1962; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; – Acta Tom., I–VI, VIII–XVII; Akta Aleksandra; Akta grodz. i ziem., X; Album stud. Univ. Crac., I 240; Bielski, Kronika, II 962, 963–5, 992; Corpus Iuris Pol., III, IV; Decjusz J. L., Księga o czasach króla Zygmunta, W. 1960 s. 58, Bibl. Meandra, nr 28; Liber quitantiarum Alexandri regis ab a. 1502 ad 1506, W. 1898, Teki Pawińskiego, I; Listy i akta Piotra Myszkowskiego, Wyd. A. Lewicki, Arch. Kom. Hist., Kr. 1898 VIII; Matricularum summ., III, IV; Starowolski S., Sarmatiae bellatores, Coloniae Agrippinae 1631 s. 151–2; Wapowski B., Kronika, Kr. 1874, Script. Rer. Pol., II; Źródła Dziej., X, XIX 115–6.
Halina Kowalska

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan I Olbracht

1459-12-27 - 1501-06-17
król Polski
 

Fryderyk Jagiellończyk

1468-04-27 - 1503-03-14
prymas Polski
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jan z Głogowa

ok. 1445 - 1507-02-11
polihistor
 
 

Paweł Popielski h. Nałęcz

brak danych - między 9 IX 1539 a 27 X 1540
archidiakon płocki
 

Stanisław Konicz z Brzezin

brak danych - 1492-09-10
teolog
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.