Mąkowski (Makoski, Makowiecki, Makowski, Monkowski) Stanisław h. Ogończyk (1 poł. XVII w.), dyplomata, opat lubiński. Był synem Andrzeja i Doroty Sieroszewskiej, bratankiem Adama (zob.). Nie wiadomo, gdzie pobierał początkowe nauki i kiedy wstąpił do stanu duchownego. Wg Korytkowskiego właśnie wykształcenie i zdolności otworzyły mu drogę na dwór Zygmunta III, którego sekretarzem został przed r. 1626; z pewnością jednak przyczynił się do tej nominacji stryj Adam. Na przełomie r. 1626/7 wysłał go król do Madrytu w celu podjęcia starań o uzyskanie pomocy Habsburgów w związku z planami odzyskania tronu szwedzkiego. W drodze do Madrytu M. zatrzymał się w Brukseli na dworze regentki Izabeli. Spotkawszy się z jej strony z odmową przyznania Polsce 12 okrętów (list Zygmunta III z 21 I 1627), udał się w dalszą drogę opatrzony w listy polecające do Filipa IV. Dwór hiszpański tak wobec M-ego, jak i poprzez swoich posłów akredytowanych przy królu polskim, ofiarował jedynie pomoc finansową w wysokości 200 000 talarów.
Drugi pobyt M-ego w Madrycie przypadł na r. 1634. Zadaniem M-ego (memoriał z 30 VIII 1634) było wysondowanie opinii dworu madryckiego w sprawie szwedzkiej. Od niej bowiem m. in. zależały dalsze stosunki polsko-szwedzkie w okresie rychłego upływu zawieszenia broni. Dyplomatyczne sukcesy M-ego w Madrycie były iluzoryczne. W trakcie rozmów z sekretarzem de Rocas i hr. Olivarezem M. nie był przygotowany na określenie rozmiarów oczekiwanej pomocy hiszpańskiej. Madryt nie odmawiał swej pomocy, lecz uzależniał ją od decyzji cesarza, bowiem pomoc ta wiązała się z uszczupleniem hiszpańskich sił na froncie w Niemczech. Cała więc sprawa przeniosła się na dwór wiedeński. Odzewem Madrytu na drugą misję M-ego było poselstwo hiszpańskie hr. Solre, członka rady królewskiej, i opata Vasqueza, zaufanego Filipa IV, do Polski (w 2. poł. 1636 r.).
Trzecia madrycka misja M-ego przypadła na l. 1638–47. W podróży towarzyszył mu brat, prawdopodobnie Jan, później student uniwersytetu w Alcalā de Henares. W Wiedniu przebywał M. na wiosnę 1638. Po audiencji u cesarza i cesarzowej, uzyskawszy poparcie dla swojej działalności w Madrycie, przez Padwę (wpisał się do albumu uniwersytetu w czerwcu 1638) i Neapol dotarł M. w lipcu 1639 do Madrytu. Już w pierwszych miesiącach doznał jednak niepowodzeń. W październiku t. r. M. liczył się z możliwością powrotu do Polski. Nie rozwiązawszy sprawy szwedzkiej, pozostał w Madrycie do r. 1647 w związku z kwestią sum neapolitańskich. W misji tej M. występował zrazu jako pełnomocnik Władysława IV (od 1633 r.?), a od r. 1639 także i Jana Kazimierza. Ten ostatni bowiem zrezygnował w lipcu t. r. z usług dotychczasowego swego agenta Antoniego Manary. W sierpniu 1641 uzyskał M. pełnomocnictwa także od Karola Ferdynanda. Wysiłki M-ego zmierzały do odzyskania zalegających stale odsetek oraz do zmiany hipoteki, na którą zapisano sumy. W r. 1636 przebywał M. w związku z tą sprawą w Neapolu, gdzie prowadził pertraktacje wspólnie z ks. Maciejem Tytlewskim, opatem lubińskim. Niezgoda i spory między nimi utrudniały jednakże działalność. Uzyskano zgodę na wypłatę na poczet zaległych odsetek 80 000 szkudów. W r. 1639 wydano kolejne polecenie wypłaty 30 000 szkudów ze skarbu madryckiego oraz 50 000 dukatów z dochodów neapolitańskich. Resztę miano zwrócić w postaci dochodów z majątków ziemskich. M. żądał podwyższenia tych kwot do 100 000 dukatów z Madrytu i 100 000 dukatów z Neapolu, nie licząc innych dochodów. Targi o zabezpieczenie stałych i pewnych źródeł odsetek, wypłacanych od sum neapolitańskich, ciągnęły się od r. 1636. Hiszpania proponowała przeniesienie hipoteki z komory w Foggia na dobra Castelmare, skonfiskowane wówczas księciu Parmy. Władysław IV odrzucił propozycję ze względu na związki polityczne, jakie utrzymywał z tym władcą. Sprawę korzystnie załatwił M. dopiero w r. 1642. Wg umowy z 14 IV t. r. odsetki miały płynąć z dochodów miasta Nola z przyległościami oraz wsi Maratea, Canosa, Terliso, Monteverde, Ricapandida, Castel de Lagranone. Dobra te, skonfiskowane przez Hiszpanów księciu Monaco, przeszły jako lenno w ręce króla polskiego. Kolejna umowa z 7 IV 1646 wynegocjowana przez M-ego, oddała Wazom dodatkowo miasto Theatine i dobra Salerno, oszacowane na 34 286 dukatów rocznego dochodu.
Akcje dyplomatyczne M-ego były dobrze przygotowane od strony organizacyjnej. Podczas trzeciej misji madryckiej towarzyszył mu 26-osobowy dwór. Zasięg działalności M-ego poszerzała sieć korespondentów i pośredników handlowych. W Madrycie współpracownikiem M-ego był Kasper Guzman, dworzanin króla hiszpańskiego, a radami służył mu znawca spraw polskich baron d’Auchy. W Neapolu wspierał go w latach trzydziestych Roncalli oraz wspomniany już Tytlewski (zm. ok. r. 1641). M. załatwiał również wiele innych spraw rodziny Wazów: zabiegał o godności, zapomogi i beneficja dla królewiczów Jana Kazimierza i Karola Ferdynanda. Starał się usilnie o interwencję dworu madryckiego na rzecz uwolnienia Jana Kazimierza z więzienia we Francji. Obfita, rytmicznie docierająca do Warszawy korespondencja M-ego dostarczała bogaty serwis informacyjny o wypadkach politycznych i towarzyskich dworu madryckiego, neapolitańskiego i innych. W listach często posługiwał się M. szyfrem cyfrowym lub literowym. M. dostarczał również Wazom różne przedmioty, jak np. krzyż hebanowy oprawny w srebro, krzyżyki, aparaty kościelne, rękawice itp. Wzorując się na stryju Adamie, starał się o przywilej zwalniający z niewoli hiszpańskiej poddanych polskich, wykupionych z rąk tureckich. Wracając do Polski z trzeciej misji madryckiej, zabrał z Akwizgranu ciało stryja Adama i złożył je 13 XI 1647 w kaplicy Najśw. Maryi Panny w opactwie jędrzejowskim (z faktem tym starsza historiografia łączyła poselstwo M-ego do Francji, co nie zostało źródłowo potwierdzone).
Za osiągnięcia w służbie dyplomatycznej otrzymał z królewskiej prezenty, przed r. 1631, kilka probostw i kanonię włocławską, z której zrezygnował przed wyjazdem na trzecią misję madrycką, tj. w r. 1638. Po odprawieniu drugiego poselstwa do Hiszpanii otrzymał z rąk króla 13 XII 1635 prezentę na kantorię gnieźnieńską, wakującą po śmierci Jakuba Wierzbięty Doruchowskiego, referendarza kor. Wprowadzony został na nią 24 II 1636. W trakcie trzeciej misji madryckiej dostał przed 20 I 1641 królewską prezentę na benedyktyńskie opactwo w Lubiniu, wakujące po śmierci współpracownika M-ego, ks. Macieja Tytlewskiego (zm. 1641). Uroczyście wprowadzony został na opactwo w r. 1647, podczas swego krótkiego pobytu w Polsce, między trzecim poselstwem do Hiszpanii a wyjazdem do Neapolu. Uposażenie opactwa wynoszące 5 000 dukatów rocznie odbierał M. z odsetek sum neapolitańskich. Po otrzymaniu opactwa przez pewien okres trzymał w dalszym ciągu kantorię gnieźnieńską, tłumacząc się przed królem kosztami poselstwa.
Ze sprawą sum neapolitańskich związana była ostatnia misja dyplomatyczna M-ego w Neapolu. Wyjechał w r. 1649, po drodze zatrzymał się w Padwie i wpisał się ponownie do albumu tamtejszego uniwersytetu. W czasie tego pobytu w Neapolu M. posądzony został o otrucie swojego rezydenta Jana Grotkowskiego. Afera oparła się o wicekróla i M. w listach do Polski starał się usilnie o pomoc w tej sprawie. Współpracownikami M-ego byli m. in. komisarz Jana Kazimierza Tomasz d’Ayuino i jezuita Wojciech Cieciszewski, zarządca dóbr Karola Ferdynanda Wazy na obszarze Neapolu. W r. 1655 był M. w kraju; w sierpniu t. r., po najeździe szwedzkim, został wysłany przez Jana Kazimierza do Rzymu, do kardynała Virginiusa Orsini z wiadomościami o tragicznej sytuacji w Wielkopolsce. W grudniu 1656 był jeszcze w Rzymie. Zmarł w Wielkopolsce po r. 1656.
Estreicher, XXII 57; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II 606–7; Sarna W., Biskupi przemyscy…, Przemyśl 1910 cz. II s. 332; Liber chamorum, cz. II s. 198; Niesiecki, V 325, 380–1; Uruski, X 289–90; – Czermak W., Z czasów Jana Kazimierza, Lw. 1893 s. 110; Kantecki K., Sumy neapolitańskie, W. 1881; Kubala L., Szkice historyczne, Lw. 1880 S. I s. 57; Nowowiejski A. J., Płock, Płock 1930 s. 546; Szelągowski A., Rozkład Rzeszy i Polska za panowania Władysława IV, Kr. 1907 s. 20 i in.; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów… w Jędrzejowskiem, Marjówka 1930 s. 57; Załęski, Jezuici, III cz. 1 s. 61; – Archiwum nacji polskiej w uniwersytecie padewskim, I 326; Elementa ad Fontium Editiones, III, VII, XXI; Listy Władysława IV…, zebrał A. Grabowski, Kr. 1845 s. 210–13, 214, 223–4; Mąkowski S., Consultas decretos, resoluciones y otros despachos… 1639–1647, folio mn., k. 1, s. 93 i 13; tenże, Memoriali alla Maestà Cattolica di Filippo Quarto Re di Spagna e Biglietti a diversi Ministri, … sopra li negocii di Napoli et altri diversi spettanti alla sua ambasciata, dall’anno 1638 sino al 1647, [b. m., lecz zapewne w Madrycie], folia, k. 144; tenże, Sacra Reel Maesta Signor mio sig. clementissimo! dd: Madridi 26 Febr. 1647, folio s. 18; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 I 252; Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, „Bibl. Ord. Krasińskich Muz. K. Swidzińskiego”, W., T. 23–9: 1915 s. 184 rkp. 209 k. 33; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, f. 615; Vet. Mon. Pol., III 457; – B. Czart.: rkp. nr 141 s. 621–993, nr 940 a s. 217–231; B. Jag.: rkp. 1141; B. Uniw. w W.: rkp. 63 t. I k. 180, t. II k. 179.
Jerzy Michalewicz